Gevangen schrijvers

Opinie

Gevangen schrijvers

Een mens zou de neiging hebben om een wereldwijde dag te organiseren voor vermoorde schrijvers. Bekijk de lijst die PEN gepubliceerd heeft. Ze is even indrukwekkend als bedroevend, even bedroevend als schrikbarend. Sinds de vorige dag die gewijd was aan auteurs achter de tralies, in één jaar tijd dus, werden meer dan veertig schrijvers en journalisten omgebracht in alle delen van de wereld.

Een van hen was onze Turks-Armeense adoptant Hrant Dink. Helaas, dode schrijvers kunnen we niet terug laten keren tot de levenden. We mogen en moeten en zullen hen herdenken, want het geheugen is de grondslag van het vrije woord. Als er één ding is dat despoten vrezen, dan wel dit: de herinnering aan andere tijden. De herinnering aan de warme glimlach, de frisse wind van de vrijheid.

Evenzeer mogen en moeten en zullen we ons het lot van gevangen schrijvers en journalisten aantrekken. Hen kunnen we wel helpen, hen kunnen we meer helpen dan we soms denken. Wij vestigen op 15 november de aandacht op een man en een vrouw, heel verschillend in de schrijfkunst, op twee verschillende continenten.

Gambia

Wie kan Gambia aanwijzen op de wereldkaart? Zijn oppervlakte haalt niet eens een derde van België, het land is zelfs kleiner dan Vlaanderen. In Gambia wacht de journaliste Fatou Jaw Manneh een allesbehalve eerlijk proces. Ze had haar land al moeten ontvluchten omdat ze het gewaagd had kritische artikels te schrijven over de president. Ze is teruggekeerd naar haar land en meteen op het vliegveld gearresteerd, hoewel ze al meer dan tien jaar geleden politiek asiel had gekregen in de Verenigde Staten.

Wat was haar misdaad? Ze had er de president van beschuldigd het land aan stukken te scheuren. De president was volgens Fatou Jaw Manneh een hoop terreur. In de grondwet van Gambia staat het recht op vrije meningsuiting vermeld. Tot je vrij je mening ook echt uit en vervolgens van rechtszaal naar rechtszaal wordt gesleept. Gelukkig is Fatou Jaw Manneh voorlopig vrij op borgtocht. Maar weggaan kan ze niet, haar paspoort werd in beslag genomen.

Rustig

Ander werelddeel, andere schrijver – maar dezelfde haat tegen het vrije woord. Birma, of moet ik zeggen Myanmar, was door krantenlezers en tv-kijkers haast vergeten. Er waren wel flink wat managers die het land wisten liggen, het investeringsklimaat was er zo heerlijk rustig. In dictaturen is het gewoonlijk erg rustig, tot de mensen die erin moeten leven er genoeg van krijgen. Maung Thura, bekend onder zijn artiestennaam Zargana, wat zoveel wil zeggen als pincet, brengt zijn medeburgers aan het lachen, onbedaarlijk.

Hij is een meester in de politieke satire. Zoals geen ander kan hij de tics van Birmaane generaals imiteren. Dat is leuk voor een tijdje. Hofnarren zijn geliefd in alle landen, in alle eeuwen. Maar zodra hun satire werkelijk bijt, is het voorbij. Zargana zat al een paar keer achter de tralies in de jaren ’80 en ’90. Eenzame opsluiting was zijn deel. Hij mocht lezen noch schrijven. Hij kraste met een potscherf zijn verzen op de vloer van zijn cel en leerde ze uit het hoofd. PEN heeft hem toen verdedigd. Hij werd een van PENs belangrijkste adoptanten.

Op 25 september van dit jaar werd hij nog een keer gearresteerd. Hij had te duidelijk de boeddhistische monniken gesteund die op straat kwamen om tegen de dictatuur in hun land te protesteren. Hij was niet alleen, ver van daar. Maar hij is een symbool voor het geduld en de hardnekkigheid waarmee de Birmanen zich verzetten tegen de dictatuur die hun land teistert. Een van zijn gedichten werd vertaald door Lucienne Stassaert, die een zeer actieve rol speelt in ons steuncomité voor gevangen schrijvers.

De titel, In de vergeethoek, is uiteraard niet toevallig gekozen. Het ergste voor een gevangene is het besef dat iedereen hem/haar vergeten is. Dat je voor de mensen buiten de gevangenismuren niet meer bestaat. Het ergste voor een gevangen schrijver is, dat niemand hem meer kan horen. Dat niemand zich nog herinnert dat je hem kúnt horen.

In de vergeethoek (Maung Thura/Zargana. Vertaling: Lucienne Stassaert)

’s Nachts klappen de maanstralen dicht.
De sterren stikken.
Die ongeluksvogel van een kerkuil
krijt zijn verdriet uit.
De oude trein ratelt op spoorlijnen
zijn vernietiging tegemoet
blaast hijgerig zijn laatste adem uit.
En ik? Ik stuur mijn gedachten ver buiten deze muren
dag in, dag uit, van ’s morgens tot ’s avonds.
Ik droom een eindeloze dagdroom,
droom een eindeloze tocht
in de loop van de nacht, bijtend
op het bit van mijn ongeduld:
de ene die ik roep daagt niet op,
de ene op wie ik wacht laat zich nooit zien
Ach, kon ik maar ophouden
met denken, zien, horen, dromen…
Ik zou helemaal niets meer voelen.
Geert van Istendael, Voorzitter PEN Vlaanderen