Door de Chinese bril: Edward Snowden en het Prism-schandaal

Als systeembeheerder bij Booz Allen Hamilton, een bedrijf dat opdrachten uitvoert voor het National Security Agency (een van de Amerikaanse veiligheidsdiensten), ontdekte Snowden dat de Amerikaanse en Britse veiligheidsdiensten al jarenlang het telefoon- en internetverkeer van burgers wereldwijd in de gaten houden. Ook kwam Snowden te weten dat de Verenigde Staten al sinds 2009 doelbewust computersystemen in China en Hong Kong hacken.

Snowden vertrouwde op Hong Kongse rechtstaat

Omdat Snowden (terecht blijkt achteraf) vermoedde dat de Verenigde Staten hem van landverraad zouden beschuldigen na het onthullen van die geheime informatie, ontvluchtte Snowden zijn land op voorhand. Sinds mei was Hong Kong zijn verblijfplaats, van waar Snowden journalisten van The Guardian en The Washington Post van geheime informatie voorzag. Deze informatie over de afluisterpraktijken van de VS werd begin juni gepubliceerd, waarna de Verenigde Staten Hong Kong om Snowdens uitlevering verzochten.

Hoewel Hong Kong een uitleveringsverdrag heeft met de Verenigde Staten, maakt het verdrag een uitzondering voor delicten met een politiek karakter. En juist daarom koos Snowden voor Hong Kong als toevlucht: ‘Ik wilde vluchten naar een land dat me niet meteen zou uitleveren voordat de publieke opinie de kans kreeg om zich een mening te vormen over de Prism-affaire. Hong Kong is zo’n gebied, ik heb vertrouwen in de bestaande rechtstaat in Hong Kong’, zo verklaarde Snowden tegen The Guardian.

Prism-zaak zet Hong Kong klem tussen belangen China en de VS

Na analyse van de berichtgeving van verschillende Hong Kongse en Chinese kranten, valt een zaak onmiddellijk op: waar de Chinese kranten eerder beoordelend en zelfs aanvallend schrijven over de rol van de VS, berichten printmedia uit Hong Kong informatief en vrij neutraal over de gebeurtenissen.

Verschillende media in de stad analyseren de opties van Hong Kong met betrekking tot Snowden: hem uitleveren, asiel verlenen of door laten reizen naar een ander land. Volgens de Ming Pao zit Hong Kong klem tussen de belangen van Beijing en Washington. Enerzijds wil Hong Kong de goede relaties met de VS niet schaden door Snowden asiel te verlenen, anderzijds wil Hong Kong Snowden niet uitleveren omdat dan het imago van de stad als internationale voorvechter van het recht op vrije meningsuiting in het gedrang zou komen.

China zou Snowden niet willen uitleveren aan de VS, omdat de VS in 2012 klokkenluider Wang Lijun onderdak verleend hadden in hun consulaat in Chongqing, aldus verschillende analisten waarmee de Southern China Morning Post sprak. De informatie die Wang Lijun vrijgaf leidde tot de val van Bo Xilai, tot dan toe een van de twee grootste kanshebbers om toenmalig president Hu Jintao op te volgen.

Hong Kong opgelucht door vertrek Snowden

De Oriental Daily (Zaori Dongfang) komt dan ook tot de conclusie dat het voor Hong Kong het beste is dat Snowden doorreist naar een ander land, wat gebeurde op 23 juni toen Snowden Hong Kong voor Moskou verruilde. Omdat de Verenigde Staten Snowdens paspoort ingetrokken hebben en hij geen visum voor Rusland heeft, bevindt Snowden zich vandaag nog steeds in de transitzone van de Moskouse luchthaven Sheremetyevo. In Hong Kong is er op het vertrek van Snowden met opgeluchting gereageerd: ‘Het vertrek van Snowden heeft gezorgd voor de ontmanteling van een politieke tijdbom’, aldus Ming Pao.

De berichtgeving van de Chinese kranten geeft meer inzicht in het politieke spel achter de Snowden-affaire. Zo benadrukten de Chinese kranten meteen na de eerste bekendmaking van het Prism-schandaal dat Hong Kong (sinds 1997 deel van China, zij het als “speciale administratieve zone”) niet Snowdens eindbestemming is, waarschijnlijk omdat China de betrekkingen met de Verenigde Staten niet wil beschadigen.

Chinese spion

Om dezelfde reden publiceerde de People’s Daily (Renmin Ribao) – de officiële krant van de Chinese overheid – een uitgebreid interview met Snowden waarin hij luid en duidelijk verklaart géén Chinese spion te zijn: ‘Als ik werkelijk een Chinese spion zou zijn, waarom ben ik dan niet direct naar Beijing gevlogen?’ De krant legde ook de nadruk op de visie dat de beschuldigingen dat Snowden een spion is, bedoeld zijn om de aandacht af te leiden van de afluisterpraktijken van de Verenigde Staten.

‘China zal Snowden asiel verlenen en misschien proberen om Snowden informatie afhandig te maken’, zo klonk het bij ex-vice president Cheney. Om bemoeienis van Chinese zijde nadrukkelijk te ontkennen publiceerde de People’s Daily een interviewfragment waarin Snowden Cheneys bewering weerlegt: ‘Ik heb nog geen enkel contact gehad met de Chinese overheid. Ik werk enkel samen met mijn advocaat.’

“Lek Snowden legt het ware gezicht van de VS bloot”

Ook regelrechte aanvallen aan het adres van de Verenigde Staten kenmerken de officiële pers. Zo zijn er in de People’s Daily artikels terug te vinden met titels zoals ‘Lek Snowden legt het ware gezicht van de VS bloot en verwijdert de mensenrechtenfaçade’. Verder in hetzelfde artikel wordt dit idee uitgebreid verwoord: ‘De Prism-affaire toont aan wat men al lang vermoedde: het beeld van de VS als bewaker van het vrije internet, strijder tegen hacking,  grootmeester in en voorvechter van mensenrechten zoals vrijheid, gelijkheid en democratie is één grote façade.’

Al jaren beschuldigen de VS en China elkaar van internetaanvallen. De Verenigde Staten hebben de verantwoordelijkheid voor deze aanvallen altijd ontkend, maar Snowden vertelde tegen de South China Morning Post dat de VS al sinds 2009 cyberaanvallen uitvoeren tegen China.

China in de slachtofferrol

De Chinese People’s Daily benadrukt dan ook de slachtofferrol van China binnen de Prism-affaire. De spreekbuis van de Chinese overheid maakte van de gelegenheid gebruik om het gebrek aan internationale regelgeving voor internet aan te klagen: ‘Nu doet ieder land zijn eigen ding op het vlak van internetregulering, wat leidt tot chaos. Er heerst een soort algemene uitzonderingsregel voor alles wat de VS doen en daardoor ontstaan hypocriete situaties waarin de pot de ketel verwijt dat hij zwart ziet’.

Hoewel de Verenigde Staten nog niet officieel gereageerd hebben op het vertrek van Snowden uit Hong Kong op 23 juni, verklaarde de People’s Daily een dag later dat de Chinese overheid achter de aanpak van Hong Kong staat: ‘De Prism-zaak en Snowden zijn Amerikaanse interne aangelegenheden. China bemoeit zich niet met de interne aangelegenheden van andere landen. De afhandeling van de zaak door Hong Kong is volledig in overeenstemming met de wet gebeurd, ongeacht wat de VS beweren.’

Of de zaak Snowden de relaties tussen de VS en China zal verstoren is op dit moment nog moeilijk in te schatten. Hong Kongs Sing Tao verwacht alvast geen moeilijkheden voor Hong Kong. Maar China ziet Snowden als een politieke dissident. In de relatie tussen China en de VS zou het na zaken zoals Bo Xilai / Wang Lijun en Chen Guangchen niet de eerste keer zijn dat een dissident voor een dieptepunt zorgt, hoewel het grootste gevaar hiervoor geweken lijkt met Snowdens vertrek.