“‘Ban het woord Neger’

“Ik ben geen neger,” zei hij, aangevend wat iedereen al wist. In de discussies op online fora was er een commentaar die herhaaldelijk terug kwam: wat is er mis met het woord neger? Mensen argumenteerden dat het gewoon verwees naar een realiteit. Het werd ook vergeleken met het verwijt “vuile Vlaming” – een verwijt dat sommigen onder ons blijkbaar nog vaak horen (al vraag ik me af waar). Het deed mij heel erg nadenken over het gebruik van het N-woord in Vlaanderen. Enkele situatieschetsen:

Zaterdagmiddag bij ons thuis aan de keukentafel. Mijn zus heeft ‘negerzoenen’ gemaakt – u weet wel, die schuimige chocoladesnoepjes bedekt met een laagje chocolade, beter bekend onder de merknaam Melocake. Maar waarom moeten die dingen per se negerzoen heten? “Tja,” zegt ze, “ik vind het nog wel een positieve associatie, voor mij is dit niet echt racistisch.”

Tijdens mijn studententijd in Leuven, op kot bij mensen die heel hun actieve loopbaan hebben doorgebracht in ‘den Congo’. Ik ga de sleutel van het bergkot terugbrengen terwijl zij naar een documentaire zitten te kijken over de burgeroorlog in Sudan. “Nochtans,” zegt de kotmadam, “de negers die wij kenden waren heel vriendelijke mensen.”

Gisteren, in Terzake, een aanklacht tegen dat bewuste woord tijdens een prachtige, openhartige, en verstandige getuigenis van Peter Verlinden en Marie Bamutese. En toch is dat het woord dat gebruikt wordt om de realiteit te beschrijven. “Het moet iemand zijn die ons kent”, zegt Peter Verlinden, “iemand die weet dat daar negers wonen.”

Een woord met een lange geschiedenis

Het woord ‘neger’ is niet gewoon een weergave van de realiteit. Het is een woord met een lange geschiedenis en met een negatieve connotatie.

Het woord is, voor alle duidelijkheid, niet het tegenovergestelde van ‘blanke’. In de kolonies waren de blanken mensen. De zwarten waren negers. ‘Neger’, dat betekende minderwaardig, minder bekwaam en minder verstandig. Het betekende ook eeuwig kind, overgeleverd aan de goede zorgen van de blanke vaderfiguur. Ook al zijn we vandaag het kolonialisme voorbij, die betekenissen zijn zeer kleverig. Ze plakken aan dat woord, ook al wordt het niet op een denigrerende manier gebruikt.

Wat er ook beweerd wordt – bijvoorbeeld dat ‘neger’ gewoon zwart betekent, van het Latijnse negro – het woord kan niet worden losgekoppeld van haar betekenis. Het is geen neutraal woord als het bij donker gekleurde mensen herinneringen oproept aan slavernij en onderdrukking. Het is geen neutraal woord als het gebruikt kan worden om mensen te kleineren. Je kiest niet of een woord neutraal is of niet, zeker niet als het woord jou niet treft. Met andere woorden, als blanke kan je moeilijk beslissen dat het woord ‘neger’ neutraal is. Je moet altijd rekening houden met de betekenis die het heeft voor de mensen die het slachtoffer worden van zo’n woord.

Het is dan ook jammer dat er in Terzake gisteren geen plaats was om het woord zelf even te duiden. De discussie over racisme in België staat nog maar in de kinderschoenen. Heel anders dan in de Verenigde Staten of in het Verenigd Koninkrijk, kan het woord ‘neger’ gewoon worden gezegd op nationale televisie. Ook al is het om het woord te veroordelen, het herhalen betekent dat het lijkt alsof het een aanvaardbaar woord is. Zoals zo vaak is slechte publiciteit ook publiciteit.

Politieke correctheid

Ettelijke malen heb ik ondertussen deze discussie gevoerd en vaak mondt dat uit in de commentaar dat “te veel politieke correctheid schadelijk is”. Dat het beter is de dingen bij naam te noemen. Het probleem is natuurlijk niet het woord op zich, maar alle connotaties die ermee verbonden zijn. Maar we kunnen de discussie niet uit de weg gaan. Door het woord ‘neger’ te blijven gebruiken, ontzeggen we een groot deel van de wereldbevolking menselijkheid. In plaats van iemand te herkennen als Sara, of Marie, of Peter, is het woord ‘neger’ een collectief oordeel. Door het gebruik van dat woord wordt het makkelijker om van mensen objecten te maken. Als we de menselijkheid van elkaar uit het oog verliezen wordt het veel makkelijker om te haten.

Marie Bamutese duidde op een erg belangrijk punt. “Mensen moeten elkaar terug graag leren zien,” zei ze en ze heeft gelijk. Cruciaal is dat we elkaar graag zien als mensen, niet als zwarte mensen of bruine mensen of blanke mensen, maar gewoon als mensen, met hetzelfde bloed dat door onze aderen stroomt en dezelfde genen. De verdeling op basis van ras is gebaseerd op gebakken lucht – “ras” vertelt je niks over een persoon en zijn of haar motieven, dromen en daden. Laat ons elkaar daarop beoordelen en niet op de basis van een uiterlijk kenmerk. Zet de raciale verdeling aan de kant, ban het woord ‘neger’, en kijk elkaar in de ogen als mens.

PS: Een kleine noot voor de flaminganten die zichzelf zo graag vergelijken met de slachtoffers van racisme. Als Vlaming in het buitenland – ik studeer internationale geschiedenis aan de London School of Economics – weet ik hoe snel die Vlaamse identiteit vervaagt. Op straat ben ik hier gewoon blank, Europees, onopvallend. Niemand die ook maar één verwijt naar mijn hoofd zal slingeren. Hoe anders is het voor mensen met een donkere huidskleur. Waar ze ook naartoe gaan, overal vinden ze mensen die hun beoordelen, veroordelen en verwijten op basis van een minuscuul aspect van hun mens-zijn, hun huidskleur. Vergelijkingen zijn dus eigenlijk misplaatst. Het zou u sieren ze voor uzelf te houden. En nog beter, iedere vorm van discriminatie op gelijke wijze te veroordelen.

Sara Cosemans is studente geschiedenis in een voortgezet masterprogramma dat haar zowel een jaar naar Columbia University in New York en naar de London School of Econonics voerde. Ze schreef eerder al een boek over de Sikh-migratie in België.