“‘Hegemonie grootmachten krijgt oplawaai: naar een criminalisering van kernwapens’

In de overzichten van de geschiedenis van kernwapens en nucleaire proliferatie zal een nieuwe datum opgenomen worden, vrijdag 28 oktober 2016. Op die dag gaf de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties het startschot voor internationale onderhandelingen over een verdrag dat kernwapens verbiedt. Net zoals er al verdragen bestaan die biologische en chemische wapens verbieden, zal er dus heel waarschijnlijk in 2017 een verdrag tot stand komen dat nucleaire wapens verbiedt.

België stemde, samen met onder meer de VS, Frankrijk en Rusland, tegen het opstarten van de onderhandelingen. Daarmee heeft ons land de verkeerde kant van de geschiedenis gekozen. Kernwapens zullen de volgende jaren stap voor stap een even crimineel imago krijgen als biologische en chemische wapens. Willen wij dit soort wapens op ons grondgebied houden?

De vijf uit 1968

Het non-proliferatieverdrag, ondertussen een tekst uit 1968, kreeg deze week een oplawaai van jewelste. Dat verdrag bepaalt dat enkel de vijf vaste leden van de Veiligheidsraad, de VS, Rusland, China, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk kernwapens mogen bezitten. Andere landen mogen kernenergie wel voor civiele (1) doeleinden gebruiken. Dat verdrag werd door 190 landen geratificeerd.

De groten van toen zijn niet meer de meesters van de planeet die ze toen waren.

Het weerspiegelt de machtsverhoudingen van een halve eeuw geleden, maar die zijn ondertussen veranderd. We leven in een complexe, multipolaire machtsorde. Die werd bij de stemming in de Algemene Veiligheidsraad zichtbaar. Ondanks heel zware druk van de VS, Rusland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk op hun bondgenoten, kreeg de resolutie toch heel veel stemmen: 123 stemmen.

De bondgenootschappen van toen hebben een andere dimensie gekregen. De groten van toen zijn niet meer de meesters van de planeet die ze toen waren. Dat zorgt enerzijds voor meer onvoorspelbaarheid in de internationale politiek, maar anderzijds ook voor nieuwe opportuniteiten en boeiende ontwikkelingen, zoals dus deze week zichtbaar werd.

VN-resolutie L.4

Wie waren de trekkers van de “VN-resolutie L.41”? Mexico, Zuid-Afrika, Brazilië(2), Nigeria, Oostenrijk en Ierland. Ze konden dus vele tientallen andere landen overtuigen om de resolutie mee goed te keuren.

De VS, Rusland, Frankrijk en het VK gingen niet mee in die logica (China onthield zich bij de stemming). De resolutie zou niets oplossen, beweerden ze. Het aantal kernwapens moet verminderd worden via onderhandelingen, zegden ze. Maar dat liedje horen we al decennia en de resultaten blijven uit. Meer nog, de vijf officiële kernwapenstaten moderniseren(3) hun kernwapens, wat flagrant in tegenstelling is met het non-proliferatieverdrag dat een afbouw naar nul voorziet.

Door tegen de VN-resolutie te stemmen, plaatst ons land zich langs de verkeerde kant van de geschiedenis

Interessant is de houding van de vijf NAVO-leden die Amerikaanse kernwapens op hun grondgebied hebben: België, Nederland, Duitsland, Italië en Turkije. Nederland onthield zich onder druk van het parlement. De andere vier, waaronder dus België, stemden tegen. Dat ligt in de lijn van het buitenlandse beleid van ons land, maar daarmee plaatst ons land zich langs de verkeerde kant van de geschiedenis.

Kijken we even kort naar de houding van India, Pakistan, Noord-Korea en Israël. Deze landen zijn geen lid van het non-proliferatieverdrag.(4) India en Pakistan onthielden zich en Noord-Korea stemde voor de resolutie. Israël heeft sinds de jaren zestig kernwapens, maar ontkent noch bevestigt het bestaan ervan. Israël heeft zoals verwacht tegen gestemd.

Wie heeft nog tegen gestemd? Een hele reeks Europese landen en enkele bondgenoten van de VS, zoals Canada, Australië en Japan.

Criminalisering van kernwapens

Wat zal dat nu in de praktijk betekenen? Volgend jaar starten onderhandelingen over een verdrag dat kernwapens buiten de wet stelt. Eens de onderhandelingen rond zijn, zal het snel door vele tientallen landen goedgekeurd en geratificeerd worden.

De landen die deze week geen groen licht gaven, zullen hun houding niet onmiddellijk veranderen. Ze zullen het verdrag niet ratificeren en zullen dus ook niet verplicht zijn het na te leven. Maar ze worden dan wel verdedigers van wapens die voor pakweg 70% van alle landen ter wereld criminele wapens zijn, wapens die hetzelfde statuut hebben als biologische en chemische wapens.

Kernwapens zullen nog veel meer dan ooit gecriminaliseerd en gebrandmerkt worden. Zoals Willem Staes van Pax Christi het onlangs krachtig zei: ‘Het verbieden van kernwapens is dus niet hetzelfde als de onmiddellijke eliminatie van alle kernwapens, maar een nieuw vertrekpunt voor het bereiken van volledige ontwapening. Een verbod op kernwapens maakt het onderhoud en de ontwikkeling van kernwapens lastiger, ondermijnt de claim dat kernwapens een legitiem onderdeel kunnen vormen van veiligheidsdoctrines, en versterkt andere inspanningen voor nucleaire ontwapening.’

Het nieuwe verdrag creëert voor het eerst in tientallen jaren een realistisch perspectief op een kernwapenvrije wereld.

Bovendien zal het een nooit gezien opportuniteit van verzet voor de tegenstanders van kernwapens creëren. Neem nu België, Duitsland, Italië en Nederland. Bij elke verkiezing zal de vredesbeweging alle politieke partijen vragen te beloven om na de verkiezingen het nieuw verdrag te ratificeren.

Er zal heel zware druk komen op alle politieke partijen van die landen, op hun regeringen en ministers. De kans is groot dat er de volgende jaren in een van die landen een regering aan de macht komt die toch het verdrag tekent en de kernwapens op haar grondgebied opdoekt. Dan is het hek van de dam en kunnen andere landen volgen. Het nieuwe verdrag creëert dus voor het eerst in tientallen jaren een realistisch perspectief op een kernwapenvrije wereld.

En België?

Zal ons land zijn houding veranderen en de kernwapens in Kleine Brogel terug naar af sturen? Het zal niet voor morgen zijn. Maar als binnen enkele jaren pakweg 120 landen het nieuwe verdrag geratificeerd hebben, kan er wel wat bewegen. Op voorwaarde dat een brede coalitie van vakbonden, ngo’s en wetenschappers heel zware druk zet op onze politici.

Het kan jaren werk en heel veel energie en inzet vragen. Maar dat was ook het geval bij bijvoorbeeld het afschaffen van de slavernij en het invoeren van het algemeen stemrecht. We wonnen toen. We kunnen morgen opnieuw winnen.

(1) Waarbij er geen stalen grens is tussen civiel en militair gebruik van kerntechnologie. Verrijkingsinstallaties kunnen gebruikt worden voor uranium voor kerncentrales en voor uranium voor kernwapens. Opwerkingstechnologie kan gebruikt worden in een civiel, nucleair programma, maar ook in een militair. Tal van landen hadden achter een civiel nucleair programma een geheim militair nucleair programma. Wie er meer over wil weten, kan terecht in mijn e-book “België en de bom” (www.lucbarbe.be).

(2) Zuid-Afrika heeft eigen kernwapens geproduceerd, maar ze in 1989 ontmanteld. Brazilië had in de jaren ’70 en ’80 een geheim, militair nucleair programma, maar heeft dat in 1990 opgedoekt.

(3) Zo wil de VS de volgende 30 jaar niet minder dan 1000 miljard dollar (!) investeren in haar kernwapenprogramma.

(4) Net als Zuid-Soedan. Dat land heeft geen kernwapens noch civiele nucleaire sector. Het land bestaat nog maar vijf jaar, is verwikkeld in een burgeroorlog en heeft wel andere prioriteiten dan dit verdrag te ratificeren. De kans dat Zuid-Soedan kernwapens probeert te maken, lijkt me nihil.