Sam Touzani: "Ik ben een sluipschutter met woorden"

De Berberse Brusselaar Sam Touzani is een man van twaalf stielen en dertien gelukken: standup-comedian, acteur, choreograaf, RTBF-presentator -‘Ik was de eerste merguez op tv’. In Vlaanderen toerde hij met de voorstellingen Gembloux, over de vergeten Marokkaanse soldaten tijdens WOI, en Allah Superstar. En tussen twee optredens door laat hij geen kans liggen het Vlaams Belang aan te vallen of de Belgische en internationale politiek te becommentariëren.
Toen ik acht jaar was, ging ik met mijn gezin mee naar een betoging tegen racisme. Roepende mensen, politie… ik voelde me in een oorlog. Die dag heeft me emotioneel getekend, maar ik had nog niet de intellectuele instrumenten om alles te begrijpen. Toch heb ik die dag twee dingen geleerd: dat België een rechtsstaat is en dat we het recht hebben om te zeggen dat we het niet eens zijn met iets. Zoals ik later de woorden van de Franse komiek Coluche leerde: ‘Dictatuur is je mond houden, democratie is eeuwig praten.’
Praten is niet genoeg, je moet je ideeën ook opeisen. Acht jaar is vroeg om zoiets te beseffen, maar ik kwam uit een familie van Marokkaanse opposanten. Hoewel mijn ouders analfabeten en boeren uit de Rif-streek waren die zich met de migratiestroom in 1964 in België hebben geïnstalleerd, werd er bij ons thuis veel gediscussieerd. Ik heb alle ideologieën zien passeren: marxisme, leninisme, feminisme, socialisme, liberalisme, pseudo-islamisme… Sommige ideeën heb ik overgenomen, anderen heb ik bestreden. Mohammed el Baroudi, een bekende Marokkaanse opposant in België, was mijn geestelijke vader, de man die me mijn politiek geweten heeft gegeven.
Door hem was ik al heel jong bezig met de dictaturen in Marokko en Noord-Afrika, de Arabische wereld, mensenrechten, Amnesty International, racisme… Op mijn twaalf jaar wist ik al dat ik wilde doen wat ik doe: mijn mond opendoen, zeggen dat ik niet akkoord ben. Ik heb heel vroeg het kanaal van theater en expressie ontdekt om met al mijn frustraties en contradicties te experimenteren. Zonder dat zou ik ook bommen gelegd hebben. Ik kan een microfoon vastpakken en zeggen ‘ik haat je’, maar even goed ‘ik hou van je’. Ik heb voor de niet gewelddadige weg gekozen. Dat is moeilijker, want met geweld komt alles er onmiddellijk uit. Dialoog is een werk van lange termijn. Zet mensen samen in een ruimte en laat ze discussiëren. Dat gaat niet alle problemen oplossen, maar het zal beter gaan. Dialoog is een aspirine voor de samenleving.
***
Ik neem alles en iedereen op de korrel: president Bush en de Palestijnen, katholieken, moslims en joden. Ik vind het klote dat mijn publiek soms snel gechoqueerd is. Waarom kan ik niet zeggen dat Maria een hoer is, Jezus een bastaard en Mohammed een pedofiel? Als dat mijn mening is, moeten we daar toch over kunnen discussiëren? Ik moet echt oppassen wat ik zeg, maar eigenlijk zou ik veel verder willen gaan. Het stoort me dat we niet alles kunnen zeggen. Als ik lach met de monarchie krijg ik boegeroep, als ik lach met de islamintegristen of de zionisten ook. Ça me fait chier. Daar baal ik van. Moslims in België, Europa en heel de wereld moeten meer kunnen lachen. Ze hebben schrik van humor, vrouwen en seks. De dag dat het probleem van seksualiteit in de verschillende religies is opgelost, is alles opgelost. Er zijn dringend meer komieken nodig.
***
Als allochtone komiek kan ik me meer grappen over Marokkanen veroorloven dan bijvoorbeeld Geert Hoste. Het is een kwestie van legitimiteit. Ik vind dat spijtig en onnozel, maar het is zo. Als ik politiek incorrecte grappen vertel, wil dat niet zeggen dat mijn allochtoon publiek dat apprecieert. Ze zouden het alleen nog erger vinden als iemand anders hetzelfde zou zeggen.
Maar toch pas ik zelden zelfcensuur toe. Bij mijn vorige voorstelling One Human Show, waarin ik mijn migratieverhaal vertel, heeft de co-auteur mij af en toe tegengehouden. Achteraf gezien ben ik hem daar dankbaar voor. Ik zou nu niet kunnen doen wat ik doe als ik dat niet langzaam had opgebouwd. Je moet in stapjes te werk gaan. Anders luistert niemand nog naar je en zit er drie man en een paardenkop in de zaal. Ik wil niet dat het publiek me haat. De manier waarop je iets zegt, is heel belangrijk. Humor is het bolwerk van waarachter ik de menselijke domheid kan bestrijden. Ik wil dat mensen in de eerste plaats naar het theater gaan en lachen. Hopelijk zijn er een paar die achteraf de bedenking maken: ik heb goed gelachen, maar wat wilde hij ons eigenlijk zeggen? Ik wil mensen niet vertellen wat ze moeten denken, maar dàt ze moeten denken. De kunst van het denken raakt verloren. We kunnen nog moeilijk voor onszelf denken, en niet wat je ouders, vrienden, opvoeding, religie voorschrijven.
***
Ik zoek de provocatie niet op. Men heeft van mij een provocateur gemaakt. Men heeft van mij ook een rolmodel gemaakt. Ça m’emmerde. Ik wil dat mensen praten over wat ik doe, niet wat ik ben. Ik ben Belg, Brusselaar, burger van de wereld. Alles wat ik zeg, komt van mij en niet van dé Marokkaanse gemeenschap of van dé allochtonen. Soms trap ik wel in die val. Ik kies altijd thema’s die teruggrijpen naar migratie, mijn eigen ervaringen. Ik ben ergens verplicht om dat te doen. Als ik Bertold Brecht breng, komt geen kat kijken.
***
In Brussel trekt niemand zich iets aan van de Maghrebijnen -behalve de Vlamingen. Ik heb al veel samengewerkt met Vlaamse cultuurhuizen en gezelschappen: de Bottelarij, KVS, DitoDito… In Brussel vinden Vlamingen en allochtonen elkaar; niet alleen individuen en artiesten maar ook organisaties en het middenveld. Vlamingen horen het niet graag, maar ze zijn even goed een etnisch-culturele minderheid als de Maghrebijnen. Soms is de motivatie ook gewoon de allochtonen politiek recupereren. Walen werken liever via moskeeën dan via sociaal-culturele projecten. De allochtonen zullen Vlamingen en Walen bij elkaar brengen. Cultuur zal niet alles oplossen in Brussel, maar kan wel vermijden dat er een explosie komt. De generatie die onderwijs en cultuur meekrijgt, zal beter functioneren. Cultuur kan een uitlaatklep en kompas zijn voor jongeren die het noorden kwijt zijn. Daar ben ik van overtuigd. Ik ben er het levende bewijs van. Van het getto naar het podium…
Op www.samtouzani.com staan speeldata van Allah Superstar en hernemingen van Gembloux, à la recherche de l’armée oublié
Reageer op dit artikel.