Digitale Samaritanen: erfgoed en het Palestijns-Israëlisch conflict

Bij de term ‘Samaritanen’ begin je terug te denken aan de lagere schoolbanken, aan een juffrouw of meester die het Bijbelse verhaal van de barmhartige Samaritaan vertelt. Samaritanen bestaan echter nog steeds. Met een zevenhonderdtal overblijvers vormen ze de kleinste religieuze minderheid van het Heilige Land.

De Samaritaanse cultuur en religie lijken op die van het jodendom. Samaritanen gebruiken een vorm van Hebreeuws als religieuze taal en hun gebruiken overlappen deels met die van de Joden.

Tekstuele diaspora

Waar het Joodse volk fysiek in diaspora over de wereld verspreid raakte, bleven de Samaritanen in het Heilige Land. Hun heilige teksten daarentegen raakten wel in diaspora. Vele werden hen door de eeuwen heen ontfutseld door buitenlandse verzamelaars.

Eeuwen- tot millennia-oude religieuze geschriften werden gretig opgekocht door buitenlandse verzamelaars.

Oude Samaritaanse manuscripten zijn vandaag terug te vinden in archieven van Sint-Petersburg tot het Caraïbische Montserrat, van Rio de Janeiro tot Edinburgh, ver weg van de overblijvende Samaritanen. Amerikaans academicus Jim Ridolfo noemde de verspreiding van Samaritaanse documenten een ‘tekstuele diaspora’ en begon ze te digitaliseren.

Deze diaspora kwam op gang vanaf de 17e eeuw, wanneer Europese bijbelgeleerden Samaritaanse teksten wilden verkrijgen om in te zetten bij theologische disputen. De Britse geestelijke Robert Huntington schreef de Samaritaanse gemeenschap bijvoorbeeld brieven in Samaritaans Hebreeuws waarin hij zich voordeed als vertegenwoordiger van Europese Samaritanen. Hij vroeg hen om manuscripten te leveren, wat de Samaritanen terstond deden.

‘De Samaritanen geloofden een tijdje dat er lang verloren Samaritanen in Europa leefden door de brieven die ze kregen van Europese geleerden’, vertelt Ridolfo.

Na verloop van tijd begon de uitdunnende en verarmde Samaritaanse gemeenschap zelf haar manuscripten te verkopen. Eeuwen- tot millennia-oude religieuze geschriften werden gretig opgekocht door buitenlandse verzamelaars. Tijdens de tweede helft van de 19e eeuw begon de Samaritaanse gemeenschap zelfs documenten te schrijven om te verkopen: een religieuze toeristische industrie die tot in het interbellum aansleepte.

Deze verkoop maakte het mogelijk voor de Samaritanen om te overleven, maar zorgde er ook voor dat hun erfgoed verspreid raakte over de hele wereld. Hernieuwde toegang tot deze manuscripten, zou wel eens een sleutel tot vrede kunnen betekenen in de conflictzone van het Heilige Land.

Na verloop van tijd begon de uitdunnende en verarmde Samaritaanse gemeenschap zelf haar manuscripten te verkopen.

Public Domain​

Cultuur als brug

Zowel op Israëlisch als op Palestijns gebied woont een Samaritaanse gemeenschap. De ene gemeenschap spreekt in het dagelijkse leven Israëlisch Hebreeuws, de andere Palestijns Arabisch.

De Israëlische en Palestijnse autoriteiten claimen allebei de Samaritaanse cultuur. Palestijnen erkennen dat de Samaritanen al millennia in het Heilige Land leven. Samaritanen hadden tot voor kort ook een plaats in het Palestijns parlement. Israëli’s erkennen dan weer de religieuze link met het jodendom en een gedeelde geschiedenis als Bijbels volk.

‘Beide zijn op zoek naar links to the lands’, vertelt Ridolfo. ‘Beide partijen willen bewijzen dat de Samaritanen een integraal onderdeel van hun cultuur zijn. En dat is een van de paradoxen van het conflict, want dit toont net aan hoe veel raakvlakken ontkend worden om politieke redenen.’ Door de Samaritaanse cultuur te claimen verraden beide kanten een gedeelde culturele achtergrond.

De Samaritanen zien deze tegenstelling ook en hopen dat ze een brug kunnen vormen dankzij hun culturele banden met beide zijden. Door aan hun Israëlische en Palestijnse buren uit te leggen wie ze zijn, proberen ze niet enkel te overleven en buiten het conflict te blijven, maar ook als culturele brug te vormen tussen beiden.

‘De Samaritanen zitten in een unieke situatie waarbij ze tussen twee grote culturele vuren staan. Ze werken heel hard om zich te onderscheiden en een identiteit voor zichzelf te creëren tussen deze twee vuren. Een identiteit die kan dienen als brug’, vat Ridolfo samen.

Digitalisering

Om een brug te kunnen vormen, hebben de Samaritanen toegang nodig tot het eigen erfgoed. Ridolfo richtte hiervoor het Samaritan Repository op, een platform waarop universiteiten, bibliotheken en private verzamelaars Samaritaanse manuscripten kunnen uploaden en beschikbaar maken voor iedereen, inclusief de Samaritaanse gemeenschap.

Uniek aan dit project is dat de Samaritanen erin centraal staan.

Samaritanen zijn erg behendig online. Zo zijn ze druk in de weer op sociale media om hun cultuur te verspreiden. Ze beheren eveneens eigen online kranten. Steeds wanneer er een nieuw manuscript online wordt geplaatst, delen ze dit op sites en sociale media.

Ridolfo hoopt dat het platform de eigenaars van Samaritaanse collecties zal stimuleren om ze te digitaliseren, vooral in Europa, waar de meeste collecties geconcentreerd zijn.

In Nederland bezitten de universiteiten van Leiden, Amsterdam en Utrecht bijvoorbeeld niet-gedigitaliseerde Samaritaanse manuscripten. In België zijn er geen.

Uniek aan dit project is dat de Samaritanen erin centraal staan, waar andere digitaliseringsprojecten vaak uitgaan van de noden van onderzoekers. ‘Er is een sterke nood om ervoor te zorgen dat deze culturele bronnen in de juiste handen zijn. Dit zijn eerst en vooral de handen van de culturele betrokkenen zelf’, concludeert Ridolfo.

© 2015 - C.H.I.P.S. StampMedia – Tom Cassauwers