“‘Niet iedereen kan zich gratis werk permitteren’

De strijd om een job te bemachtigen in het Europa van vandaag is veel heviger dan 10 jaar geleden, en dat geldt niet in het minst voor hooggeschoolde jongeren. Volgens cijfers van de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) steeg alleen al in België het aantal jonge werklozen met een hoger diploma met maar liefst 115 procent in het laatste decennium. Waar de stap naar de arbeidsmarkt voor de vorige generaties verse werkkrachten nog relatief makkelijk was, is die nu een gigantische sprong die maar moeizaam genomen wordt.

Ervaring gezocht

Een sleutelelement is het feit dat de meeste werkgevers eisen dat jonge kandidaten niet alleen competent en mobiel zijn, maar ook en vooral al werkervaring hebben. Volgens cijfers van de VDAB vraagt ongeveer de helft van de vacatures voor hooggeschoolden in België op dit moment een zekere ervaring. “De economische situatie is nu minder gunstig, dus aarzelt men om aan te werven en stelt men de eisen hoger, bijvoorbeeld door zich meer te richten naar mensen met ervaring”, zegt Paul Poels van de VDAB Studiedienst.

Maar wat doe je wanneer entry-level jobs schaars worden en je ervaring nodig hebt om aan de slag te kunnen als betaalde werkkracht met een vast contract? Je maakt een tussenstop en gaat eerst stage lopen om met de felbegeerde werkervaring je cv te upgraden. Zo worden jonge werkzoekenden onrechtstreeks gedwongen tot het aangaan van een stage wanneer echte jobs schaars zijn en de concurrentie toeneemt. Met een jeugdwerkloosheid die in sommige lidstaten van de Europese Unie tegen de 50% aanschurkt, is het dan ook niet verwonderlijk dat stages op dit moment aan een forse opmars bezig zijn.

Tussen de regelgeving

Dat een stage lopen na het afronden van universitaire studies voor veel van onze jongeren ondertussen de norm is geworden is op zich geen probleem, stelt het European Youth Forum (EYF), een internationale organisatie die de belangen van jongeren op het Europese niveau vertegenwoordigt. Stages kunnen jonge mensen helpen omgaan met de veranderlijke en vluchtige arbeidsmarkt door theorie om te zetten in praktijk, hen verschillende vaardigheden aan te leren en te laten proeven van het reilen en zeilen op de werkvloer.

Maar dat die stages in Europa in een grijze zone terecht zijn gekomen en ergens tussen de verschillende regelgevingen in bengelen, is wél problematisch. “De nationale overheden van de EU-lidstaten schermen met het feit dat er geen duidelijkheid bestaat over wat een stage nu eigenlijk inhoudt, waardoor regulering onmogelijk is”, zegt Luca Scarpiello, vice-president van het EYF. “Doordat een specifieke wetgeving zowel op nationaal als op EU-level ontbreekt, zijn stages vaak van een bedenkelijke kwaliteit, moeten stagiairs soms lange uren kloppen en verdienen ze meestal weinig of niets.” Maar liefst 75% van de jongeren die na hun studies een stage aangaan, worden niet of onvoldoende betaald.

Onder de radar

Dat een Belgische vakbond beweert dat onbetaalde stages buiten het onderwijs in dit land niet bestaan, terwijl het in Brussel krioelt van uiterst goedkope stagiairs die een carrière in de Europese metropool ambiëren, doet dan ook een beetje unheimlich aan en bestendigt alleen maar hoe donkergrijs die zone geworden is. “Bezoldigde stages moeten volgens de wet door de werkgever aangegeven worden bij de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid ”, legt Vic Van Kerrebroeck van een andere vakbond, het LBC-NVK, uit. “Is een stage onbetaald, dan hoeft hij dat niet te doen. Op die manier blijven onbezoldigde stages onder de radar en is er praktisch niets over geweten.”

We zien dat het aantal jobs in bedrijven daalt, terwijl de onbetaalde stageplaatsen in diezelfde bedrijven toenemen. Structureel gezien zijn we hard bezig een problematische situatie te creëren.

En dat terwijl het een groeiend verschijnsel is. Volgens Europees Parlementslid Emilie Turunen zijn stages steeds vaker een bron van kosteloze arbeid die vaste en betaalde functies vervangen. “We zien dat het aantal jobs in bedrijven daalt, terwijl de onbetaalde stageplaatsen in diezelfde bedrijven toenemen. Structureel gezien zijn we hard bezig een problematische situatie te creëren.”

Stages in serie

Die problematische situatie wordt ook nog eens versterkt doordat 45% van de Europese post-studie stagiairs wel drie of meer stages doorloopt voor ze vast werk vinden. En zo krijgen we bedroevend veel 25-30-jarigen zonder vaste job maar wel met een reeks onbetaalde stages op hun conto, die nog steeds financieel afhankelijk zijn van hun ouders om in hun levensonderhoud te voorzien.

“Voor ik hier begon te werken deed ik al twee onbetaalde stages in Londen”, vertelt de Franse Sarah (25), stagiaire bij een Brusselse ngo voor 7 euro per dag. “Maar dat kon ik alleen maar omdat mijn ouders praktisch alles betalen. Ook nu nog.” Wie niet uit een redelijk welgesteld gezin ontsproten is, kan alleen maar doorgaan met solliciteren en hopen dat hij niet zal moeten opboksen tegen een kandidaat met een reeks stages op zijn cv.

Maar ook dat leidt niet onvoorwaardelijk tot een vaste job: maar 31% van de stagiairs word uiteindelijk aangenomen bij het stagebedrijf of ergens anders uitgekozen omwille van de opgedane ervaring. Het grote aanbod aan onbetaalde stages verdiept in elk geval de ongelijkheid op de arbeidsmarkt, en treft opnieuw de zwakkeren in de samenleving. En dat in zowat alle sectoren, want het zijn niet alleen de ngo’s die besparen op werkkrachten. Ook private, winstmakende bedrijven en overheidsinstellingen nemen maar al te graag vlijtige stagiairs aan die ‘tevreden’ zijn met een vergoeding van enkele euro’s per dag.

Verloren generatie

Wanneer het een vereiste wordt om een aantal (onbetaalde) stages te lopen in de post-studie jaren om zelfs maar in aanmerking te komen voor een eerste job, zit de Europese maatschappij met een probleem. Jonge mensen worden onzeker over de toekomst, kunnen geen plannen maken en zien een zelfstandig en stabiel leven steeds door de vingers glippen. Johannes (30) doet klusjes on-the-side bij een Duitse krant om zijn stage bij een internationale denktank te kunnen betalen nu hij zijn studies aan de Universiteit van Cambridge heeft afgerond, maar wordt steeds wanhopiger nu hij nog steeds geen zicht heeft op een vaste, betaalde job. “Het wordt tijd dat ik ergens aangenomen wordt als volwaardig werknemer. Het kan toch niet zijn dat ik nog steeds niet gekwalificeerd genoeg ben?”

Wanneer zo’n 40% van de stagiairs in Europa aangeven dat ze een onbetaalde stage lopen omdat ze geen vast werk vinden, is het misschien tijd om na te gaan wie het meest voordeel haalt uit deze situatie. En of er misschien een hiaat bestaat tussen wat je leert in het onderwijs en wat je nodig hebt op de arbeidsmarkt. Maar bovenal moet de Europese Unie dringend een wetgeving opstellen die stages reguleert en uit die grijze zone haalt. Want op deze manier wordt een ‘verloren generatie’ steeds minder ondenkbaar.