Van Kapelle tot Kymore: Etex ook verantwoordelijk voor asbestslachtoffers in India?

© Amirtharaj Stephen

Kymore lijkt wel opgetrokken uit asbest. Het zit verwerkt in het schoolgebouw, speeltuinen, de golfplatendaken van de huisjes van de fabrieksarbeiders. Veel van die gebouwen zijn in slechte staat en brokkelen af. Bovendien is het asbestafval jarenlang gedumpt op weides rond de fabriek en op onveilige stortplaatsen, ook tijdens de periode dat het Belgische Etex (het vroegere Eternit, bv) er de plak zwaaide onder de naam Everest Eternit Ltd. Dat staat te lezen in een rapport van ECOH, een Canadese consultancy die gespecialiseerd is in milieu, gezondheid en veiligheid.

Voor de link met Everest Eternit baseert het rapport zich op getuigenissen van mensen die in het vervuilde gebied wonen. ‘Zij gaven aan dat een beduidend deel van het zichtbare asbestafval in de periode 1996-1997 is gestort’, verduidelijkt John Lewis, auteur van het rapport.

Bovendien constateerde rond die tijd ook het Central Pollution Control Board, een overheidsinstantie die onder andere de lucht- en bodemkwaliteit controleert, dat de het afval van de asbestfabriek de omgeving vervuilde. In een rapport uit 1997 schrijven ze onder andere dat asbestslib in de open velden werd gedumpt en vervuild afvalwater afkomstig van de asbestcementfabriek de omliggend velden en landbouwgronden aantastte. Everest Eternit is op dat moment al acht jaar in handen van Etex.

Historische verantwoordelijkheid

Tublu K. Mukherjee is sinds 1996 aan de slag als advocaat en verbonden aan het Britse kantoor Doughty Street Chambers. Hij is gespecialiseerd in milieurecht en bedrijfsaansprakelijkheid. Sinds 2008 is hij ook advocaat in India. Daar bekwam hij een compensatie voor al meer dan 250 Indiase ex-werknemers van Turner and Newall die aan asbestgerelateerde ziektes lijden.‘Misdadig’, noemt advocaat Tublu Mukherjee de manier waarop de asbestfabriek is gerund. ‘Europese bedrijven hebben hier decennialang winsten opgestreken terwijl ze goed wisten wat de gezondheidsrisico’s voor de lokale bevolking inhielden.’ Hij hoopt de eigenaars alsnog te laten opdraaien voor de schadeloosstelling van de slachtoffers van de asbestvervuiling en voor de sanering van de omgeving.

Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Turner & Newall, het Britse bedrijf dat de fabriek van bij de start in 1934 leidde tot de doorverkoop aan Etex in 1989, is inmiddels failliet. Mukherjee concentreert zich daarom op Everest Industries, de huidige Indische eigenaar en Etex, dat als vorige eigenaar een historische verantwoordelijkheid draagt maar daar nooit voor heeft opgedraaid, aldus de advocaat.

De Belgische multinational met roots in Kapelle-op-den-Bos, dankt haar imperium aan de productie van asbestmaterialen. Hoewel Etex wereldwijd actief is, is het nog steeds grotendeels in handen van de familie Emsens, één van de rijkste families van België. Begin de jaren 2000 trok het bedrijf zich overal terug uit de asbestindustrie nadat België in 1998 (en uiteindelijk heel Europa in 2005) het gebruik en de productie ervan verboden. Maar in grote delen van de wereld, waaronder India, is de productie van asbest nog steeds toegelaten.

© Amirtharaj Stephen​

© Amirtharaj Stephen​

© Amirtharaj Stephen​

© Amirtharaj Stephen

© Amirtharaj Stephen

© Amirtharaj Stephen​

Bewijzen

Al sinds 2009 ijvert Mukherjee voor gerechtigheid voor de asbestslachtoffers in India maar hij beseft dat de weg naar de rechtbank nog lang is. Een belangrijke stap is het verzamelen van bewijsmateriaal. Het Canadese rapport, dat Mukherjee zelf heeft aangevraagd, is daar een cruciaal element van.

‘De mensen leven tussen het asbestafval, kinderen spelen ertussen en gezinnen bouwen er hun huizen op. Wij waren vaak de eersten die hen informeerden.’

De onderzoekers namen zestien grondstalen mee waarvan er veertien resten van asbest bevatten, sommige tot wel zeventig procent. Ze schatten dat ongeveer 565.000 vierkante meter van de bodem aan de oppervlakte vervuild is met asbest en er zeven- tot achtduizend mensen aan blootgesteld worden. Op de meeste plaatsen is het asbestafval gewoon zichtbaar met het blote oog.

De ruim twintigduizend inwoners van Kymore, zeker de armsten, zijn echter amper op de hoogte van de gezondheidsrisico’s die ze lopen. De lokale overheid en de opeenvolgende eigenaars hebben amper iets gedaan om de werknemers en de bevolking te informeren, stelt Mukherjee.

‘De mensen leven tussen het asbestafval, kinderen spelen ertussen en gezinnen bouwen er hun huizen op. Wij waren vaak de eersten die hen informeerden.’

Diagnose

Met “wij” doelt Mukherjee op zichzelf en dokter Muralidhar uit Mumbai door wie hij honderden (ex-)werknemers van de asbestcementfabriek liet onderzoeken op asbestgerelateerde ziektes. Omdat de lokale ziekenhuizen niet beschikken over de instrumenten om de juiste diagnose te stellen, waren er tot voor kort geen cijfers beschikbaar over mensen die aan een asbestgerelateerde ziekte lijden of die er aan gestorven zijn.

In 2012 begon dokter Muralhadin met de diagnose van arbeiders die in de voormalige Turner & Newall fabrieken in India – ook buiten Kymore - tewerkgesteld waren. De vele schadeclaims hadden tot het failliessement van de Britse asbestproducent geleid. Als onderdeel van de herstructurering van het moederbedrijf, Federal-Mogul, die daarop volgde, moest Federal-Mogul een trustfonds oprichten om toekomstige schadeclaims van door asbest getroffen ex-werknemers te dekken. Een correcte diagnose is dus noodzakelijk om aanspraak te maken op een compensatie uit het fonds en ook voor eventuele latere rechtszaken tegen Etex en Everest Industries.

Intussen zijn al bij meer dan vijfhonderd Indische ex-werknemers van Turner & Newall asbestgerelateerde ziektes vastgesteld. De vergoedingen die het fonds uitbetaalt zijn echter beperkt en compenseren werknemers enkel voor de jaren dat ze aan de slag waren bij Turner & Newall. Wie ook na 1988 in de fabriek in Kymore werkte komt dus niet in aanmerking voor een vergoeding voor die periode. De bedragen variëren tussen 4.000 en 14.000 euro naargelang de ernst van de ziekte en de periode van tewerkstelling.

© Amirtharaj Stephen

© Amirtharaj Stephen​

© Amirtharaj Stephen​

© Amirtharaj Stephen

© Amirtharaj Stephen

Compensatie

Om alle slachtoffers, zowel arbeiders als omwonenden, volledig te kunnen vergoeden wil Mukherjee de huidige en de vorige eigenaar dus dwingen tot een compensatie die naar schatting kan oplopen tot in de tientallen miljoenen. Bovendien zijn er nog de kosten voor de sanering van de vervuilde gronden. In haar rapport schat ECOH die op 52 tot 88 miljoen dollar, afhankelijk van de procedure.

Mukherjee maakt zich sterk dat hij kan bewijzen dat Etex in Kymore nalatig is geweest door de al zwakke Indische vervuilingsnormen te overschrijden, onvoldoende veiligheidsmaatregelen in acht te nemen om de werknemers te beschermen en geen rekening te houden met de gezondheid van arbeiders en omwonenden bij het dumpen van het asbestafval.

Ook in België heeft Etex jarenlang asbestafval gedumpt en uitgedeeld aan omwonenden die er wegen mee verhardden of opritten mee aanlegden. In 2004 startte de Vlaamse afvalmaatschappij OVAM met de sanering van de vervuilde percelen. Vandaag heeft OVAM ruim 125.000 ton asbest geruimd op meer dan 900 percelen. Bijna 150 percelen wachten nog op een sanering. Dat is een voorlopig cijfer want niemand weet precies waar al dat productieafval terecht is gekomen. Voor de identificatie van vervuilde percelen is OVAM afhankelijk van meldingen van burgers

De saneringen hebben de Belgische belastingbetaler al 14,1 miljoen euro gekost. ‘Etex levert ook acties en bijdragen binnen de eigen werking, in samenwerking met de gemeenten of flankerend aan de OVAM-saneringsprojecten’, laat OVAM weten. Over het precieze bedrag dat Etex bijdraagt, geven OVAM noch Etex details vrij.

Etex wist het

‘In Nederland is alles op kosten van de belastingbetaler gebeurd en heeft Etex geweigerd om mee te betalen’, weet de Nederlandse asbestadvocaat Bob Ruers. Ruers verdedigde met succes honderden asbestslachtoffers in zaken tegen de Nederlandse dochteronderneming van Etex. Omdat hij alle zaken won, heeft Etex uiteindelijk het zogenaamde Eternitprotocol afgesloten. Daarin staat vastgelegd dat de slachtoffers die kunnen aantonen dat ze met dat asbestafval in contact zijn gekomen, volledig vergoed worden.

Ook bij Everest Eternit, het Indische filiaal dat voor 50% in handen was van Etex, kenden ze de gezondheidsrisico’s van blootstelling aan asbestvezels die al sinds begin de jaren 1960 onomstotelijk vaststonden

‘De Nederlandse regeling zou in alle landen moeten gelden’, beweert Ruers. ‘De jurdische argumenten waren heel eenvoudig: Eternit had moeten weten dat het afval gevaarlijk was – en wist dat ook – en had dus de gebruikers van dat afval moeten waarschuwen. Dat heeft het niet gedaan en dus spreken we van een ‘onrechtmatige daad’ en dan ben je aansprakelijk voor de schade.’

Ook bij Everest Eternit, het Indische filiaal dat voor 50% in handen was van Etex, kenden ze de gezondheidsrisico’s van blootstelling aan asbestvezels die al sinds begin de jaren 1960 onomstotelijk vaststonden.

Bovendien mocht Etex al sinds 1975 geen afval meer uitdelen in Nederland en trad in België in 1981 het afvalstoffendecreet in werking waardoor het asbestproductieafval niet meer gestort kon worden op openbare plaatsen.

Afgaande op het ECOH-rapport belette dat het bedrijf blijkbaar niet om in India asbestafval te blijven dumpen in het openbaar.

© Amirtharaj Stephen

© Amirtharaj Stephen​

© Amirtharaj Stephen​

© Amirtharaj Stephen​

Voor de rechtbank?

Potentieel hangt er Etex een enorme som aan schadevergoedingen boven het hoofd maar of het bedrijf daarvoor ooit voor de rechtbank zal moeten verschijnen, is nog maar de vraag.

Etex is niet langer actief in India wat het eenvoudiger maakt om een oproep voor de rechtbank in dat land te negeren. Mukherjee overweegt daarom ook een collectieve vordering voor een Belgische rechtbank waarin hij alle slachtoffers samen wil verdedigen.

‘Etex mag hier niet mee wegkomen. Ze hebben gebruik gemaakt van de zwakkere regelgeving in India om hun activiteiten uit te breiden op het moment dat er in Europa alsmaar meer protest kwam en restricties werden ingevoerd. Arme stakkers, niet alleen in India maar overal ter wereld, bekopen dat met hun gezondheid.’

Maar ook dat is geen evidentie weet Jan Fermon, de advocaat die voorlopig de enige burgerlijke rechtszaak leidt die ooit in België tegen Etex is aangespannen. Eind maart valt normaal de uitspraak in beroep in de zaak Jonckheere tegen Etex. Het bedrijf uit Kappelle-op-den-Bos riskeert dan voor het eerst in de geschiedenis veroordeeld te worden tot het vergoeden van asbestslachtoffers in België.

Fermon weet dus als geen ander dat het niet eenvoudig is om het bedrijf in eigen land voor de rechtbank te krijgen. Hij bekijkt samen met Mukherjee de mogelijkheden maar ziet voorlopig nog heel wat obstakels. Het belangrijkste is misschien wel het financiële aspect.

‘Een collectieve vordering kost handenvol geld in België, zeker voor buitenlanders. Hoeveel precies valt onmogelijk in te schatten maar het kan oplopen tot honderdduizenden euro’s’, zegt Fermon.

De slachtoffers hebben dat geld eenvoudigweg niet. ‘Velen onder hen zijn ongeletterd’, vertelt Mukherjee. ‘Om toch hun rechten te kunnen verdedigen proberen we fondsen in te zamelen maar dat verloopt voorlopig moeizaam.’

Moeizaam of niet, Mukherjee is niet van plan om snel op te geven. Voor hem is het kwestie van gerechtigheid. ‘Etex mag hier niet mee wegkomen. Ze hebben gebruik gemaakt van de zwakkere regelgeving in India om hun activiteiten uit te breiden op het moment dat er in Europa alsmaar meer protest kwam en restricties werden ingevoerd. Arme stakkers, niet alleen in India maar overal ter wereld, bekopen dat met hun gezondheid.’

© Amirtharaj Stephen​

Etex is niet ingegaan op concrete vragen over haar activiteiten in Kymore en de inhoud van het rapport waarvan ze via ons voor het eerst kennis nam maar ontkent dat het de wetgeving niet zou hebben nageleefd: ‘In de periode dat wij 50% van de aandelen hadden [van Everest Industries Ltd in Kymore], werd de lokale wetgeving toegepast en werden de regels die wereldwijd van toepassing waren voor asbestgebruik in alle Etex-fabrieken ook daar opgelegd en regelmatig gecontroleerd.’

Etex toont zich verder bezorgd over de situatie in India en in haar voormalige fabriek en engageert zich om contact op te nemen met de huidige eigenaars om te kijken wat er kan gedaan worden om de situatie te verbeteren: ‘Wij zijn uiteraard bezorgd dat in landen zoals India vandaag nog steeds, ondanks alle kennis ter zake, asbest op grote schaal gebruikt wordt. Daarom, en ook al hebben we geen contact meer met het bedrijf en er geen zeggenschap over, zullen we met het huidige management contact zoeken en hen aansporen om kennis te nemen van het hogervermelde rapport, hen op de gevaren van asbest wijzen en verzoeken waar nodig gepaste maatregelen te nemen. Als het management van het Indiase bedrijf daar voor open staat dan willen we hen zeker toelichten wat het beleid is dat Etex zelf volgt in de bedrijven die vandaag tot onze groep behoren.’

De geschiedenis van het asbestverbod, een tijdslijn:

Asbestgerelateerde ziektes

Vrijstelling aan asbestvezels kan leiden tot specifieke ziektes waaronder:

• Asbestose: vergelijkbaar met stoflong maar dan het gevolg van asbeststof. Asbestose is niet per se dodelijk maar leidt tot kortademigheid en hoesten. Mensen met asbestose zijn gevoeliger voor longinfecties en het kan in bepaalde gevallen tot verstikking leiden.

• Mesothelioom: een specifieke kanker van het longvlies of buikvlies die alleen door blootstelling aan asbestvezels kan veroorzaakt worden. De latentietijd bedraagt 10 tot 40 jaar maar eens de kanker toeslaat is hij ongeneselijk en heeft de patiënt niet langer dan een jaar te leven.

• Longkanker: asbest kan ook langkanker veroorzaken en heeft een latentietijd van minstens 20 jaar.

Reeds begin 1900 werd het verband tussen blootstelling aan asbestvezels en asbestose bewezen. Sinds begin de jaren 1960 staat ook vast dat mesothelioom veroorzaakt wordt door asbest. Toch duurt het tot de jaren 1970 en 1980 voor de eerste landen hun wetgeving aanpassen. In de jaren 1990 voert een groot deel van de Europese lidstaten, waaronder België in 1998, een volledige verbod op asbest in. In de 2005 neemt de Europese Commissie een wetgevend initiatief dat de productie en het gebruik van asbest in heel de Europese Unie verbiedt.

Momenteel is asbest volledig verboden in 55 landen maar in mogendheden zoals India, China en de VS blijft het gebruik en de productie geheel of gedeeltelijk toegestaan. Meer info.

Deze reportage kwam tot stand met steun van het Fonds Pascal Decroos.

Het Belgische productiehuis Storyhouse werkt samen met regisseur Daniel Lambo aan een documentaire die in het verleden van Etex duikt. De makers gaan dieper in op het verhaal Tublu Mukherjee en de potentiële rechtszaken tegen Etex. De documentaire wordt eind 2017 verwacht.