“‘Geef ons wapens of geef ons waarden?’

Wat wel en wat niet ?

Je suis Charlie: het is een begrijpelijke en in de gegeven context ook juiste reactie. Wij hebben geen angst is al wat anders. En de vraag van de Brusselse rabbijn Menachem Margolin, voorzitter van de Europese Joodse Vereniging (EJA), om zijn gemeenschap te bewapenen is duidelijk over de schreef.

Je suis Charlie is een uitdrukking van solidariteit met de slachtoffers en een duidelijk ‘neen’ aan wie last heeft met de vrije meningsuiting. Nuances zoals die door de Paus werden verwoord niet te na gesproken.

Geef ons wapens is een teleurstellende reactie, zeker als ze komt uit een spirituele traditie.

Wij hebben geen angst gaat al in de richting van strijdvaardigheid. Natuurlijk is de situatie angstaanjagend. We weten ook welk gevaar er ontstaat als mensen beweren niet terug te deinzen voor gevaar. Onze angst bekijken en integreren lijkt me verstandiger dan haar te ontkennen, kwestie van niet in strijdformaties te eindigen.

Geef ons wapens is een teleurstellende reactie, zeker als ze komt uit een spirituele traditie. Vooral gezien het feit dat net deze traditie verwikkeld is in het meest gepolariseerde conflict ter wereld. Met alle begrip voor de behoefte aan veiligheid waarop joden, zoals alle andere burgers, recht hebben. Maar bewapening heeft nergens en nooit bijgedragen tot oplossing van conflicten.

Het is geen kwestie van uitsluitend of op de eerste plaats onszelf -de westerse wereld, de joodse gemeenschap- te beschermen, maar  wel van op een constructieve manier rekening te houden met het antwoord op de vraag wie verantwoordelijk is voor de radicalisering en het geweld. ‘Iedereen die een paar honderd meter loopt zonder medevoelen, loopt gehuld in zijn eigen lijkwade naar zijn eigen begrafenis toe’, schreef Walt Whitman al. Het lijkt me een bijzonder nuttig motto voor de zoektocht die we als samenleving moeten ondernemen.

Waar gaat het niet over?

Er worden in de media veel vragen opgeworpen over de gebeurtenissen van de voorbije dagen. Wie heeft de aanslag in Parijs bedacht: Al Qaeda of IS? Wat je moet doen met teruggekeerde Syriëstrijders? Waar het verschil ligt tussen provoceren en kwetsen? Moet of mag het leger politietaken op zich nemen? Zal de inzet van militairen in de straten van de steden de rust herstellen en bewaren, of zal dat net de angst aanjagen?

Het zijn a posteriori commentaren over de gevolgen van een situatie, maar niet over wat of wie die situatie veroorzaakt heeft.

De vraag die ik mij, ten persoonlijke titel stel is: hoe is het zover kunnen komen? Sommige chroniqueurs hebben daar al uitvoerig op geantwoord. Ik wil een antwoord in mijn eigen simpele bewoordingen formuleren omdat hun grondige analyses misschien meteen als linkse of rechtse geschriften gecatalogeerd worden. Hoewel de situatie uiterst complex is en ik zeker niet de waarheid in pacht heb, daarom toch even dit.

Drie schuldigen

Eén. Eerst en vooral is er de huichelachtige politiek van Saoedi-Arabië en enkele andere landen van dezelfde obediëntie. Landen waar sinds enkele decennia op een actieve manier de anti-westerse haat in scholen en moskeeën systematisch gevoed wordt. Niet voor niets wordt Raif Badawi, een blogger voor democratische vrijheden, deze dagen openlijk bestraft met zweepslagen. Laat ons niet vergeten dat Saoedi-Arabië dit jaar al tien mensen onthoofd heeft, vanuit een strikte toepassing van hun sharia. Deze Arabische landen steunen autoritaire regimes die het leger op hun eigen bevolking afsturen. Paramilitaire groeperingen worden door hen bewapend en een middeleeuwse lectuur van de Koran wordt met immense geldmiddelen overal ter wereld ondersteund. En tegelijkertijd doet men zich voor als grote bondgenoten van het Westen.

Geweld, hardvochtigheid en uitbuiting  zijn het gevolg van een ontbreken van elke spirituele dimensie in de beleving van diegenen die aan de zegen God’s ontsnapten.

Twee. De destructieve woekermachine van de as USA-GB en haar satellieten (de agro- en de wapenindustrie) die sinds 2008 een achttal islamitische landen zijn binnengevallen en een puinhoop hebben achtergelaten. Zonder de misdaden van jihadstrijders te minimaliseren kunnen we niet voorbijgaan aan het feit dat, in het oog van deze strijders, de misdaden tegen de menselijkheid van de legers uit het Westen en hun inmenging onbegrijpelijk en onaanvaardbaar zijn. Zonder nog te spreken over de ontmenselijking van het economisch systeem dat zij voorstaan en overal willen installeren.

Drie. De derde schuldige is God. Het lijkt misschien wat belachelijk om dit zo te stellen. Mijn redenering is namelijk de volgende: ofwel bestaat God niet, en is hij gewoon een uitvinding van mensen die niet willen instaan voor de verantwoordelijkheid van hun daden en die beweren deze daden te stellen als een dienst aan hun God. Dan is God, hoewel hij niet bestaat, uiteindelijk toch verantwoordelijk.

Ofwel bestaat God wel, en dan is Hij er blijkbaar niet in geslaagd om in de harten van alle mensen aanwezig te zijn. En dan zit hij er dus ook duidelijk voor iets tussen. Geweld, hardvochtigheid en uitbuiting  zijn het gevolg van een ontbreken van elke spirituele dimensie in de beleving van diegenen die aan de zegen God’s ontsnapten.

Welke accenten in een gemeenschappelijke aanpak ?

Er is natuurlijk niets tegen initiatieven als het organiseren van internationale conferenties ter bestrijding van het terrorisme: de tijd is er rijp voor, om niet te zeggen dat het hoog tijd is. Dankbaarheid is ook verschuldigd aan alle diensten die in stilte en met grote nauwgezetheid het terrein in het oog houden.

Tegelijkertijd voelt iedereen de gulzige blikken van de wapenindustrie die zo graag zou willen toeslaan.

Tegelijkertijd voelt iedereen de gulzige blikken van de wapenindustrie die zo graag zou willen toeslaan en van Europa een even gevaarlijk land als de Verenigde Staten maken door iedereen wapens aan te smeren, zoals ze zonder aarzelen overal ter wereld aan alle partijen wapens verkopen.

Mijn bescheiden verzoek zou zijn om de stemmen die juiste zaken zeggen wat duidelijker op de voorgrond te plaatsen, ze ernstig te beschouwen en ze ook beter kenbaar te maken. Daarmee verwijs ik naar een veelheid van uitspraken en initiatieven, zoals:

• De Iraanse president die zegt dat de Koran niet over wraak maar over gerechtigheid spreekt.

• Vooraanstaande islamitische intellectuelen wijzen op een grondige misvatting die is ontstaan omdat het koloniale Westen in het verleden met geweld een onbegrijpbare laïcisering heeft opgelegd, dictators steunt en de eigen waarden zelf niet toepast, en dat daardoor een grote argwaan onder de islamitische bevolking ten overstaan van het Westen is ontstaan. Ik vermeld hier ook even twee zaken: de Franse regering heeft in 1970 zelf een wet uitgevaardigd waarbij Hara-Kiri, de voorloper van Charlie Hebdo, verboden werd omdat met de dood van De Gaulle gespot werd ! Een Turkse minister liep wel vooraan mee in de stoet in Parijs, terwijl in zijn eigen land talloze journalisten vervolgd worden.

• Vertegenwoordigers van alle grote spirituele tradities blijven beweren dat een universele ethiek gebaseerd op geweldloosheid, mededogen met de zwakken (l’abbé Pierre zei indertijd al “Wij strijden tegen de armoede !”) en een gezonde verdraagzaamheid als enige weg naar een duurzame vrede. Er is maar één kracht die sterker is dan haat en geweld en dat is liefde en wederzijds begrip. Ook al klinkt dat hier vals en flauw, toch blijkt dat een betere inspiratiebron dan andere impulsieve reacties te zijn.

Voorbij het Grote Gelijk

Hoe geraken we uit de donkere wolken van gehechtheid aan onze eigen principes?

Hoe kunnen we ons terdege verdedigen tegen een dreigend en reëel gevaar en tegelijkertijd toch op een kordate manier blijven ijveren voor een veilige toekomst, niet alleen voor onze eigen groep en onze eigen beschaving, maar voor de hele mensenfamilie? Wat zijn de strategieën die ons in de huidige conflictsituatie niet misleiden en alles van kwaad naar erger voeren? Hoe geraken we uit de donkere wolken van gehechtheid aan onze eigen principes? Hoe kunnen we anderen ook hieruit helpen? Hoe kunnen zwakke jonge medeburgers opgevangen worden en geholpen worden in hun zelfontplooiing en vermeden worden dat ze zonder te beseffen wat hen te wachten staat op een goedgelovige manier in de armen van boosdoeners terechtkomen?

Het is mijn hoop dat de opbouwende en verenigende krachten die vooral in de spirituele tradities zouden moeten te vinden zijn aan het woord komen. Dat zij gedegen initiatieven nemen. Als ze ten minste hun onafhankelijkheid bewaren van de politiek die hen maar al te dikwijls instrumentaliseert. En vooral als ze eindelijk de gewoonte van het grote gelijk opgeven en zich samen inzetten voor een hemel op aarde in plaats van borg te willen staan voor een ideaal in het hiernamaals. De maatschappelijke relevantie van authentieke spiritualiteit zal hierin geïllustreerd worden. In het andere geval is het gevaar groot dat kortetermijnpolitiek, reactieve antwoorden en nog dommere initiatieven dan deze de plaats innemen.

Frans Goetghebeur is al meer dan 30 jaar actief in de boeddhistische beweging. Hij is voorzitter geweest zowel van de Boeddhistische Unie van België (B.U.B.) als van de Europese Boeddhistische Unie (EBU).