Mythes over FSC-label doorprikt

Vanwaar het idee voor de website FSC-Watch.org? FSC is toch zelf al een waakhond die goed bosbeheer van wanpraktijken onderscheidt?

“Dat was inderdaad de bedoeling, maar één van de ontgoochelingen is dat het keurmerk een deel van het probleem geworden is dat we probeerden aan te pakken. In 2006 zijn we met FSC-Watch begonnen omdat er 14 jaar na de oprichting van FSC heel veel informatie beschikbaar was over foute certificaten, maar wel heel versnipperd en verspreid. Daarom was een onafhankelijke controle van FSC met een centraal informatiepunt hard nodig. Het wordt algemeen aangenomen dat het label een goed functionerend certificeringssysteem is, maar al die informatie spreekt dat tegen.”

Wanneer ging het fout met FSC?

“Van bij het begin waren er ernstige problemen. In tropische regenwouden werden echt schandalige certificaten uitgereikt. Daar heb je uiteraard een zeer moeilijke context en dus denk ik wel dat je een aantal fouten kunt aanvaarden. Door lessen te trekken kan je daarna het systeem verbeteren. Maar tegen 2001 en 2002 bleek dat er niet alleen geen lessen werden getrokken, de fouten bleven zich opstapelen. Het waren niet langer geïsoleerde uitzonderingen, maar systematische problemen.”

Kan je die benoemen?

“Dat zijn er heel wat. Maar in onze analyse is één van de belangrijkste problemen de directe economische relatie tussen bosbouw- of papierbedrijven die het label willen en de certificeringsbedrijven die voor FSC de controles uitvoeren, waarbij de laatsgenoemde de eerstgenoemde betaalt. Als ik met economen en investeerders hierover praat dan zeggen die dat het net zo werkt als in de bankwereld: ratingsbureaus worden door banken betaald voor de rating die zij willen. En we weten allemaal tot wat dat geleid heeft de laatste jaren!”

FSC stelt dat certificeringssystemen voor biologische producten of faire trade ook werken met onafhankelijke certificeerders.

“Ja, dat kan zijn, maar dan nog, dat maakt het nog geen betrouwbaar systeem. Zoals wij zeggen: “Two wrongs don’t make a right!”. In het FSC-systeem zijn de machtsverhoudingen totaal scheef getrokken. 90 procent van alle certificeringen wordt gedaan door slechts 4 certificeerders. De commerciële belangen die deze bedrijven hebben bij het uitreiken van een certificaten zijn gigantisch. Ze willen zoveel mogelijk FSC-labels verkopen en beconcurreren elkaar om de gemakkelijkste certificeerder te zijn. Die race to the bottom holt de FSC-principes volledig uit.”

Heeft FSC dan niet de macht om in te grijpen wanneer het fout gaat?

“FSC weet perfect wat de problemen zijn, niet alleen met de controversiële certificaten, maar ook met die machtige certificeerders. Toch staan ze keer op keer toe dat foute bedrijven hun FSC-label behouden. Dat toont hoe machteloos FSC uiteindelijk is: ze kunnen geen certificaten stoppen zelfs al weten ze dat het fundamenteel ontoelaatbare certificaten zijn. Alle macht zit bij die grote certificeringsbureaus, die zich juridisch volledig ingedekt hebben en dreigen op te stappen wanneer ernstige sancties boven hun hoofd hangen. FSC is zo afhankelijk geworden van die grote certificeerders dat het hele systeem in elkaar zou vallen mocht één van die vier wegvallen. In de contracten tussen FSC en die certificeerders staat zelfs dat de certificeerder FSC kan vervolgen als sancties leiden tot economische of imagoschade van het bedrijf. Dus in praktijk krijgen ze gewoon wat ze willen.”

Het driekamersysteem- waarin milieuorganisaties, sociale organisaties en bedrijven gelijk vertegenwoordigd zijn- biedt dan toch een garantie voor een evenwichtige machtsverdeling binnen FSC?

“Het driekamersysteem is een mythe. Bijna alle beslissingen die genomen worden zijn ten voordele van schaalvergroting of uitbreiding van potentiële markten. Elke keer opnieuw. Want daar rolt het geld uiteindelijk. Kleine organisaties moeten hard knokken om gehoord te worden en beschikken niet over de middelen om op al de vergaderingen aanwezig te zijn. De leden van de economische kamer daarentegen hebben wel voldoende capaciteit en krijgen uiteindelijk meestal de overhand.”

De klachtenprocedure is nog zo een mythe. Het klachtensysteem was zo opgesteld dat certificaathouder altijd aan het langste einde trok.

Kan je een voorbeeld geven van die schaalvergroting?

“Absoluut. Het FSC-label voor Mixed Sources, dat zijn producten waarbij slechts een klein deel van de vezels FSC gelabeld is. Dat zette de deuren wagenwijd open voor gigantische hoeveelheden producten van bedenkelijke herkomst. De Mixed Sources werden voornamelijk ingevoerd om met FSC op de papiermarkt te kunnen doorbreken, want bij de oprichting van FSC was het nooit de bedoeling om ook papier te certificeren. Toen de papierindustrie erbij kwam, zijn grote miljardenbedrijven een actieve rol beginnen spelen in het beleid van FSC en raakte de economische kamer steeds beter georganiseerd.”

FSC heeft de papiermarkt heel snel kunnen veroveren, het lijkt wel alsof het gerecycleerd papier daardoor in de verdrukking is gekomen. Is dat zo denk je?

“Ja, dat klopt. Vijftien jaar geleden was er meer een trend om het papierverbruik te reduceren en om gerecycleerd papier te gebruiken. FSC heeft dit volledig ondermijnd. Nu is het moeilijker geworden om nog gerecycleerd papier te vinden. Dat is een bedrieglijk effect van FSC: het gebruik van nieuwe vezels wordt gestimuleerd en mensen blijven zich goed voelen ondanks ongelimiteerd papierverbruik. Maar daarvoor moet natuurlijk wel meer gekapt worden. Dan is het toch moeilijk vol te houden dat FSC de druk op bossen verlicht.”

Om die druk op de bossen te verlichten koos FSC om grootschalige boomplantages ook te certificeren als verantwoord bosbeheer. Is dat niet aannemelijk?

“In theorie misschien wel, maar de praktijk leert ons dat er wereldwijd al heel veel ontbost is voor de aanplanting van snelgroeiende boomsoorten, zelfs met een FSC-label. Volgens de de principes en criteria van FSC mag het niet, maar het gebeurt wel degelijk.”

Via het klachtensysteem van FSC kunnen stakeholders terecht om wanpraktijken te melden. Werkt dit dan volgens u?

“De klachtenprocedure is nog zo een mythe. Nog niet zo lang geleden moest je 1.000 dollar betalen om een klacht in te dienen. Het klachtensysteem was zo opgesteld dat certificaathouder altijd aan het langste einde trok. En voor lokale gemeenschappen of kleine ngo’s was het bijna onmogelijk om die procedure op te starten. Onlangs is dat systeem wel veranderd en hopelijk in de goede zin. Maar ik ken niet één FSC-label dat werd ingetrokken als gevolg van een formele klacht.”

Wally Menne van de Timberwatch Coalition oordeelt vanuit een Zuid-Afrikaanse context waar onnoemelijk veel FSC-schandalen zijn: ‘Het label is een leugen’. Hij roept op tot een internationale boycot van FSC-producten. Volg je hem daarin?

(Denkt lang na) “Ik weet niet of een boycot tactisch gezien de beste zet is, hoewel het FSC tot nadenken zou dwingen. Uiteindelijk is het einddoel dat we voor ogen moeten houden dat de bossen en wouden beter beschermd worden. Mij lijkt het veel nuttiger de organisaties die lid zijn van FSC ter verantwoording te roepen. Een grote organisatie zoals WWF speelt een zeer belangrijke rol binnen FSC. Bij WWF zijn de wantoestanden perfect gekend en weet men maar al te goed dat het grote publiek misleid wordt. Wie maandelijks 10 euro stort aan WWF, heeft het volste recht om te vragen wat WWF doet om dit aan te kaarten. Want uiteindelijk zijn het organisaties zoals WWF en ook Greenpeace waaraan het FSC-label zijn geloofwaardigheid dankt.”

Website FSC-watch: www.FSC-watch.org

Lees ook de reportage ‘Duurzaam op papier’ die verscheen in MO*magazine van september 2010 en het vervolgartikel in MO*magazine van april 2011 of bekijk de trailer van de videoreportage ‘Duurzaam op papier’