“‘Terrorisme legt constructiefouten België bloot’
.jpg)
Is België een failed state? Neen, maar er zijn wel onbeheerde ruimtes en dynamieken, en dat is gevaarlijk voor een samenleving. De vraag is wie er bereid is om de hele structuur van dit land te herdenken om haar geschikt te maken voor vandaag en morgen.
Toen de Belgische politieke partijen er in 2010-2011 niet minder dan 541 dagen over deden om tot de vorming van een regering te komen, dook overal de analyse op dat België een failed state was. Vooral de grote Angelsaksische media hadden het blijkbaar gehad met het onuitlegbare koninkrijk aan de Noordzee. Ik heb dat beeld toen te vuur en te zwaard bestreden.
Op de eerste plaats omdat de federale regering op heel actieve wijze invulling gaf aan het begrip “lopende zaken”, maar ook omdat een groot deel van de overheidstaken intussen gedevalueerd waren en dus onder de bevoegdheid vielen van de vijf andere regeringen die ons land rijk is. Ik grapte daarover: wij hebben zoveel functionerende staten op zo’n klein grondgebied, dat het eigenlijk weinig uitmaakt als er eens eentje voor een jaar of meer tussenuit valt.
De voorbije week heb ik mijn laconieke mening nog eens bekeken, en herbekeken. Ik ben er heel wat minder zeker van, en grappig vind ik het zelfs helemaal niet meer.
De minste vaststelling na twee weken van intensieve actie tegen terrorisme is dat er grote gaten zitten in de weg waarover de Belgische vrachtwagen rijdt. Ooit moest dat fout aflopen, en dat is dan ook gebeurd op 22 maart. Big time. Dat dodelijke ongeluk werd echter niet enkel veroorzaakt door de slechte staat van de weg, maar ook door constructiefouten in de wagen zelf.
Failed spaces
De federale staat waarin we leven, is vaak omschreven als een land van koterijen. Om de paar jaar wordt er wat hertimmerd en bijgebouwd. Zelden worden er muren gesloopt, terwijl er onder derdehandsgolfplaten wel plaats gemaakt wordt voor nieuwe ideeën. Over het algemeen loopt dat dus goed, zoals in de gemiddelde, vrijstaande woning in dit land. De eigenaars weten perfect waar hun spullen liggen, en als de koterijen er al niet fraai uitzien, dan dienen ze in elk geval toch hun doel. Er zijn te veel overlappingen, er zijn onduidelijkheden en er zijn vooral veel onafgewerkte plannen in de federale staat België. Dat is duur, dat is vaak inefficiënt, maar het werkt. Of toch niet?
Uit ervaring wéten we dat jihadisten failed spaces opzoeken om zich te organiseren en van daaruit hun grensoverschrijdende acties op te zetten.
Het werkte altijd beter in Namen en Antwerpen, Luik en Gent, Limbourg en Gingelom. Waar de overlappingen en de institutionele chaos het grootst was – in Brussel - heeft de ‘spontane architectuur’ van de Belgische politiek nooit goed gewerkt. De botsende bevoegdheden van stadsgewest, twee gemeenschappen, negentien gemeenten met hun bestuurlijke autonomie en zes politiezones hebben in Brussel veel politieke carrièremogelijkheden gecreëerd, maar weinig daadkrachtig en efficiënt beleid opgeleverd.
De gevolgen daarvan zijn dramatischer dan gedacht. België is weliswaar geen failed state, zoals na de arrestatie van Salah Abdeslam en meer nog na de aanslagen van 22 maart alweer te lezen was, maar er zijn wel degelijk “failed spaces” in het land en met name Brussel. Het lijkt contradictorisch dat een land met zoveel overheden leidt tot gebrek aan kennis van wat er zich aan de basis, in wijken en achterkamers, op pleintjes en in formele en informele ontmoetingsplaatsen afspeelt, maar het is wel zo. Een wet uit de managementtheorie zegt het: als te veel mensen verantwoordelijk zijn voor iets, neemt niemand verantwoordelijkheid.
Voeg daarbij de belangrijke Belgische traditie van privacy en recht op vrije meningsuiting. De stelling dat radicale ideeën geen misdaad zijn, is en blijft een fundament van onze democratische rechtsstaat, en moet met alle middelen verdedigd worden. Tegelijk is er blijkbaar veel te laat ingezien dat sommige extremistische ideeën heel snel uitgroeiden tot kernen en bewegingen die geweld tegen iedereen en alles legitiem vonden –en zich meteen ook voorbereidden op het inzetten van dat geweld, in Syrië maar ook in eigen stad en land.
Uit internationale ervaring wéten we dat de jihadisten failed spaces opzoeken om zich te organiseren en van daaruit hun grensoverschrijdende acties op te zetten. Toen in de jaren 1990 Afghanistan aan zijn lot overgelaten werd door alle grootmachten die er voordien hun Koude Oorlog gewapend uitvochten, installeerde Osama Bin Laden zich daar met zijn Al-Qaeda. Hetzelfde scenario doet zich voor in Syrië en Libië na de NAVO-actie, in de Sahel, in het diepe zuiden van Thailand en de Filipijnen…
Daarmee wil ik niet zeggen dat de onbeheerde ruimtes en dynamieken in de Belgische hoofdstad dezelfde dramatische omvang kennen als de internationale voorbeelden hierboven. Toch bieden deze referentiepunten een waarschuwing voor Brussel, België en daardoor ook voor Europa.
Ontkenners
‘In Pakistan hebben we gezien dat het succes van islamistische extremisten mogelijk gemaakt werd door de vrijheid die ze genoten om hun moorddadige ideeën te verspreiden,’ antwoordde de Pakistaanse atoomgeleerde Pervez Hoodbhoy op mijn vraag wat we kunnen leren van een land dat een langdurige ervaring met gewelddadig extremisme heeft.
Misschien moet van Brussel een echt volwaardig derde gewest met volle bevoegdheden gemaakt worden.
Omdat die “vrijheid” samenhangt met het bestaan van slecht beheerde ruimten in de samenleving, zou een heel grondige herdenking van de Belgische staatsstructuur wel eens een sleuteluitdaging kunnen zijn om de huidige dreiging aan te pakken. Ik vond de niet-congruente constructie van één federale staat met drie gemeenschappen en drie gewesten altijd een originele en unieke structuur die de macht voortdurend vloeiend hield. Maar is een België met een sterke federale staat en daaronder drie gewesten met duidelijk afgelijnde bevoegdheden, in plaats van tien provincies, drie gewesten en drie gemeenschappen, denkbaar?
Misschien moet van Brussel een echt volwaardig derde gewest met volle bevoegdheden gemaakt worden, ook voor gemeenschapsaangelegenheden. Misschien moet de term gemeenschapsbevoegdheid in Brussel ook geherdefinieerd worden om relevant te zijn voor de reëel bestaande gemeenschappen, niet alleen voor de historisch bestaande gemeenschappen van vijftig jaar geleden.
In elk geval lijkt een vereenvoudiging van onze structuren en vooral een betere samenhang en doorstroming in deze onzekere tijden – letterlijk – van levensbelang voor de burgers. Zou het kunnen dat de echte “politiek correcte ontkenners” degenen zijn die dit debat weigeren te voeren en Brussel liever laten verrotten dan het tot een performant gewest te laten uitgroeien?