Global Witness, de organisatie die aan de basis lag van het Kimberley-proces voor conflictvrije diamanten, stapt uit het programma. De organisatie kan niet langer achter het certificaat staan nu dit ook diamanten uit de controversiële mijnen van Marange in Zimbabwe omvat.
Het Kimberley-proces ging van start in 2003, en moet een einde maken aan de handel in zogenaamde bloeddiamanten, diamanten die door rebellenbewegingen gebruikt worden om oorlogen te financieren. Overheden, de industrie en middenveldorganisaties onderhandelden een reeks eisen waaraan de edelstenen moeten voldoen om het Kimberley-certificaat te krijgen. ‘Van conflictdiamanten naar welvaartsdiamanten’, luidt de slagzin. Het programma telt 49 leden die 75 landen vertegenwoordigen. Bedrijven die actief zijn in de industrie en niet-gouvernementele organisaties, waaronder tot voor kort Global Witness, hebben een waarnemingspositie.
‘Witwassen van diamanten’
Het was Global Witness dat aan het eind van de jaren negentig als eerste de strijd tegen de bloeddiamanten aanbond. Dat de organisatie zich nu terugtrekt uit het Kimberley-programma, is een ernstige klap voor de geloofwaardigheid van het certificaat. ‘Bijna negen jaar nadat het Kimberley-proces begon, is de trieste waarheid dat de meeste consumenten nog steeds niet zeker kunnen zijn waar hun diamanten vandaan komen, of of ze geweld of dictatoriale regimes financieren’, zegt Charmian Gooch, één van de oprichters van Global Witness.
De organisatie heeft al langer kritiek op de uitvoering van het Kimberley-programma, en de toekenning van exportlicenties aan twee bedrijven die diamanten winnen in de Marangevelden van Zimbabwe, was de druppel. ‘[Het Kimberley-proces] is medeplichtig geworden aan diamantwitwassen – waarbij “vuile” diamanten vermengd worden met zuivere’.
Zimbabwe’s beste vriend
Marange, in het oosten van Zimbabwe, zou het rijkste diamantveld ter wereld zijn – de potentiële opbrengst wordt op meer dan een miljard euro geschat, en kan een levenslijn zijn voor de precaire economische situatie van het land. In 2008 namen de troepen van president Mugabe het gebied met geweld in beslag en doodden daarbij meer dan tweehonderd mijnwerkers.
Verschillende bedrijven kregen vervolgens ontginningslicenties toegekend, waarvan sommige banden zouden hebben met Mugabe’s partij Zanu PF. Mugabe regeert met harde hand, en volgens Global Witness is de kans groot dat hij de diamanten gaat gebruiken om zijn machtspositie te handhaven. In twee rapporten, uit 2009 en 2010, veroordeelde ook Human Rights Watch de corruptie, dwangarbeid en folteringen in de mijnen van Marange.
Het Kimberley-programma plaatste een ban op diamanten uit de streek maar bleef samenwerken met Zimbabwe om de situatie te verbeteren. In juli waren de leden van Kimberley het nog oneens over de vooruitgang die het land geboekt had, maar begin vorige maand besloot men dat die dan toch voldoende was, en mocht Zimbabwe weer onbeperkt uitvoeren onder Kimberley-licentie. De waarnemende ngo’s boycotten de beslissing: de strafmaatregel wordt immers niet opgeheven omdat alle Zimbabwaanse diamanten inmiddels voldoen aan de minimumeisen, maar omdat het land belooft hier in de toekomst aan te zullen werken.
Europese Unie
De Europese Unie, ook lid van Kimberley, reageerde positief. Met steden als Londen, Amsterdam en Antwerpen is de Unie een belangrijk knooppunt van de internationale diamanthandel. In een schriftelijke verklaring noemde Catherine Ashton, de Europese hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, het ‘een initiatief dat de integriteit van het Kimberley-proces beschermt, de basisbelangen van Zimbabwe en de EU respecteert en voldoet aan de verwachtingen van diamantproducerende en importerende landen’. ‘De EU verwelkomt met name het feit dat het akkoord een hernieuwde verbintenis van Zimbabwe omvat om de overblijvende gebieden die niet voldoen aan te pakken’, klonk het verder.
MO* vroeg het bureau van Ashton of ze niet de enige garantie dat Zimbabwe zich aan die belofte houdt, hebben opgegeven. ‘Het doel is om zo de volledige toewijding van Zimbabwe aan het proces te verzekeren, en samen te werken met alle partners om te zorgen dat de situatie niet uit de hand loopt’, antwoordde woordvoerster Maja Kocijancic.
Brengt dit de geloofwaardigheid van het Kimberley-label dan niet in het gedrang, zoals Global Witness stelt? ‘We betreuren de beslissing van Global Witness. Het Kimberley-programma is het enige instrument dat we hebben. Het is niet perfect, maar eruit stappen is niet de oplossing. Het is een proces dat stap per stap gaat, en iedereen moet samenwerken om vooruitgang te boeken. We blijven samenwerken met andere ngo’s, het Kimberley-programma heeft een monitoring-missie ter plaatse die de situatie moet opvolgen. Daarnaast werkt de Europese Unie ook individueel samen met Zimbabwe aan mensenrechten’.