Auteur Ghazala Wahab: ‘Vrede maken is niet altijd de verstandigste keuze, wel de menselijkste’

‘Het was geen probleem om vredemakers te vinden in India’, schrijft Ghazala Wahab in de inleiding van The Peacemakers, een boek over ‘mensen die lijf en leden riskeren om vrede te brengen waar geweld heerst’. ‘Maar’, voegt ze daar meteen aan toe, ‘het was ontmoedigend om te zien over hoe weinig mensen het uiteindelijk ging, ondanks onze lange geschiedenis van geweld. En zelfs die geringe aantallen zijn de voorbije jaren alleen maar teruggelopen.’

In de betonnen hoogbouwwijken aan de zuidrand van Delhi brandt de zon op de rug van de wegenwerkers, terwijl de vochtige moessonlucht de hemden, sari’s en kurta’s van passanten doorweekt. Achter de gesloten deur van het kantoor verdwijnt die midzomerkwelling en is zelfs het altijd opgewonden verkeer van de Indiase hoofdstad nauwelijks te horen. De airco bromt zacht en de grote plafondventilator waait de gekoelde lucht met regelmatige zoefgeluiden naar beneden. 

Het kantoor in kwestie is de redactie van FORCE, een maandblad dat zichzelf omschrijft als India’s antwoord op het bekende Jane’s Defence Weekly: ‘Een magazine gewijd aan de nationale veiligheid: defensie, binnenlandse veiligheid en burgerlijke ruimtevaart.’ Ik ben hier om te praten met Ghazala Wahab. Niet over militair materieel, maar over de meerwaarde van menselijke vredesinspanningen. Aanleiding is het boek The Peacemakers dat ze vorig jaar samenstelde. ‘Mijn interesse in defensie is altijd een humanitaire belangstelling geweest’, verduidelijkt Wahab. ‘Wat doet een conflict met mensenlevens? Hoe reageren individuen? En welke rol heeft de overheid?’

Het boek is een bundeling van  dertien essays, waarvan Wahab er zelf twee schreef, waarin telkens ingezoomd wordt op buitengewone acties van meestal doodgewone burgers in tijden van acuut geweld of systematisch conflict. ‘Ik weet niet of er één land ter wereld is met evenveel interne conflicten als India’, zegt Wahab. En ze somt de gewelddadige botsingen op per categorie: geweld tussen gemeenschappen – vooral tussen hindoes en moslims, opstanden tegen het extractieve ontwikkelingsmodel, afscheidingsbewegingen in het noorden en het noordoosten, en alle combinaties en overlappingen van die opstanden of gewelddaden. In zekere zin vormen de hoofdstukken uit The Peacemakers ook een catalogus van India’s gewelddadige recente geschiedenis en actualiteit.

Overheid benadert geweld vanuit machtspositie

De conflicten in India zijn communautair, separatistisch of extractief. Zijn er ook conflicten die veroorzaakt worden door milieuproblemen of door klimaatverandering?

Ghazala Wahab: ‘Op dit moment is er in India minder aandacht voor ecologische oorzaken van conflict. De focus blijft eerder gericht op economische factoren of op de nationale veiligheid. Natuurlijk is er aandacht voor de rol van water in huidige of toekomstige conflicten. Maar in India denkt men dan toch minder aan de dramatische waterkwaliteit van de rivieren of de kwetsbaarheid van bergdorpen bij extreem weer.

Het gaat eerder over de disputen met Pakistan over het Indus Water Treaty, of aan het mogelijke gebruik van dammen op de Brahmaputra (grote rivier in het noordoosten van India, red.) door China. Idem wanneer het over de onherstelbare milieuschade gaat die veroorzaakt wordt door mijnbouw. In het debat daarover gaat het zelden eerst over het verdwijnen van planten, soorten of ecologische systemen, maar vooral over de ecologisch heel schadelijke extractie van grondstoffen en de gewelddadige verdrijving van gemeenschappen van hun grond. De klemtoon ligt dus op de menselijke ervaring van onveiligheid of ontheemding.’

Vrede is geen eenvoudige zaak, schrijft u in de inleiding van het boek. ‘Vrede is een multidimensioneel fenomeen. Naast het ontbreken van geweld, houdt het ook rechtvaardigheid in, zekerheid van leven, inkomen en eer, optimisme, en een comfortabele vertrouwdheid met je omgeving – een gevoel thuis te kunnen zijn.’ Hoe doe je dat dan, als individu, vrede maken?

Ghazala Wahab: ‘Wat individuen kunnen doen in dit amalgaam van conflict en geweld, is vaak niet meer dan een pleister op een houten been. Om de communautaire tegenstellingen, het economisch terrorisme en de lokale vormen van separatisme echt op te lossen, is een volledig nieuwe benadering door de regering nodig. Op dit moment lijken geweld en conflict echter politiek en electoraal winstgevend te zijn. Vrede veronderstelt een overheid die meevoelend is in plaats van opruiend. Een individu kan enkel humanitair tussenkomen. Dat wil zeggen: geweld voorkomen, slachtoffers verzorgen, wie bedreigd wordt, beschermen of evacueren, strijdende partijen samenbrengen, enzovoort.

De overheid benadert geweld te vaak eenzijdig vanuit haar machtspositie, en gelooft dan ook dat ze haar visie of “oplossing” kan opleggen. Nochtans zou een overheid ook grootmoedig kunnen zijn, de klachten en de verwachtingen van de mensen horen en eraan tegemoetkomen. Neem de maoïstische opstand in Centraal-India, die op een bepaald moment niet minder dan 130 districten trof en vandaag volgens de regering nog steeds aanwezig is in 90 districten.

Waarom beperkt de overheid zich tot de inzet van massaal veel militairen? Waarom heeft de regering er nooit voor gezorgd dat de inheemse gemeenschappen voordeel haalden uit hun eigen “ontwikkeling”? Waarom werd het toegestaan dat grote bedrijven mensen en gemeenschappen van hun grond en uit hun leefwereld verdrijven, vaak zelfs zonder of met belachelijk kleine compensaties?’

In een recent interview zei de Indiase theatermaakster Zuleikha Chaudhari me dat de communautaire tegenstellingen in India zo diep doorgedrongen zijn, dat je het probleem niet langer kan oplossen door een nieuwe regering aan de macht te brengen. Het geweld komt niet langer alleen van bovenuit, het leeft bij de buren, in de straat en in de wijk.

Ghazala Wahab: ‘Dat is helemaal waar, al betekent het niet dat we kunnen stoppen met eisen dat de wet gehandhaafd wordt door de overheid. Vandaag is de kans groot dat iemand wiens huis aangevallen wordt zelf op de beklaagdenbank belandt, terwijl de aanvallers vrijuit gaan. ‘Je zal de religieuze gevoeligheden van de aanvallers wel uitgedaagd hebben’, is de redenering. Dat moet omgekeerd worden, zodat rellende bendes de heldere boodschap krijgen dat straatgeweld niet wordt getolereerd. De buren kunnen me dan nog altijd haten, maar ze zullen misschien minder geneigd zijn dat om te zetten in fysiek geweld. Dat zou vooruitgang zijn.’

Jongeren zijn sleutel tot vrede

In uw bijdrage over de opstand in Kasjmir beschrijft u de jaren 2004 – 2009 als een periode vol hoop en mogelijkheden. Waarom werden die niet waargemaakt?

Ghazala Wahab: ‘Onder andere omdat er nooit ernstig naar de bewoners van de vallei geluisterd is. Na elke ronde van geweld wordt een onderzoekscommissie uitgestuurd, maar de rapporten die daaruit voortkomen, belanden steevast in de schuif. Nochtans zitten er waardevolle aanbevelingen tussen, zoals het vrijlaten van politieke gevangenen, mensenrechtenverdedigers de ruimte geven om hun werk verder te zetten, en een ander gezicht tonen dan dat van het zwaar bewapende leger of politie.

Wat dat laatste betreft zou het al een wereld van verschil maken als de overheid Indiase organisaties toelaat te werken in Kasjmir. Het middenveld is een onderschatte factor in het opbouwen van vrede, want ook louter humanitaire organisaties of zorggerichte groepen kunnen het vertrouwen in de menselijkheid van de ander herstellen, of meer wederzijdse waardering mogelijk maken. Het middenveld kan ook een buffer of een schakel vormen tussen de staat en de slachtoffers van geweld.

Zelf ageert de staat vanuit een law-and-orderperspectief, en zet hij vooral in op instrumenten van handhaving en gezag. Daarbij wordt er alles aan gedaan om organisaties of initiatieven te criminaliseren.’

Vredestichters worden klassiek gezien als helden, en dus vaak als mannen met macht. In The Peacemakers blijken de meeste vredestichters gewone mensen te zijn die uitzonderlijke daden verrichten in extreme omstandigheden. Hoe groot is de bijdrage van vrouwen en van jongeren?

Ghazala Wahab: ‘Die bijdrage is groter dan we vaak denken. Umar Khalid, bijvoorbeeld, is een jonge studentenleider die nu al jaren achter de tralies zit zonder proces, louter omdat hij over het conflict in Kasjmir een mening verkondigde die de huidige meerderheid niet zint. Jongeren zijn trouwens een echte kopzorg voor de regering, omdat ze wellicht minder makkelijk te manipuleren zijn dan de vorige generatie. Het is bijna een algemene regel dat verzet tegen een verdrukkend regime geleid wordt door jongeren. En dat verzet is de eerste aanzet tot wat vrede kan worden.’