“‘Vrijwilligerstoerisme: blanke gasten als statussymbool’

Bij mijn onderzoek in Senegal bevroeg ik negen projecten met in totaal 35 personen (vrijwilligers en lokale gemeenschap). Een eerste vaststelling is dat de impact van de vrijwilligers op de lokale gemeenschap bepaald wordt door diverse factoren zoals de motivaties en types van de vrijwilligers, maar ook door de lokale context. Zo shockeert de kledingkeuze van de vrijwilligers vooral de bevolking in landelijke gebieden, veel minder in een stedelijke context.

Ook het feit of de vrijwilliger individueel of met meerdere personen ter plaatse komt speelt een rol bij de impact op de lokale gemeenschap. Individuele vrijwilligers lijken zich veel gemakkelijker te integreren in hun omgeving. Vrijwilligers die in groep ter plaatse verblijven hebben daar minder nood aan en zonderen zich als het ware af van de lokale bevolking.

Ontwikkeling voor de middenklasse

Een term die geregeld met Voluntourism wordt geassocieerd is propoor toerisme, want er is een mogelijkheid dat het leven van de ontvangende gemeenschap wordt verbeterd door mee te werken aan ontwikkeling en de armoede te verminderen.

In Senegal blijkt er echter geen sprake van propoor toerisme. Tijdens de projectduur verblijft de vrijwilliger in Senegal vaak in gastgezinnen. Deze families zijn steeds mensen van de betere middenklasse met een groot huis, meerdere kamers en het nodig comfort. Voor deze gezinnen betekenen vrijwilligers extra inkomsten. Deze bedragen vaak meer dan een verdriedubbeling van een gemiddeld maandloon in Senegal. Het zorgt ervoor dat deze gezinnen als het ware boven hun stand gaan leven.

Het ontvangen van vrijwilligers in Senegal kan jaloerse reacties in de buurt uitlokken. Gastorganisaties en personen die de intermediair zijn tussen de vrijwilligers en gastgezinnen, merken op dat de motivaties van de gastgezinnen op termijn vaak  veranderen naar een eerder financiële drang. De financiële impact van de vrijwilliger op gastgezinnen is de belangrijkste reden waarom er problemen in de lokale gemeenschap ontstaan.

Hieruit blijkt dus dat de vrijwilligers ook een impact hebben op groepen binnen de lokale gemeenschap die niet rechtstreeks betrokken zijn tot vrijwilligerstoerisme. Uit de getuigenissen blijkt dat de impact van de vrijwilliger in Senegal zich niet alleen beperkt tot de directe leefomgeving van de vrijwilliger. Er is in een aantal gevallen ook sprake van een impact op de plaatsen waar de vrijwilliger gewoon voorbij komt.

De directeur van een lokale ngo in Dakar gaf ook aan dat hij op bepaalde plaatsen liever niet met vrijwilligers wordt gezien omdat lokale mensen anders ook hem als een rijk persoon zouden beschouwen. En op die manier ook van hem iets verwachten.

Een aantal respondenten getuigen dat voornamelijk jonge vrouwelijke vrijwilligers het slachtoffer worden van manipulerende mannen waarbij geld of een Europees visum een van de drijfveren is. Om hen na hun vertrek zo vlug mogelijk opnieuw te vervangen door een nieuw slachtoffer. “Pour certains, sortir avec une blanche, c’est une grâce. Certains le voient comme un succès”.

Sommige auteurs wijzen erop dat de betrokkenheid van reizigers bij organisaties en projecten een meerwaarde bieden, omdat het meestal extra inkomsten betekent. Een aantal organisaties verwacht dat de vrijwilliger geld inzamelt voor het project ter plaatse. In alle gevallen gaat het geld rechtstreeks naar de projectverantwoordelijke die dan meestal zelf kan beslissen wat hiermee wordt gedaan. De impact van deze schenkingen wordt door een aantal respondenten in vraag gesteld.
Soms leidt de schenking van het geld tot nutteloze zaken zoals het oprichten van een medische post waar het niet nodig is.

Daarnaast is niet altijd duidelijk of het geld wel de doelgroep bereikt. “A qui cela bénéficie réellement? Les talibés ou le marabout?” of “il y a des millions et des milliers d’euros qui passent par cet ong là. Mais ils ne sont pas bien reparti, ” zo getuigen Senegalese geïnterviewden. Het gebrek aan transparantie is een verwijt dat niet alleen door de lokale gemeenschap wordt gemaakt maar ook door (ex-)vrijwilligers. Een aantal vrijwilligers geeft aan dat ze het noodzakelijk vinden om te weten en te zien wat er precies wordt gerealiseerd met het geld dat zij aanbrengen. Het schenken van geld kan ook een vorm van afhankelijkheid creëren waarbij de organisaties voor financiering op de vrijwilligers rekenen.

Statussymbool

Door zijn rol binnen vrijwilligerstoerisme heeft Abdou (fictieve naam), een projectverantwoordelijke, de mogelijkheid om te beslissen wie hij een studiebeurs toekent en wie niet. Uit de getuigenissen blijkt dat Abdou belangrijker is geworden dan het dorpshoofd en ook voor een deel zijn rol overneemt. Vrijwilligerstoerisme heeft, met andere woorden, ook een invloed kan op de lokale structuren in (rurale) gemeenschappen.

Mede door vrijwilligerstoerisme heeft Abdou het “gemaakt” in zijn leven. Abdou wordt als een rijke man beschouwd omdat hij veel met blanke mensen optrekt. Dit zorgt in het dorp en ook in zijn eigen familie voor ruzies.

Uit het onderzoek blijkt ook dat mensen die vaak geconfronteerd worden met vrijwilligerstoeristen zich op termijn anders gaan gedragen. Het omgaan met blanke vrijwilligers betekent in veel gevallen een vorm van een hogere status voor de betrokkene. Dit kan een rol spelen in de relatie gastgezin-vrijwilliger. Het maakt het vooral voor de vrijwilligers moeilijk mensen en hun bedoelingen in te schatten. Maar ook voor de gastheer kan dit een barrière vormen in zijn omgang met de vrijwilliger, zoals de directeur van de ngo getuigde.

De storende impact  van vrijwilligerstoerisme staat de positieve effecten niet per se in de weg. De interculturele uitwisseling en de opbouw van nieuwe contacten op het projectniveau vormen zo een meerwaarde. De samenwerking met vrijwilligers leidt in de meeste gevallen tot extra financiële inkomsten voor het project omdat vrijwilligers voor hun vertrek vaak geld inzamelen voor de gastorganisatie. Hierdoor kunnen de organisaties meer realiseren.

Toch lijken organisaties eerder ondoordacht te werk te gaan. De lokale bevolking wordt in de meeste gevallen amper betrokken bij het vrijwilligerswerk en het toeristische aspect binnen vrijwilligerstoerisme.

Er wordt bovendien vaak te weinig aandacht besteed aan de opleiding van vrijwilligers. Het is belangrijk dat zendorganisaties vrijwilligers de mogelijkheid bieden om een informatiesessie te volgen. Dit kan zorgen voor een bewustwording bij de vrijwilligers over de impact die zij kunnen hebben.

Uit de resultaten van mijn onderzoek blijkt dat de activiteiten binnen vrijwilligerstoerisme, vooral in het Zuiden, niet altijd even respectvol zijn voor de lokale cultuur. Een mogelijke oplossing is betere samenwerking na te streven met het lokale beleid in de ontwikkeling, implementatie en opvolging van vrijwilligerstoerisme. Het beleid kan ook een rol spelen in het organiseren van evenementen waarbij de interactie tussen de lokale gemeenschap, de aanbieders en de vrijwilligers wordt gestimuleerd.

Dit kan er mogelijk ook voor zorgen dat er een betere verstandhouding tussen de internationale vrijwilligers en de lokale gemeenschap wordt gecreëerd. Er dient eveneens te worden nagegaan in welke mate de ontwikkeling van een regelgeving in vrijwilligerstoerisme of controle door de lokale beleidsactoren op vrijwilligerstoerisme een noodzaak is. De ontvangende organisaties kunnen de verschillende overheden informeren over de komst van de vrijwilliger. Dit kan ook bijdragen aan een duurzame ontwikkeling van vrijwilligerstoerisme.