‘Misplaatste poging van Sammy Mahdi om Afghaanse vluchtelingen af te schrikken’

Eerder deze week vluchtten honderden intern ontheemde Afghanen van het noorden van het land naar Kaboel. Oorzaak is het aanhoudende conflict tussen de Taliban en het Afghaanse leger.

Stringer/Reuters

Een Turkijedeal voor Afghaanse vluchtelingen? Gedwongen terugkeer naar het onveiligste land ter wereld? Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) moet net als zijn voorgangers rekening houden met internationale rechtsregels, zo zet Catherine Woollard van de Europese vluchtelingenkoepel ECRE hem op zijn plaats. ‘Het is niet alsof hij minister van Turkije is.’

In een gezamenlijke brief eerder deze week riepen de ministers van 6 Europese lidstaten de Europese Commissie op om gedwongen terugkeer naar Afghanistan niet stop te zetten. Ook de Belgische staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) ondertekende de brief.

Eerder had Mahdi ook al opvallend gepleit voor een nieuwe Turkije-deal voor Afghaanse vluchtelingen. Zijn pleidooien blijven op sociale media voor flink wat deining zorgen.

‘Gedwongen terugkeer van “bepaalde Afghanen” moet mogelijk blijven’, tweette de staatssecretaris. Hij maakte ook meteen duidelijk waarom hij en zijn buitenlandse collega’s dat vinden.

Mahdi pleit wel degelijk voor bescherming voor zij die het nodig hebben. ‘België zal altijd bescherming blijven bieden aan wie vlucht voor oorlog en vervolging’, klinkt het. ‘Maar voor Afghanen biedt België geen honderd procent bescherming. Voor de groep Afghaanse asielzoekers die een negatieve beslissing en het bevel om het grondgebied te verlaten krijgt, moet terugkeer mogelijk zijn.’

Minst vreedzame land ter wereld

Cijfers leren dat inderdaad niet elke Afghaan internationale bescherming krijgt in ons land. In 2020 bedroeg de Belgische beschermingsgraad ten gronde (zie kader) 61 procent voor Afghanen.

Bescherming ten gronde?

De beschermingsgraad ten gronde is de beschermingsgraad die niet-ontvankelijke asieldossiers niet meetelt. Niet-ontvankelijke dossiers zijn dossiers van asielzoekers die al internationale bescherming kregen in een andere EU-lidstaat, of die te maken hebben met volgende verzoeken of meervoudige aanvragen.

Hoeveel procent een nieuwe asielaanvraag indiende of effectief definitief geweigerd werd en de Belgische bodem inruilde voor een ander (Europees) land, is niet geweten. Weinigen keerden de voorbije jaren alvast vrijwillig terug naar Afghanistan. Dat valt af te leiden uit cijfers van Fedasil, het federaal agentschap voor de opvang van asielzoekers. Na 2016 was Afghanistan niet meer terug te vinden in de top tien van terugkeerlanden in de jaarcijfers van Fedasil.

Daar zijn goede redenen voor. Volgens de Mondiale Vredesindex was Afghanistan het ‘minst vreedzame land ter wereld’ in 2020. Daarmee liet het zelfs Syrië achter zich.

Volgens de Mondiale Vredesindex was Afghanistan het ‘minst vreedzame land ter wereld’ in 2020. Daarmee liet het zelfs Syrië achter zich.

Ook belangrijk is dat nauwelijks Afghanen terugkeerden naar buurlanden Pakistan en Iran. Veel Afghanen komen nochtans uit die landen. Ze verbleven er lange tijd als ongewenste vluchteling vooraleer ze richting Europa trokken. Vaak gaat het om migranten die nog nooit een voet in Afghanistan hebben gezet.

Over vrijwillige terugkeer spreekt Sammy Mahdi zich echter niet uit. Met de ondertekening van de brief aan de Europese Commissie trekt hij de kaart van gedwongen terugkeer.

Gedwongen terugkeer was, technisch gezien althans, mogelijk tot voor kort. Tot 8 juli 2021 was Afghanistan immers nog bereid om, in het kader van afspraken met Europa en Europese lidstaten, Afghanen terug te nemen uit Europa. Pas nadien zei de Afghaanse regering niet langer akkoord te gaan met gedwongen repatriëringen.

‘Geen vluchten gepland’

COVID-19 trok in maart vorig jaar een streep door de Belgische repatriëringen naar Afghanistan. In 2020 zijn vijf Afghanen gerepatrieerd, tweette Sammy Mahdi op 11 augustus.

Dat bevestigt de Dienst Vreemdelingenzaken. ‘Het ging om repatriëringen naar Kaboel’, aldus woordvoerder Geert De Vulder, die niet kon specifiëren of het om repatriëringen voor of na maart 2020 ging.

Het gaat dus om zeer kleine aantallen, zeker in vergelijking met andere Europese landen (zie kader). Dat gold niet alleen tijdens de pandemie: ook voordien was België steeds voorzichtig met gedwongen terugkeer naar Afghanistan.

België stuurt minder Afghanen terug dan onze buurlanden

Ook voor de pandemie stuurde België nauwelijks Afghanen gedwongen terug naar Afghanistan. Tussen 2016 en maart 2021 stuurde ons land 119 Afghanen terug naar Afghanistan, zo leerde eerder onderzoek bij MO* uit december 2020.
Andere Europese lidstaten gingen een pak verder: in 2016 jaar legden Oostenrijk, Duitsland, Denemarken, Zweden, Finland en Hongarije chartervluchten in om 8325 Afghanen terug te sturen naar Afghanistan.

Op de vraag of België nu nog nieuwe gedwongen repatriëringen plant, reageert Geert De Vulder initieel kordaat: nee, er zijn geen operaties of vluchten gepland. Nadien komt hij daarop terug en geeft hij toe dat op 12 augustus toch een repatriëring van een persoon vanuit detentie naar Kaboel op stapel staat, ‘weliswaar met toestemming van de betrokken Afghaan’.

Verder heeft België geen repatriëringsoperaties naar Kaboel gepland, herhaalt De Vulder aan MO*, ‘want dat is niet aan de orde’.

Dat is opmerkelijk, want aan De Standaard laat DVZ weten dat er behalve de vlucht van 12 augustus nog twee vluchten zijn gepland. Bovendien zitten er wel degelijk Afghanen in de gesloten centra, met het oog op terugkeer. Dat zegt advocaat Benoit Dhondt, die pleit voor een opschorting van terugkeerdossiers.

‘Er zitten Afghanen in detentie die een eerste vlucht geweigerd hebben’, bevestigt Dhondt aan de telefoon. ‘Normaliter wordt dan een tweede, niet te weigeren vlucht gepland. Een van die Afghanen heeft een “dossier openbare orde”, wegens strafbare feiten.’ Ook dat is geen vrijgeleide om iemand terug te sturen naar een gevaarlijke situatie, benadrukt de advocaat.

Spreidstand

Sammy Mahdi lijkt zichzelf in een spreidstand te zetten. De manier waarop hij communiceert over gedwongen terugkeer strookt niet met de praktijk waarvoor hij bevoegd is, waar nauwelijks sprake is van repatriëring. Waarom doet hij dit dus? We vroegen het aan Catherine Woollard, directrice van European Council on Refugees and Exiles (ECRE), de koepel van Europese vluchtelingenorganisaties.

‘De brief is een waarschuwing aan Afghanen: je bent alvast niet welkom in deze zes lidstaten.’

Woollard ziet twee mogelijke verklaringen voor de strategie van Mahdi. Allereerst noemt ze het ‘een misplaatste poging om Afghanen af te schrikken’ die naar Europa willen vluchten. ‘De brief is een waarschuwing aan Afghanen: je bent alvast niet welkom in deze zes lidstaten.’

Maar, voegt Woollard nuchter toe: zulke pogingen zijn compleet nutteloos. ‘Je vertrekt immers van het idee dat Afghanen naar Europa vluchten omwille van de zogenaamde pull-factoren.’ Daarmee bedoelt ze dat migranten zouden handelen als consumenten die de kosten van migratie tegenover de baten afwegen.

‘Het zogenaamde “aanzuigeffect” wordt voortdurend misbruikt in de Europese immigratie- en asielpolitiek’, duidt Woollard. ‘In het geval van de zeer precaire veiligheidssituatie in Afghanistan, kunnen we enkel maar spreken over push-factoren. Mensen vluchten voor het aanhoudend en toenemend geweld in Afghanistan, voor de dreiging van een instortende staat die altijd al zwak was. Pull-factoren zijn hier eenvoudigweg niet aan de orde.’

Populisme

Een tweede verklaring voor de brief is populisme, zegt Woollard. ‘De brief en de daarop volgende verklaringen die Mahdi en zijn collega’s de wereld instuurden, dienen als politiek signaal in hun landen. Ze zijn bedoeld voor andere politieke partijen en delen van de publieke opinie. Zelfs als deportaties niet mogelijk zijn, vinden ze het zeer belangrijk om dit signaal te sturen.’

'Zelfs als deportaties niet mogelijk zijn, vinden ze het zeer belangrijk om dit signaal te sturen.’

In de brief pleiten de zes ondertekenaars voor opvang in buurlanden zoals Pakistan en Iran. Dat idee gaat voorbij aan het gegeven dat de buurlanden in kwestie niet zitten te wachten op Afghaanse vluchtelingen. Wie de regio een beetje volgt, weet dat repatriëringscampagnes voor Afghaanse vluchtelingen sinds jaar en dag plaatsvinden vanuit Iran en Pakistan.

Vanuit die buurlanden bleven deportaties plaatsvinden in de voorbije maanden. In een nieuwsbrief verwijst de Internationale Organisatie voor Migratie in Afghanistan naar de gedwongen terugkeer van 11.645 Afghanen uit Iran, aan de grens met Nimroz en Herat. Die gebeurde op nauwelijks een week tijd, tussen 23 en 29 juli.

Terugkeer is nooit simpel

‘Terugkeerbeleid,’ zegt Woollard, ‘is net als het volledige migratiebeleid zoveel ingewikkelder dan het in politiek discours doorgaans wordt voorgesteld.’

Ze geeft een voorbeeld: de Oostenrijkse regering, die absoluut strenger en rechtser is dan de onze, werd recent ook teruggefloten door het Europees Hof van de Mensenrechten in Straatsburg (EHRM) toen het een uitgewezen Afghaan toch wou terugsturen. De veiligheidssituatie is te precair en te volatiel, aldus het EHRM.

Mahdi’s pleidooi voor een Turkije-deal voor Afghaanse vluchtelingen vindt Woollard naïef en populistisch. Daarmee heeft hij de publieke opinie proberen op te warmen voor de brief die een week later volgde, denkt ze. ‘Zelfs al negeer je de feitelijke mislukking die het EU-Turkije-akkoord was, dan nog zou het legaal, volgens internationale en Europese rechtsregels, onmogelijk zijn.’

Het akkoord met Turkije, dat de VN-Vluchtelingenconventie maar half erkent, betreft enkel Syriërs. ‘De vele andere vluchtelingen in Turkije die geen internationale bescherming krijgen, zijn daar dus niet bij betrokken’, stelt de directrice van ECRE. ‘Bovendien is Sammy Mahdi geen minister van Turkije, dat al 400.000 Afghanen op het grondgebied heeft.’

‘Europese landen moeten ophouden te doen alsof de Afghanen de Europese grenzen overspoelen.’

Er is geen eenvoudige oplossing voor een ingewikkeld vraagstuk als asiel, vindt ze. ‘Laat ons dat idee loslaten. En laten we proportioneel reageren.’

‘Europese landen moeten ophouden te doen alsof de Afghanen de Europese grenzen overspoelen.’ Dat is niet zo, verwijst Woollard naar de buurlanden, die ‘zonder twijfel’ de grote hoop van de Afghaanse vluchtelingen opvangen.

In de plaats daarvan moet Europa kijken hoe het Afghanistan kan helpen om de veiligheid in het land te herstellen, concludeert ze. ‘Met de inzet van diplomatie, veiligheidsexpertise, financiën, humanitaire hulp voor de vele ontheemden en vredesonderhandelingen.’