Koen Stuyck (WWF)
“‘Iconische diersoorten, willens-nillens kanariepietjes van onze beschaving’
De illegale handel in bedreigde diersoorten bereikt alarmerende niveaus in heel de wereld. Voor sommige soorten is dat een relatief nieuw fenomeen na vele jaren van langzaam heropbouwen van de populaties, onder meer door WWF. Voor andere soorten is de achteruitgang nooit gestopt.
In West-Afrika vrezen kenners voor het voortbestaan van de bosolifanten. Kleiner en minder imponerend dan hun soortgenoten op de Oost-Afrikaanse savanne spelen ze niettemin een bijzondere rol in de biodiversiteit van de uitgestrekte subtropische wouden die hun habitat vormen. Hun dieet bestaat voornamelijk uit grote hoeveelheden bosvruchten en lokale fruitsoorten. Omdat ze nogal wat afstanden afleggen zorgen ze voor een grote verspreiding van al deze verschillende soorten planten. De zaden vinden hun weg naar telkens nieuwe grond, netjes verpakt in balletjes verse mest.
Wetenschappers waarschuwen nu dat de biodiversiteit van het woud achteruit gaat omdat haar grootste propagandist, de bosolifant, wegblijft. De populatie is tussen 2002 en 2011 met niet minder dan 62% achteruit gegaan en ze verloor 30% van hun geografische verspreidingsgebied. Daarmee vertegenwoordigen de bosolifanten nog slechts één tiende van hun potentiële aantal.
Folklore en status
Reeds In 200 voor Christus werd de neushoorn vermeld in traditionele Chinese geneeskunde. De hoorn zou symptomen als vergiftiging, stuiptrekkingen, abcessen, griep en nog meer aandoeningen kunnen genezen. Een studie uit 1990 uitgevoerd door de Chinese universiteit van Hong Kong, verwees al deze zogenaamde geneeskrachtige eigenschappen naar het rijk der fabelen. Maar dan doken er geruchten op dat een Vietnamese vrouw genas van kanker dankzij de inname van neushoornpoeder. Dat bericht bracht een koortsachtige jacht op neushoorn op gang, in zo’n mate dat zelfs oude hoorns in musea, galerijen en wetenschappelijke instellingen niet meer veilig zijn voor dieven.
Maar neushoorns en olifanten zijn niet de enige dieren die bedreigd worden door folkloristische remedies en statussymbolen. Het medicinale gebruik van tijgerbotten heeft een echte ineenstorting veroorzaakt van de populaties van Zuid-Chinese, Siberische en Sumatraanse tijgers. Het is zelfs zover gekomen dat wanhopige stropers nu skeletresten van leeuwen aan de man brengen als zogenaamde tijgerbotten. Klauwen, vet, oogballen, snorharen… allemaal maken ze het voorwerp uit van oude folkloristische gebruiken: ofwel gemalen tot poeder, verwerkt in drankjes of pasta’s.
Zonder het echt te beseffen zijn we de takken aan het afzagen waar we op zitten.
Recent werd een Amerikaans bedrijf in de Maagdeneilanden veroordeeld voor het bewust verkopen van beschermd zwart koraal, voor gebruik in de beeldhouwkunst en sieraden; in Nieuw-Zeeland werden onlangs schilden van de karetschildpad en illegaal ivoor van olifanten in beslag genomen.
Traditioneel droegen Noord-Amerikaanse indianen bereklauwen om kracht, uithoudingsvermogen en leiderschap uit te stralen. Vandaag beweert een moderne retailer dat een ketting met bereklauwen aan de drager een goede gezondheid en bescherming zal bieden. In het Verre Oosten, leven folkloristische ideeën voort dat galblaas van beren een helend effect zou hebben op kanker, brandwonden en leverziektes: met uiteraard een verwoestend effect op de populatie van Aziatische beren.
Criminele netwerken
De toenemende koopkracht die hand in hand gaat met de snelle economische ontwikkeling in China maakt dat de vraag in Azië geëxplodeerd is. En dat is ook grote criminele netwerken opgevallen die hier een nieuwe en grote bron van inkomsten zagen blinken, met minder risico dan met mensenhandel en drugs. Een studie die WWF vorig jaar liet uitvoeren toonde aan dat het schort aan expertise en mankracht bij de douanediensten in Aziatische landen. Maar ook zetten we, samen met de overheden, campagnes op die de Aziatische consumenten bewust maken van het probleem en hen sensibiliseren om geen van deze producten meer te kopen.
Het trieste verhaal van al deze iconische soorten die ons nu dreigen te ontglippen, als we er niet in slagen de situatie te keren, is echter breder en groter. Olifanten, neushoorns en tijgers zijn allemaal ambassadeurs van hun respectievelijke habitats. En die habitats worden in snel trein tempo vernietigd of verknipt tot kleine geïsoleerde gebiedjes door ongebreidelde economische ontwikkeling. Het lot van hun bewoners staat symbool voor de verkwistende manier waarmee onze soort omgaat met de natuurlijke rijkdom waar we zelf deel van uitmaken. Zonder het echt te beseffen zijn we de takken aan het afzagen waar we op zitten. We zijn allemaal zoals de bewoners van het Paaseiland. En we weten allemaal wat er met die beschaving gebeurde nadat ze alle bos gekapt hadden, alle dieren geslacht hadden en alle vissen gevangen. Hun stenen beelden in een kale woestenij zijn daarvan de getuigen.
Koen Stuyck is woordvoerder van WWF.
Nu maandag 22 september is het Wereldneushoorndag en vindt in het Vlaams-Nederlands Huis deBuren een debat plaats over dit thema. Interesse? Schrijf dan nu in.