Verdwijnt Franco na de Spaanse verkiezingen eindelijk uit de publieke ruimte?

Volgens de laatste peilingen maakt de Partido Popular (PP) de grootste kans om de Spaanse verkiezingen van komend weekend, zij het met een kleine voorsprong, te winnen.

De rechts conservatieve partij is de afgelopen vier jaar aan de macht geweest, en is sinds 1989 de meerderheidspartij aan de rechterzijde.

De Partido Popular komt voort uit de Alianza Popular, dat in 1976 werd opgericht door Manuel Fraga, minister onder Franco. De Partido Popular is een kind van het ‘franquisme’, zegt Carlos Vallejo. ‘De mensen binnen de Partido Popular kunnen democraten zijn, maar zij zijn niet in staat met het verleden te breken, want zij zijn de erfgenamen van het franquisme in Spanje.’

Ontslagen, gevangen en gemarteld

‘De Partido Popular is een kind van het ‘franquisme’’

Ik kende Carlos Vallejo al voordat ik in Barcelona kwam wonen. Hij is een vakbondsman, en we maakten deel uit van hetzelfde netwerk dat internationale vakbondsprojecten opzette. Dat vakbondsactivisme kostte Carlos in 1970 zijn vrijheid.

Hij werkte bij autofabrikant SEAT en probeerde de werknemers te organiseren in de communistische vakbond Comisiones Obreras. Om die reden werd hij, net als veel anderen, ontslagen, gevangen gezet, en gemarteld. Uiteindelijk moest hij vluchten, en leefde hij tot 1976 in ballingschap in Frankrijk en Italië.      

Nu maakt Carlos deel uit van de groep Slachtoffers van het franquisme, en zet hij zich in voor de Memoria Historica, de bewustwording ten aanzien van de geschiedenis en het gedenken. Want hoewel Franco dit jaar al 40 jaar dood is, zijn de overblijfselen van zijn regime nog altijd aanwezig in Spanje.

Intrekken van amnestiewet

‘Spanje is het enige land in Europa waar de dictatuur meer dan 40 jaar duurde. Alle andere fascistische en nazistische regimes in Europa vielen na de Tweede Wereldoorlog, behalve het franquisme. Het duurde tot aan de dood van Franco in 1975. En nog is zijn erfenis volop aanwezig,’ aldus Carlos Vallejo.

In oktober kwamen 70 regionale groepen van Slachtoffers van het franquisme en Memoria Historica bijeen in Madrid. Het was voor het eerst dat zoveel groepen zich verenigden in één nationaal platform. Hun doel: het uitwerken van hun eisen ten aanzien van het franquisme, opdat de politieke partijen deze meenemen in hun verkiezingsprogramma. 

Carlos: ‘Onze belangrijkste eisen zijn de officiële veroordeling van het Franco-regime als een crimineelregime; de wettelijke erkenning van alle slachtoffers van Franco; en de intrekking van de amnestiewet die verhinderd dat de misdaden van het franquisme berecht kunnen worden in Spanje.’

Rechts wil vergeten

Rechts heeft volgens Carlos een belangrijke rol gespeeld in het tegenhouden van deze eisen, en de Partido Popular in het bijzonder. ‘Rechts wil het verleden vergeten. De Partido Popular is hier heel expliciet in. Maar wij niet! Spanje is het land in Europa waar het fascisme de meeste slachtoffers heeft gemaakt, de Holocaust niet meegerekend.’

‘Na Cambodja is Spanje het tweede land ter wereld waar de meeste mensen zijn verdwenen’

‘Na Cambodja is Spanje het tweede land ter wereld waar de meeste mensen zijn verdwenen.  Er liggen nog altijd zo’n 150.000 vermoorde mensen buiten in onbekende graven. Het grootste deel van hen is tijdens de burgeroorlog vermoord. Wij eisen dat de staat die verdwenen mensen terugvindt en opgraaft, daar hebben hun familieleden recht op. De huidige regering doet niks om dit te faciliteren.’   

Maar ook de socialistische regering heeft de slachtoffers van het franquisme teleurgesteld. ‘De socialistische regeringen tussen 1982 en 1996 hebben toen ze de kans hadden ook geen stappen gezet. Waarom? Ik weet het niet. Waarschijnlijk staan ze onder druk van andere invloeden en durfden ze niet.’

‘Onderzoeksrechter Baltazar Garzón was de enige die iets durfde te ondernemen. En toen werd hij  uit zijn functie gezet. Hij had succes toen hij een arrestatiebevel uitschreef tegen Pinochet, maar toen hij in zijn eigen land de franquistas beschuldigde, moest hij het met zijn carrière als onderzoeksrechter bekopen.’

Lichtpuntjes

Toch zijn er een paar lichtpuntjes die de leden van net Platform doen denken verandering mogelijk is. ‘De Verenigde Naties steunt ons in onze eis om de amnestiewet in te trekken. Nu moeten de resoluties van de VN nog worden toegepast. Ook heeft de Argentijnse rechter Servini drie jaar geleden een zaak geopend tegen enkele franquistische beulen, op basis van universele rechtspraak. Alleen werkt de huidige Spaanse regering beide zaken vooralsnog tegen.’  

‘Wij eisen dat de staat alle franquistische symbolen uit de publieke ruimte verwijdert’

Ook is er in veel steden en regio’s veel verbeterd in de laatste jaren. ‘De regionale regeringen doen veel werk, wat de nationale regering niet doet. Zo zijn er in Catalonië meerdere gedenkplekken op plaatsen waar anti-franquisten zijn vermoord. Ook in Baskenland is dat zo. In Madrid zijn sinds de laatste lokale verkiezingen alle straatbordjes met franquistische namen vervangen.’

‘Maar niet in alle regio’s gebeurt dit. Bovendien is dit een taak van de staat. We hebben in Spanje nog steeds de Valei van de Gevallenen, waar Franco begraven is. De Valei is gemaakt door politieke gevangenen, met slavenarbeid. Wij eisen dat de staat deze en alle andere franquistische symbolen uit de publieke ruimte verwijdert.’

Actieve rol kinderen

Voor de beweging van slachtoffers van het franquisme zijn snelle veranderingen geboden, want veel slachtoffers die kunnen getuigen zijn er niet meer. ‘De jongste slachtoffers zijn die van mijn generatie,’ zegt Carlos, die net zelf gepensioneerd is.

‘Het franquisme leidde tot zoveel angst, dat veel families met vermoorde kinderen niks vertelden aan hun omgeving en de volgende generatie. Mijn vader heeft me alles verteld, en gelukkig hebben meer mensen dat gedaan. Nu laait het debat weer op door de actieve rol van kinderen en kleinkinderen van slachtoffers.’

Thema op politieke agenda

Vorige week ging het Platform voor Memoria Historica en de Slachtoffers van het Franquisme in gesprek met politieke partijen in Barcelona. ‘De Partido Popular en Ciudadanos waren afwezig, wat meteen al aangeeft dat het geen belangrijk thema voor ze is. De CUP is vooralsnog de enige partij die al onze eisen in hun verkiezingsprogramma heeft opgenomen.’ Op nationaal niveau rekent het Platform ook op steun van Izquierda Unida en Podemos.

‘We zien een positieve verandering in de samenleving. Waar men eerder het verleden verzweeg of het als niet belangrijk genoeg bestempelde, zien we nu dat het franquisme weer een thema op de politieke agenda is. Wie weet gaan de verkiezingen dit keer echt iets veranderen.’