“‘Stop alstublieft met klagen’

De afgelopen dagen moest ik met lede ogen aanzien hoe verschillende media ons overspoelden met feiten en lijstjes die ons duidelijk moesten maken dat 2016 een afschuwelijk jaar was en dat het met de wereld de slechte kant opgaat. Is dit werkelijk zo? Ok, de afgelopen jaren was er een afschuwelijke burgeroorlog in Syrië, een ongeziene vluchtelingenstroom naar Europa, een toename van terrorisme in het Westen, een immer dreigende klimaatcrisis en een ongeleid projectiel dat verkozen werd tot president van het machtigste land ter wereld.

Van de andere kant, de jaren voor het begin van de Syrische burgeroorlog waren misschien wel de meest vredevolle uit de geschiedenis van de hele mensheid. We leven in een wereld waarin open oorlogen tussen staten verleden tijd lijken en er enkel nog burgeroorlogen resten, vaak dan wel met buitenlandse inmenging. Er vielen de afgelopen twee jaar meer terrorismedoden in West-Europa dan de voorbije tien jaar, maar de jaren ’70 en ’80 waren nog een stuk erger. Het klimaat gaat de verkeerde kant op, maar het nieuws dat de ozonlaag zich aan het herstellen is, ging bijna aan iedereen voorbij. Ook de economie lijkt zich stilaan te herstellen van de crisis.

Het is bon ton om pessimist te zijn.

En wat dacht je dan van deze statistieken: nog nooit leefden er zoveel mensen in een democratie, nog nooit waren er zoveel mensen geschoold en ook de kindersterfte en extreme armoede blijven jaar na jaar dalen. Verder is ook de technologische vooruitgang van de wereld niet te stoppen: in 2016 maakten we kennis met Virtual Reality-brillen, zelfrijdende Tesla’s, the internet of things, drones, noem maar op. Binnenkort gaan we misschien zelfs naar Mars!

Als je echter een blik werpt op traditionele en sociale media, dan lijkt het pessimisme welig te tieren. Het is bon ton om pessimist te zijn, en als je nog maar durft hoopvol of optimistisch te zijn, kijken mensen je aan alsof je een andere taal spreekt.

“Slecht” valt op

Hoe komt dit? In de eerste plaats misschien juist omdat het zo goed gaat. Juist omdat het zo goed met ons gaat, valt het zo op als het even minder goed gaat. Wie zelf nooit meer een oorlog heeft meegemaakt, weet natuurlijk niet wat er hem overkomt als er plots oorlogsvluchtelingen aan zijn deur staan. Een andere reden is meer psychologisch: angst verkoopt. Angst en gevaar trekken enorm de aandacht. Ze maken immers diepgewortelde overlevingsmechanismen in de menselijke geest wakker.

Ik zou zelfs durven beweren dat van al de gevaren in de wereld, pessimisme wellicht het allergrootste is.

Maar goed, er zijn inderdaad een aantal onheilspellende tendenzen in de wereld, en wie weet gaat het wel de verkeerde kant op. Dan nog echter is het, geloof ik, verkeerd om zo te focussen op al wat slecht gaat. Ik zou zelfs durven beweren dat van al de gevaren in de wereld, pessimisme wellicht het allergrootste is. Door zo eenzijdig te focussen op al wat er verkeerd loopt, triggeren we zoals gezegd ons overlevingsmechanisme. In psychologische termen heet dit de _fight or flight-_reactie. Als mensen geconfronteerd worden met een acuut gevaar, dan wordt er in hun lichaam alles in werking gesteld om hier snel op te reageren door ofwel terug te vechten ofwel weg te lopen. Wie constant geconfronteerd wordt met gevaar, leeft in een soort van constante crisistoestand.

Vechten of vluchten

Heel interessant, maar ook heel gevaarlijk, want onze fight or flight-toestand is niet de toestand waarin we rustig over de dingen nadenken om dan wel overwogen, genuanceerde beslissingen te nemen. In onze crisistoestand grijpen we naar kortetermijnoplossingen van acute problemen. Fight, we verzetten ons abrupt en niet zonder de nodige ondertoon van agressie tegen symptomen zonder ons te bekommeren om onderliggende oorzaken. Begint u hier al de kenmerken van het gehele politieke debat, of misschien toch van bepaalde politieke strekkingen te erkennen? Juist ja, het is dan ook mijn heilige overtuiging dat de media, door hun focus op snel nieuws over negatieve zaken, een voedingsbodem vormen voor het toenemende populisme (en hier overigens flagrant hun eigen verantwoordelijkheid in miskennen).

Nog erger dan de ‘vecht’-reactie is misschien de vluchtreactie. Al het negatieve nieuws doet ons weglopen van de problemen. Het maakt ons pessimistisch en doet ons geloven dat we ‘er toch niets aan kunnen doen.’ In de psychologie heet dit ‘aangeleerde hulpeloosheid’. Als mensen maar vaak genoeg geconfronteerd worden met situaties waar ze niets aan kunnen doen, dan gaan ze deze ervaring veralgemenen. Met andere woorden, ze geven het op en denken dat ‘alles toch hopeloos is’, zelfs als het niet zo is.

Hierin schuilt denk ik het grootste risico: onze wereld is pas verloren, als wij geloven dat ze verloren is.

Hierin schuilt denk ik het grootste risico: onze wereld is pas verloren, als wij geloven dat ze verloren is. Als je dan toch gelooft dat het slecht gaat, is klagen en pessimistisch zijn het allerslechtste dat je kan doen. Verandering is er in de geschiedenis alleen maar gekomen doordat er mensen waren, individuen, die tegen de stroom van de tijd in durfden gaan en vaak tegen beter weten in bleven vechten voor en geloven in een betere wereld. Pessimisme doet ons onze zin voor verantwoordelijkheid verliezen.

Het fnuikt ons geloof in onze mogelijkheden als mens, en schaadt ons daarom op een veel fundamenteler manier dan deze of gene crisis.

Gandhi zei het al: ‘Wees de verandering die je in de wereld wil zien.’

Gijs Van den Broeck (28) is leerkracht godsdienst.