“‘‘Waarom we dankbaar moeten zijn voor woke’’

Emmanuel Iyamu: ‘Woke is een bedreiging voor de status-quo. En dat is net goed. Woke zet de dialoog op scherp.’

© Matthew Henry / Burst

Vormt “wokeness” vandaag een bedreiging voor de maatschappij? Ja, en dat is net goed, vindt Emmanuel Iyamu, die mee de Afro-Belgische studentenorganisatie AYO oprichtte. ‘Het is een bedreiging van de status quo en dat is net goed. Wokeness zet de dialoog weer op scherp.’ Al moet het volgens hem minder gaan over woorden dan over structurele ongelijkheid.

Emmanuel Iyamu heeft een master sociaal-economische wetenschappen (UAntwerpen), is voormalig gastdocent transmoderniteit aan de Thomas More Hogeschool en medeoprichter van de Afro-Belgische studentenorganisatie AYO.

Extremisme en polarisatie zijn de laatste twee decennia gemeengoed geworden van de gevestigde orde. Net als landsgrenzen waken ze over de cultureel-maatschappelijke grenzen van het aanvaardbare en leiden ze tot maatschappelijke eenstemmigheid.

De gevestigde orde, waaronder politici, academici en opiniemakers in de mainstream media, gebruikt termen als extremisme en polarisatie om het maatschappelijke debat onder de knoet te houden. Ideeën die men “vreemd” vindt, worden al snel ‘extreem’ of ‘polariserend’ genoemd. Ideeën die zogenaamd het maatschappelijke aanvaardbare overschrijven.

Woke en cancelcultuur zijn plots mainstream concepten geworden, een lyrisch bewijs dat de gevestigde maatschappelijke orde de status quo wil behouden. Wat voorlopig uitblijft, is een duidelijke internalisering van de kritieken en bezorgdheden van minderheidsgroepen of mensen in de marge van de maatschappij door diezelfde gevestigde orde die vandaag de mond vol heeft van wokeness en cancelcultuur.

Wokeness en cancelcultuur willen op hun eigen manier op de macht ingrijpen, dat is onbetwistbaar. Terwijl het eerste concept zich voornamelijk richt op machtsstructuren, vertrekt cancelcultuur eerder vanuit de analyse van machtsposities en spreekt het de privileges aan van invloedrijke mensen in belangrijke posities. Naast ingrijpen op de macht van de status quo hebben woke en cancelcultuur (die oorspronkelijk vertrekken vanuit een cultuur van boycotten en verantwoording afleggen) weinig tot niets gemeen met extremi

‘Witheid is geen fysieke categorie. Het verwijst naar de culturele praktijken die eigen zijn aan het westerse beschavingsproject.’

Het “intellectueel extremisme” waarmee woke en cancelcultuur gedefinieerd worden, was nooit gestoeld op een gedachtegoed van separatie, maar wel op één van interne reflectie, (h)erkenning en verzoening.

Witheid houdt woke en cancelcultuur in stand

Dat deze concepten toegeëigend worden, door het linkse spectrum van de samenleving én het rechtse, die het als een retorische strategie gebruiken, geeft enkel aan dat een nieuw hoogtepunt bereikt is in het Belgische maatschappelijke debat én het westerse beschavingsproject.

Een hoogtepunt waarbij men neemt van “witheid”, omdat ze de onbenoemde gemene deler is die tegelijkertijd woke en cancelcultuur in stand houdt, maar waarbij men de klok hoort luiden maar nog niet helemaal weet waar de klepel juist hangt. Men staart zich blind op bepaalde concepten om het maar niet over de essentie te moeten hebben.

In een interview met De Standaard eind september zei hoogleraar Filosofie Helder De Schutter (KU Leuven) dat ‘academici er niet zelf voor gekozen hebben dat ze wit of man zijn.’ Dit is exemplarisch voor hoe het debat vandaag gekaapt en vooral naast de kwestie gevoerd wordt.

Witheid is namelijk geen fysieke categorie. Het refereert niet aan iemands letterlijke huidskleur. Witheid verwijst naar de culturele praktijken die eigen zijn aan het westerse “beschavingsproject”. Dat project bevat historisch gezien een aantal zaken die minder zichtbaar zijn dan een huidskleur: het westerse patriarchaat en paternalisme, het superioriteitsdenken, de Verlichting, de industrialisatie, het (markt)kapitalisme, de kolonisatie, het christendom en het racisme.

Witheid in negatieve zin is zowel het omhulsel van de westerse beschaving als de neveneffecten ervan die het Westen (on)bewust blijft negeren en opnieuw genereren. In positieve zin functioneert witheid als een spiegel, die ons de schaduwzijde van het westerse beschavingsproject wil voorhouden, in de hoop dat we met onszelf tot verzoening komen en dat we een verdere stap nemen in de richting van meer maturiteit.

Maar die maturiteit is duidelijk nog niet bereikt. Dat historicus Idesbald Goddeeris in zijn nieuwe boek Missionarissen stilstaat bij een andere kant van Pater Damiaan, kwam recent voor velen blijkbaar hard aan. Men kan moeilijk aanvaarden dat een weldoener als Damiaan ook gewoon deel uitmaakte van het koloniale missiewerk.

Een nieuwe, veelomvattende realiteit

Actief breken met witheid is niet nieuw. De fundamenten daarvoor, en voor de aansporing tot volwasse worden, werden in het Westen al gelegd in het multiculturalisme van de jaren ’60, toen de eerste gastarbeiders in ons land aankwamen.

‘Jarenlange vanzelfsprekendheden brokkelen af als ze door de andere, nieuwe ogen in onze maatschappij worden bekeken.’

Witheid brokkelt verder af in de hedendaagse superdiversiteit en de verregaande globalisatie. De aanwezigheid van de (nieuwe) minderheden houdt de oude witte, westerse maatschappij een spiegel voor. Het is een reflectie waar men in dit land nog niet helemaal klaar voor lijkt te zijn. Denk maar aan de weerstand waarop veel mensen en activisten van kleur botsen als zij de figuur van zwarte piet of het n-woord in vraag stellen.

Jarenlange vanzelfsprekendheden brokkelen af als ze door de andere, nieuwe ogen van onze maatschappij worden bekeken. Het betekent dat stemmen die lange tijd amper gehoord werden, stilaan binnenbreken in het publieke debat.

Wokeness en cancelcultuur zijn enkel neveneffecten van een veelomvattendere realiteit. Als wokeness en cancelcultuur ervoor gezorgd hebben dat witheid opnieuw het centrum wordt van het probleem, dan moeten we daar net dankbaar voor zijn. Witheid moet een kernplaats krijgen in de analyse van de structurele ongelijkheid waar velen in onze maatschappij onder lijden.

Ze mag niet zoals wokeness en cancelcultuur gekaapt worden of terugvallen tot windowdressing, in een retorische, politieke patstelling. Of nog erger: tot een concept dat de grenzen van het aanvaardbare bewaakt en dat de status quo in stand houdt.

Er zijn structurele problemen in onze superdiverse samenleving, zoals een falend onderwijssysteem en ongelijke kansen op de arbeidsmarkt. Die structurele problemen kunnen alleen opgelost worden met een sterke samenwerking en uitwisseling door het linkse en rechtse spectrum. Maar ook met mensen uit de marge van de maatschappij: minderheden, transitmigranten, minderbedeelden…

Deze problemen oplossen vergt dat de stemmen van de minderheden of gemarginaliseerde groepen gehoord worden. Dat vraagt moed, maar ook investering, elkaar (blijven) ontmoeten als gelijke partners en met elkaar in dialoog blijven gaan. Wokeness heeft de dialoog alleszins op scherp gezet. Daar moeten we net dankbaar voor zijn.