Franse Defensie laat gitzwarte, koloniale toekomstscenario’s bedenken

© Gheleyne Bastiaen

De Franse Defensie laat zich op de verre toekomst voorbereiden door een groep sciencefictionschrijvers. Dat ‘Red Team’ moet toekomstscenario’s uitschrijven en daarbij de Franse generaals zo hard mogelijk doen schrikken. De meeste scenario’s blijven geheim, maar twee van die fabels werden publiek gemaakt. Ze vervallen in koloniale clichés waarvan je had gehoopt dat die voorgoed tot het verleden zouden behoren.

De soldats augmentés, militairen uitgerust met hightech, komen eraan in Frankrijk. In hun combat-suits zullen die zoveel gadgets en snufjes meedragen dat ze continu met hun superieuren en hun netwerken geconnecteerd zijn, enorme lasten kunnen torsen en beschermd en bestand zijn tegen alle denkbare en ondenkbare aanvallen.

Ik grapte daarover op sociale media ‘dat ze de Fransen geheugen gaan bijsteken’, waarop een vriendin antwoordde: ‘Waarom doen ze niet aan Augmented Peace?’ Maar nee, Frankrijk drijft door met bewapening. In 2019 stond Frankrijk op plaats zes in de lijst van landen die zich bewapenen, opgesteld door het Stockholm Instituut voor Internationaal Vredesonderzoek (SIPRI). Onze zuiderburen hadden dat jaar ruim vijftig miljard dollar uitgegeven aan Defensie. ‘Om onze superioriteit te garanderen’, zei de directeur van de Defensie-Innovatiedienst Emmanuel Chiva onlangs.

Eén argument voor dat beleid is dat Frankrijk op technisch vlak niet voorbijgestoken wil worden door andere staten. Daarom kijken ze in Parijs minstens tien jaar vooruit. Binnenkort begint Frankrijk een nieuw atoomvliegdekschip te bouwen dat vanaf 2038 de huidige Charles de Gaulle moet vervangen. Daarom ook wordt le soldat augmenté uitgerust.

De mogelijke toekomstige dreigingen hebben in de verbeelding van de Franse legertop herkenbare gedaanten.

Ook in hun fantasie bereiden de Franse militairen zich voor op de toekomst, en die bevat alleen maar oorlog als mogelijk scenario. De mogelijke toekomstige dreigingen hebben in de verbeelding van de Franse legertop herkenbare gedaanten. Ze zijn talrijk, marginaal, gekleurd en dragen buitenlandse namen. Frankrijk liet sciencefictionschrijvers de mogelijke scenario’s uitschrijven, als toekomstfabels.

Opstand in Guyana

Een van die scenario’s werd onlangs publiek gemaakt en heet P-Nation, kort voor Pirate Nation. Daarin staan zeeschuimers de grootmacht Frankrijk naar het leven.

De climax van deze fictieve oorlog: op 4 augustus 2042 lanceert Frankrijk voor de 53ste keer een Ariane X-Heavy-raket vanop de ruimtebasis Kourou in Frans-Guyana. Tijdens het aftellen wordt Kourou omsingeld, vanuit de Caraïbische Zee en vanuit het woud, door een leger van opstandelingen. Die hebben het gemunt op de reusachtige infrastructuur die boven Kourou wordt opgericht. Frankrijk is op dat moment namelijk al bijna twintig jaar bezig met het bouwen van een ruimtelift, de Ascenseur Spatial Guyanais (ASG).

De lift zal langs een koolstofkabel van 40.000 kilometer lang tussen de begane grond en een asteroïde in de ruimte pendelen. De asteroïde dient als hub. Vandaar gaan transporten dieper de ruimte in, naar kolonies op de maan, de planeet Mars en tientallen asteroïden. Die laatsten zijn een eldorado: ze bestaan uit metaalertsen die ontgonnen en naar de aarde vervoerd worden.

Heel de Afrikaanse westkust is in dit scenario één lange sliert van vlottende steden waar klimaatvluchtelingen en staatloze incivieken opeengepakt leven.

De opstandelingen behoren tot de zogenaamde P-Nation, een federatie van mega-favela’s waar miljoenen verschoppelingen zijn samengestroomd. Heel de Afrikaanse westkust is dan één lange sliert van vlottende steden waar klimaatvluchtelingen en staatloze incivieken opeengepakt leven.

Veel van die ongehoorzamen sloten zichzelf uit toen ze weigerden chips te laten inplanten die hun doen en laten registreren. Vanuit de P-Nation begonnen ze op de oceaan met piraterij.

Die P-Nation is anarchistisch “georganiseerd”, met nu en dan toch een duidelijk en charismatisch leider. Tijdens de aanval op Kourou komt één opperpiraat op de voorgrond: hij heet Ching Shih Zi en is de zoon van een beruchte Chinese piraat. Ching Shih Zi is in deze fictieve toekomst heer en meester over een van de grootste agglomeraties van de P-Nation, de waterstad Lagos Sur L’Eau, voor de kust van wat eens Nigeria was.

Noord-Afrikaanse dreiging

In december 2020 maakte de Franse minister van de Strijdkrachten (het vroegere Defensie), Florence Parly, deze angstdroom publiek tijdens de jaarlijkse Innovatiedagen van de Franse Defensie. Bij dezelfde gelegenheid stelde ze ook de soldat augmenté voor én een tweede fictieve toekomstscenario van het Red Team: Barbaresques 3.0.

Die naam verwijst naar de historische “Berberse” (Noord-Afrikaanse) zeerovers die in de zeventiende eeuw opereerden in de Middellandse Zee en daar duizenden christelijke schepen buitmaakten. Het tweede Franse scenario speelt zich af in ditzelfde mare nostrum.

In dit verhaal varen er enorme, onbemande containerschepen rond. De vaarroutes worden onveilig gemaakt door gefrustreerde armoezaaiers die minstens zo gevaarlijk zijn als het zootje ongeregeld van het P-scenario: nieuwe piraten die worden aangevuurd door een vrouw, Alia N’Saadi.

De aanvoerster verschijnt nu eens als jihadstrijdster, dan als liquide zombie. Als ze al verschijnt, want N’Saadi is meer avatar dan mens van vlees en bloed. In augustus 2061 staat zij — of is het een hij? — dan toch op de cover van het Amerikaanse weekblad Time. De journalisten riskeerden zogenaamd hun leven om de aanvoerster te kunnen interviewen en twee reporters kwamen zelfs om het leven in het Nieuwe Kalifaat van de Levant.

Het Red Team maakte ter illustratie dit fictieve interview met rebellenaanvoerster Alia N’Saadi (lees verder onder het filmpje):

Versleten clichés

Het lijkt te absurd voor woorden, maar deze sciencefiction is voor het Franse leger dodelijke ernst. De opdrachtgevers: de Franse regering en de legertop. De opdracht van het Red Team, een groep sf-professionals: breng de militairen zo hard mogelijk aan het schrikken.

Het Red Team werd in 2019 gevormd en telt tien leden: acht sciencefiction- auteurs met enige reputatie in Frankrijk, één tekenaar en één studente grafisch ontwerp. Behalve de studente zit er nog één andere vrouw in het team.

Alle leden zijn wit en oer-Frans, behalve de tekenaar — die is wit en oer-Belgisch. Het is François Schuiten, onder andere bekend van de stripserie De Duistere Steden en van de aankleding van het spoorwegmuseum Train World in Schaarbeek.

Met de fictieve toekomstscenario’s bereidt de legertop zich voor op de verre toekomst, of een visie op die toekomst.

Het Red Team overlegt continu met een groep militairen (het Blue Team) en een groep experten uit de bedrijfs- en academische wereld (het Purple Team). Hun werk blijft, op de twee vermelde scenario’s na, geheim; de vijand moest maar eens meeluisteren. Met de scenario’s bereidt de legertop zich voor op de verre toekomst, of een visie op die toekomst.

© Gheleyne Bastiaen

Met P-Nation en Barbaresques 3.0 blijft het Red Team naargeestig conservatief. Voor de toekomst beloven ze meer van hetzelfde, een collage van anti-utopische clichés, op het randje van het racistische af. De oude wereld lijkt in niets te gaan evolueren. Het Kalifaat bestaat, Barbaresques verwijst naar “de Berberkusten” waarmee Europa in de koloniale tijd Noord-Afrika aanduidde. In Zuid-Amerika is Guyana ook binnen enkele decennia nog altijd een Franse kolonie. De ruimte wordt het toneel van koloniale rivaliteit om grondstoffen.

Een gitzwarte sfeer druipt vooral van de randverhalen af. Het introfilmpje Quels Futurs? begint met een doembeeld van brandbommen gooiende individuen, waarna straaljagers door een sinistere, urbane omgeving scheren. Dan volgen een snel tokkelende hacker met hoodie, bosbranden, dronebeelden van een bidonville en een mierenmassa van opdringerige en tegen elkaar gedrukte Aziaten.

Maar daarna komen de legers in beeld, met alle hardware die ze kunnen inzetten, voor het hogere doel: ‘Pour défendre les intérêts, l’intégrité et la souveraineté de la France’, het verdedigen van de belangen, de onschendbaarheid en de soevereiniteit van de hexagoon:

Dit en andere filmpjes, tot zelfs artefacten-uit-de-toekomst, cirkelen rond de twee bekende scenario’s als extra illustraties van wat Frankrijk te wachten zou staan.

Een aantal van die filmpjes werd vertoond tijdens een twee uur durende Ronde Tafel-presentatie op de Innovatiedagen van Defensie in december. Naast de tien sf-specialisten schoven daar nog eens evenveel generaals en consultants aan. Allemaal wit, ook. Hier zat een staal van la France profonde samen, een klasse mensen waarvan een onwankelbaar geloof in de Franse dominantie uit gaat.

En die beperkt zich niet alleen tot de fantasie. Toen Frankrijk vorige zomer bijvoorbeeld een robot naar Mars stuurde — met een Amerikaanse draagraket, weliswaar — verklaarde de baas van het Franse ruimteprogramma doodernstig: ‘Als je naar Mars kan, dan kan je overal heen. De klanten weten dan dat je het onmogelijke kunt presteren.’

Toekomstonderzoek

Het Red Team krijgt kritiek in Frankrijk en daarbuiten. Waarom lenen kunstenaars, dromers, zich tot militaire innovatie? François Schuiten kijkt niet op wanneer we hem die vraag stellen. ‘Ook goede kennissen verweten me dat wij met het Red Team slaapwandelen door het kwade’, vertelt hij. De tekenaar wuift de kritiek kordaat weg.

In het jaar 2000 hielp hij tijdens de Wereldexpo in Hannover het paviljoen A Planet of Visions vormgeven. Hij werkte er samen met utopie-specialisten uit Californië, Canada, Rusland en China. ‘Eén grote les was toen: utopieën overdenken is pas interessant als er een dystopie, een anti-utopie, is’, zegt Schuiten aan de telefoon.

‘We moeten ons het beste inbeelden, maar ook het slechtste. Doen we dat niet, dan staan we daar echt als dommekloten op de dag dat het gebeurt.’

‘Als je zo naïef bent te geloven dat de wereld enkel mooi kan zijn, dat je je de dystopie niet wil inbeelden, dát maakt mij pas triest. Dan draag je een zware verantwoordelijkheid ten opzichte van onze kinderen. We moeten ons het beste inbeelden, maar ook het slechtste. Doen we dat niet, dan staan we daar echt als dommekloten op de dag dat het gebeurt.’

Wat het Red Team in Frankrijk doet, is geen primeur. Militaire staf, crisiscentra en ondernemingen onderzoeken al lang wat er op hen afkomt. Die praktijk is uitgegroeid tot een wetenschappelijke discipline, de Future Studies. Meer dan eens schakelt het leger sciencefictionschrijvers in.

In België werkt onder meer Maya Van Leemput als toekomstonderzoekster aan de Erasmushogeschool. ‘De invulling van zo’n opdracht hangt af van de opdracht’, zegt zij over het Franse project. ‘Als het opgegeven thema toekomstige oorlogsvoering is, dan kom je niet met scenario’s voor vrede af. Maar als men de verbeelding vormgeeft, is er geen garantie om niet in oude valstrikken te trappen.’

Een collega van Maya Van Leemput, Jean-Paul Pinto, doceert aan de militaire academie van Ecuador een cursus strategische prognose en perspectieven voor defensie. Ook daar werken ze met sciencefictionverhalen, laat hij weten. Hun projecten zijn gewoon te bekijken op YouTube. In de Verenigde Staten, benadrukt Pinto, is die aanpak heel gewoon. Zulke teams werken wel methodisch.

© Gheleyne Bastiaen

En hoewel Van Leemput de scenario’s van het Red Team niet bestudeerd heeft, vermoedt de wetenschapster dat het daar hapert in Frankrijk: ‘Als je nadenkt over de toekomst, zoek je verkiesbare toekomstbeelden. Maar daarvóór moet je aan de hand van series van parameters kijken naar de mogelijkheden.’ Van Leemput heeft de indruk dat het Red Team die stap heeft overgeslagen.

‘Het Agence d’Innovation gaat er kennelijk van uit dat de Franse Defensie sterk moet zijn. Dan zitten ze in een verhaal van voortgezette groei. Terwijl toekomstonderzoek ook andere opties kan aannemen, zoals de neergang en de ineenstorting van Defensie, of de transformatie door een beslissende technische of sociale omslag.’

Oorlog promoten

‘Er is een enorme kloof tussen de militairen en ons, wij zijn twee totaal verschillende werelden’, duidt François Schuiten. ‘Maar ik leer ontzettend veel. We krijgen cursussen van specialisten over radarsystemen, over kunstmatige intelligentie. En wij van onze kant doen een frisse wind waaien, wij zetten deuren open.’

© Lectrr

Schuiten is enthousiast over de samenwerking. Maar sommige toekomstonderzoekers en schrijvers maken zich zorgen. De Braziliaanse toekomstonderzoekster en journaliste Lidia Zuin verwijst naar de plannen voor de soldat augmenté: ‘Als de Franse regering al beslist heeft militairen uit te rusten met cybernetische implantaten, wil ze dan werkelijk oorlog vermijden? Of is ze net oorlog aan het promoten?’

Haar landgenote en auteur Sheyla Smanioto voelde zich gevleid toen het Franse leger haar vroeg om in het Red Team te stappen, maar weigerde: ‘Ik kan geen toekomstige oorlogen bedenken. Ik gebruik mijn verbeeldingstechnologie liever voor andere zaken.’

Deze analyse werd geschreven voor het lentenummer van MO*magazine. Voor slechts 32 euro kan je hier een jaarabonnement nemen! Je kan ook proMO* worden voor slechts 4 euro per maand. Je krijgt dan ook ons magazine toegestuurd en je steunt daarmee ons journalistiek project. Opgelet: Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.