De buitenlandministers van twaalf EU-landen zeggen dat het leiderschap van Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken Catherine Ashton faalt. In een gelekte brief staat te lezen dat de nieuwe Europese diplomatieke dienst vierkant draait en dat Ashton een zwak figuur is.
‘Bureaucratie en slecht bestuur maken de Europese Dienst voor Extern Optreden (EEAS) zinloos.’ Dat lieten twaalf EU-lidstaten weten aan Catherine Ashton in een –aanvankelijk geheim gehouden– brief van 8 december 2011. Onder hen waren Frankrijk, Duitsland, Nederland, Zweden en ook België. Groot-Britannië onthield zich van kritiek op de Britse “Rode Barones” Ashton.
In de brief wordt de manke samenwerking tussen de Europese Commissie en de nieuwe diplomatieke dienst EEAS aangeklaagd. De Commissie voorziet de fondsen voor Europese programma’s zoals ontwikkelingssamenwerking. Ze beheert ook een aantal alledaagse werkingsmiddelen van de EEAS. Het personeel van de Commissie en de EEAS werken zij aan zij, wat tot een Kafkaiaanse administratie leidt. In de brief stellen de twaalf lidstaten de vraag of deze hybride structuur wel werkbaar is.
Maar ook de persoon van Catherine Ashton komt onder vuur. De buitenlandministers klagen over haar gebrekkige planning van vergaderingen. Over Ashton wordt ook al langer gezegd dat ze politiek gewicht mist om EUropa op internationaal vlak te vertegenwoordigen.
Daarnaast gedraagt de Europese Commissie zich onverantwoordelijk, stellen zowel de lidstaten als de EEAS. De Commissie neemt een niet-constructieve en zelfs vijandige houding aan tegenover de nieuwe diplomatieke dienst, zo blijkt.
Verjaardag in mineur
De EEAS startte op 1 januari 2011. Ze vierde op nieuwjaarsdag dus haar eenjarig bestaan, in mineur. Het Verdrag van Lissabon uit 2007 bepaalde dat deze diplomatieke dienst de Europese slagkracht op het internationaal toneel moest vergroten.
De woordvoerder van Ashton reageerde op de website EUobserver dat ‘[de brief] geen kritiek is, maar een nuttige bijdrage om te evalueren hoe het beter kan. De Arabische revoluties en de financiële crisis maakten van 2011 geen ideaal jaar om de EEAS op te starten.’
Catherine Ashton zelf reageerde met een eigen evaluatie over het eerste jaar van de EEAS, die op 22 december werd vrijgegeven. Hierin wordt een overzicht gegeven van de werking van de diplomatieke dienst.
De EU-lidstaten vinden Ashton een te zwak figuur, maar verkozen haar hier ook voor in 2009.
De dienst beschikte in 2011 over een budget van 464 miljoen euro. In 2012 werd dit nog eens verhoogd met 24,9 miljoen. Een belangrijke vernieuwing was het oprichten van permanente delegaties wereldwijd. Van deze EU-ambassades bestaan er ondertussen 140. De EEAS neemt 3.611 mensen in dienst, waarvan er 1.551 in Brussel werken en 2.060 in de buitenlandse delegaties.
Onderliggende machtstrijd
De kritiek op de Europese diplomatie wortelt echter dieper. ‘Zoals vaak bij zulke hervormingen, ontstaat er een machtstrijd tussen de verschillende diensten,’ stelt professor EU-buitenlands beleid Stephan Keukeleire van de KULeuven en het Brugse Europacollege aan MO*.
Niet alleen de Commissie en de EEAS werken moeizaam samen. Ook tussen nationale ambassades en de Europese diplomatieke dienst botert het niet altijd. ‘De EEAS werd opgericht om meer macht naar het Europese niveau te brengen’, duidt Keukeleire. ‘En dat is niet altijd naar de zin van –vooral de grote– lidstaten.’
‘Landen als Frankrijk of het Verenigd Koninkrijk spreken bijvoorbeeld liever rechtstreeks met de BRICS-landen (de vijf belangrijkste rijzende economieën, nvdr.), zonder bemoeienis van de andere Europese landen. Ze benaderen deze opkomende economieën ook als rechtstreekse partners in de G8 of de G20. Een tweede voorbeeld zijn de ex-kolonies, waar het vroegere koloniserende Europese land zijn “speciale relatie” wil behouden,’ aldus Keukeleire.
De kritiek op Catherine Ashton is dus dubbel. Tijdens haar verkiezing bleek al dat de lidstaten niet voor het sterkste politieke profiel kozen. De grote Europese lidstaten houden de Europese diplomatie soms liever in toom.
Het kan echter ook andersom volgens Keukeleire. ‘In Kinshasa is de EEAS welkom. Door een gemeenschappelijke positie te bepalen, delen de EU-lidstaten –en dus ook België– de verantwoordelijkheid.’ Vooral bij gevoelige politieke kwesties kan zo’n gedeelde verantwoordelijkheid verzuchting brengen.
Ashton wordt deze lente geëvalueerd als Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid. ‘Het is afwachten wat de invloed van deze brief zal zijn. De herverkiezing van de Hoge Vertegenwoordiger wordt ook deels bepaald door haar reactie hierop’, zegt Keukeleire.