Roma en onderwijs: ‘Wanneer ik vijftien ben, trouw ik en stop ik met school’

Roma vormen de grootste minderheidsgroep binnen de Europese Unie en zijn vaak het slachtoffer van discriminatie. In 2011 verplichtte de EU daarom alle lidstaten een nationale integratiestrategie voor de Roma uit te werken. Onder andere de kijk van Roma op het onderwijs en omgekeerd de kijk van onderwijs op Roma moest daarin aangepakt worden.

‘België was het enige land dat dat zeer laattijdig ingediend heeft’, aldus de auteur van Roma in het Gentse onderwijs: een verhaal apart?, Elias Hemelsoet_._ ‘Vandaag zijn we op het vlak van onderzoek over Roma waarschijnlijk het meest achterstaande land van Europa.’ Het spreekt vanzelf dat dat de situatie van vele Roma niet helpt. Zeker die van de kinderen niet. Daarom spreekt Hemelsoet van fundamentele aantastingen van de kinderrechten bij de Roma in België, waaronder het recht op onderwijs.

‘Je kan je de vraag stellen hoe die kinderen in het buitengewoon onderwijs terechtkomen’

‘Ieder kind heeft recht op onderwijs en dat gaat verder dan elk kind toegang geven tot onderwijs’, legt hij uit. ‘Scholen moeten voor ieder kind iets betekenen, ook voor Romakinderen. Anders blijven de Roma vast zitten in een vicieuze cirkel van armoede en sociale uitsluiting.’ Daarbij geeft hij ook aan dat het van twee kanten moet komen. ‘We kunnen natuurlijk niet voor elke ouder de perfecte school creëren.’

Nu worden Roma soms in onthaalklassen gezet waar maximum twee jaar gefocust wordt op hun anderstaligheid. ‘Maar sommigen hebben geen schoolervaring’, argumenteert Hemelsoet. ‘Ze zijn het niet gewoon om stil te zitten en hebben soms nooit eerder een pen vast gehouden. Voor hen zou er een ander soort onthaalklas moeten zijn. éen die hun achterstallige schoolvaardigheden compenseert.’

‘Ze zijn het niet gewoon om stil te zitten en hebben soms nooit eerder een pen vast gehouden. Voor hen zou er een ander soort onthaalklas moeten zijn. éen die hun achterstallige schoolvaardigheden compenseert.’

© Charlotte Van Campenhout​

Buitengewoon onderwijs

‘Uit mijn onderzoek bleek dat een kind van Slovaakse Roma in Gent zes en een halve keer meer kans heeft in het buitengewoon onderwijs terecht te komen dan een ander kind’, waarschuwt Hemelsoet. ‘Vanuit het perspectief van de kinderrechten is dat hallucinant.’

Het is niet enkel een fenomeen dat in Gent voorkomt. De directeur van de Antwerpse school voor buitengewoon lager onderwijs Klim-op[*] schat het aantal Romakinderen in zijn school op veertig. Dat is zo’n dertig procent van het totale aantal leerlingen. ‘Je kan je de vraag stellen hoe die kinderen in het buitengewoon onderwijs terechtkomen’, meent hij. ‘Het is een vraagteken of al die Romakinderen zwakbegaafd zijn.’

Toch zitten de meesten er op hun plaats, vindt hij. Ze werden immers door verwezen door het CLB. ‘Onze ervaring met Roma laat het toe hen gepast op te vangen’, legt de directeur uit. ‘Hoe meer we kunnen vertrekken vanuit de leefwereld van de kinderen, hoe verder we geraken. Binnen het buitengewoon onderwijs kunnen we werken met ontwikkelingsdoelen. Zo kunnen we heel oplossingsgericht met deze kinderen omgaan. In het gewoon onderwijs merken we dat dit ook meer en meer gebeurt.’

‘Roma zijn tijgers voor hun kinderen’

Enkele van de Klim-op Romakinderen wonen op een woonwagenterrein in Wilrijk. De Roma die daar wonen maken deel uit van de groepen Rom en Sinti. Elke week haalt Lena Pengel (29) een aantal kinderen op met haar busje. Ze brengt hen naar School van Vrede waar kinderen tot het zesde leerjaar die moeilijkheden hebben met studeren huiswerkbegeleiding krijgen.

© Charlotte Van Campenhout​

Vanaf het middelbaar kunnen ze elke week naar de Friends komen. Beide zijn initiatieven van Sant’ Egidio, een christelijke gemeenschap die zich inzet voor solidariteit, vrede en dialoog. Lena komt al sinds 2007 op het woonwagenterrein en de mensen vertrouwen haar. ‘Het heeft me veel tijd en moeite gekost om de kinderen mee te mogen nemen naar School van Vrede. Ook al had ik de beste bedoelingen.’ Roma hebben het moeilijk niet-Roma te vertrouwen, legt ze nog uit.

‘Ze schamen zich niet omdat ze Roma zijn, maar om hoe de maatschappij Roma ziet’

‘Roma zijn tijgers voor hun kinderen’, bevestigt de directeur van Klim-op. Dat beaamt ook de directrice van een gewone basisschool[**] waar enkele Roma ingeschreven zijn. ‘Bij het ene Romagezin ging het vlot, maar bij het andere kwam het vertrouwen er niet zomaar. Het kostte heel wat moeite die familie te doen inzien dat we hen als school kunnen helpen. Op een bepaald moment kwamen de kinderen van dat laatste gezin minder vaak naar school. Uiteindelijk bleek dat de moeder hen niet naar school wou sturen met een lege brooddoos. ‘Ze schaamde zich te hard.’

Het taboe rond Roma

De schaamte die sommigen voelen rond te term “Roma” heeft veel te maken met de perceptie van niet-Roma. ‘Ze schamen zich niet omdat ze Roma zijn, maar om hoe de maatschappij Roma ziet’, aldus de directeur van Klim-op.

De 23-jarige Floure[°] woont op het woonwagenterrein. Hoewel ze zich niet schaamt om Roma te zijn – ‘Dat is toch mijn identiteit?’ – heeft ze het gevoel dat ze anders behandeld wordt wanneer mensen het weten. Op het uitzendkantoor hebben ze haar aangeraden niet te melden dat ze Roma is.

Zo krijgen Roma het gevoel dat het zelfs niet uitmaakt of ze een diploma hebben of niet, want ze zijn toch “maar” Roma. ‘Veel Roma-ouders denken niet dat het onderwijs zoals dat er nu uitziet hun kinderen meer toekomstkansen zal geven’, aldus Hemelsoet. ‘We moeten er voor zorgen dat wat er op die schoolbanken gebeurt, kan bijdragen aan hun maatschappelijke kansen.’

‘Veel Roma-ouders denken niet dat het onderwijs zoals dat er nu uitziet hun kinderen meer toekomstkansen zal geven’, aldus Hemelsoet. ‘We moeten er voor zorgen dat wat er op die schoolbanken gebeurt, kan bijdragen aan hun maatschappelijke kansen.’

© Charlotte Van Campenhout​

Dat is nu niet altijd het geval en zorgt er ook voor dat Roma het onderwijs gemakkelijker laten vallen. Bij de Roma van het woonwagenterrein is het bijvoorbeeld niet helemaal ongewoon dat minderjarigen trouwen en dat er na het trouwfeest niet meer naar school wordt gegaan. ‘Mijn zus is negentien jaar en gestopt met school nadat ze getrouwd is’, vertelt Fennix[°] (11), een Romajongen uit Wilrijk. ‘Ik denk niet dat ze dat erg vond.’ Zelf wil hij trouwen wanneer hij vijftien is. ‘Dan stop ik met school.’ Hij twijfelt even. ‘Misschien. School is stom. Lena is leuker en School van Vrede ook. Of misschien zal ik deeltijds onderwijs volgen. Maar dat is toch normaal? Zo gaat het bij ons.’

‘Je weet toch hoe het leven hier is?’

Ricardo (17): ‘Op school was het nooit goed genoeg’

Lena is zich bewust van het onderwijsprobleem. Roma krijgen soms te maken met discriminatie of ze vinden dat ze oneerlijk behandeld worden, vertelt ze. Op zijn eerste school had Ricardo[°] (17) het gevoel dat het niet uitmaakte hoe hard hij zijn best deed. Het was nooit goed genoeg’, vertelt hij. Hij weet niet of dat kwam omdat hij Roma was, maar het frustreerde hem wel hard genoeg om te rebelleren.

Ondertussen is Ricardo een drietal schorsingen verder en zit hij op een deeltijdse school in Brussel. Het gaat beter nu, vindt hij. Maar binnenkort wil hij trouwen. Hij kan er niet meer te lang mee wachten. ‘Lena, straks schieten er geen meisjes meer over. Je weet toch hoe het leven hier is’, kaatst hij terug wanneer ze hem erop wijst dat hij nog maar zeventien is.

Leeswijzer:
_In dit artikel komt de betekenis van de term ‘Roma’ overeen met de betekenis die de Europese Unie aan het woord geeft. Dat wil zeggen dat de term verschillende bevolkingsgroepen overkoepelt waaronder Sinti, Roma en woonwagenbewoners.

De Raad van Europa schat dat er zo’n 30.000 Roma in België wonen. Dat is 0,29% van de bevolking. Een exact cijfer kan er niet gegeven worden omdat Roma een etniciteit vormen, geen nationaliteit. Er zijn bijvoorbeeld Roma die de Belgische, Slovaakse of Roemeense nationaliteit hebben._

Wanneer Lena het Romaterrein verlaat, roept ze nog iets naar Valeria[°] (13). ‘Nog niet trouwen, éh!’ Valeria schudt glimlachend haar hoofd. ‘Dat is een van mijn beste. Ook al gaat ze op dit moment weinig naar school.’ Naar School van Vrede komt ze al even niet meer. ‘Ze is nu oud genoeg om naar de Friends te gaan’, vertelt Lena. Maar daar zou ze op eigen initiatief naar toe moeten gaan. ‘Als niemand haar en haar vrienden komt halen, zal ze niet komen. Hetzelfde geldt eigenlijk voor School van Vrede. Als ik hen niet haal, komen ze niet. Ook al vinden de ouders School van Vrede wel goed.’

In het busje onderweg naar School van Vrede vertelt Sara[°] (8) hoe leuk ze de huiswerkbegeleiding vindt. ‘Ook school is tof. Ik heb een lieve juffrouw.’ Ze wil nooit trouwen. ‘Trouwen is saai en kussen vies.’ Op de achterbank roept Amato[°] (8) dat hij politieagent wilt worden. ‘Ik wil later liever kok worden’, zegt Sara. ‘Of juffrouw. Of een ster!’ Naast haar knikt haar beste vriendinnetje heftig.

© 2017- StampMedia/Unicef – Charlotte Van Campenhout

[*] De directeur van Klim-op kwam liever niet met zijn naam in dit artikel.
[**] Omwille van privacy redenen voor de betrokken families, heeft de directrice liever niet dat de naam van de school in dit artikel voorkomt.
[°] Om de privacy van de kinderen en van de Roma te respecteren, werden in dit artikel hun echte namen niet gebruikt.