Negen Ecuadoraanse tienermeisjes staan op tegen staat en olie-industrie

Denisse Nuñez en Jeyner Tejena zijn twee van de negen meisjes die een rechtszaak aanspanden tegen de Ecuadoraanse overheid.

© Javier Perugachi

Wat deed u toen u een jaar of veertien oud was? De kans is groot dat u als tiener andere bezigheden had dan een rechtszaak aanspannen tegen de overheid. Toch is dat precies wat negen meisjes uit de Noord-Ecuadoraanse Amazone deden. Omdat de gasbranders van de olie-industrie hun leefomgeving vervuilen en hun familie ziek maken.

De hitte van de zinderende zon neemt de dag over in Unión Alamoreña, een gehucht van familiale landbouwers en arbeiders van de nabijgelegen oliemaatschappij in de provincie Orellana. Het is 30 maart 2022. Dannya Bravo zit voor haar blauw geschilderde houten huis met gelamineerd dak. Ze is net thuis van school. In de verte zijn de gasbranders van het Ecuadoraanse staatsoliebedrijf Petroecuador te horen.

De familie van Dannya Bravo voor hun huis in Orellana.

© Javier Perugachi

‘Wij moeten wel doorzetten, ze moeten hun deel van de afspraak naleven en de gasbranders weghalen’, zegt ze zacht maar duidelijk. ‘We willen rustig leven, zonder dat dieren, planten en mensen de gevolgen van de vervuiling dragen.’

Op nog geen 400 meter van Bravo’s huis steekt een lange gasbrander tussen het tropisch gebladerte uit. Een enorme vlam, die 24 uur per dag gas uit de oliewinning verbrandt, kleurt het landschap. Het verbranden van gas veroorzaakt een monotoon geruis, dat de rust van het woud en de omwonenden verstoort.

Wanneer regen de vlammen dooft en het gehoor en zicht rust vinden, neemt een indringende geur van gas het over. ‘Er zijn mensen die nog dichter dan wij bij de gasbranders wonen. Als de vlammen van de gasbranders doven, moeten ze hun huis verlaten en evacueren’, vertelt Nathaly Casigña, Bravo’s mama.

De gasbranders – mecheros in het Spaans – overheersen de zintuigen en levens van de omwonenden. Ze maken de inwoners van de Noord-Ecuadoraanse Amazone ziek. ‘Het is hier niet meer hetzelfde’, herhalen de mensen steeds. De gasbranders concurreren met de bomen en het woud, en ze lijken te winnen.

© Javier Perugachi

Negen meisjes uit het Amazonewoud dachten er anders over en namen het op tegen de Ecuadoraanse staat en de olie-industrie. Op 26 januari 2021 wonnen Dannya Bravo, Leonela Moncayo, Rosa Valladolid, Skarlett Naranjo, Yamileth Jurado, Denisse Nuñez, Mishell Mora, Jeyner Tejena en Kerly Herrera een rechtszaak tegen het Ecuadoraanse ministerie van Energie en Niet-hernieuwbare Natuurlijke Rijkdommen en het ministerie van Omgeving en Water.

De meisjes stelden dat de gasbranders van de olie-industrie hun recht op water, gezondheid, voedselveiligheid en een gezonde en natuurlijke omgeving schaden. Ze eisten dat alle gasbranders in de noordelijke Amazoneprovincies Sucumbíos en Orellana weggehaald worden. De provinciale rechtbank van Sucumbíos gaf hen, in tweede instantie, gelijk.

Bravo en de andere meisjes stonden er niet alleen voor in de rechtszaak. Ze ondernamen hun juridische stappen samen met de Unie van Slachtoffers van de petroleumoperaties van Texaco (UDAPT). Gemeenschappen die getroffen worden door de ontginningsindustrie kloppen doorlopend aan bij die organisatie.

Klimaatactivist en advocaat Pablo Fajardo vertegenwoordigt de meisjes. Hij verwierf internationale bekendheid in de rechtszaak tegen oliegigant Texaco (die vandaag Chevron heet) en de historische vervuiling die dat bedrijf veroorzaakte in het Ecuadoraanse Amazonewoud.

Palo Fajardo woont en werkt de kleine stad Sushufundi in de Amazoneprovincie Sucumbíos, ver weg van het centrum van de rechterlijke macht.

© Javier Perugachi

Op het Twitter-account van de advocaat verschijnen sporadisch video’s met zicht op de gasbranders. Gefilmd onderweg of vanuit een raam in zijn huis in de Amazonestad Sushufundi, in Sucumbíos, tonen ze het eeuwige uitzicht op de gewraakte gasbranders en de uitzichtloze situatie die ze veroorzaken.

Gasbranders en kanker

Mishell Mora is zeventien jaar oud en de oudste van de negen meisjes. Ze woont met haar vriend, hun dochter van zes maanden en haar mama op een kleine familiale boerderij of finca in de provincie Orellana. Ze nemen ons mee naar de gasbranders in hun buurt.

Mishell Mora is zeventien jaar oud en de oudste van de negen meisjes.

© Javier Perugachi

Na een korte wandeling verschijnen er drie lange exemplaren: ‘Dit zijn ze’, zegt Mora. ‘Ze maken deel uit van een olieveld met acht gasbranders. Ze vervuilen de omgeving en maken ons ziek. Ze zijn ons aan het doden. Rond de gasbranders groeien geen bomen of gras.’

‘De vervuiling veranderde mijn leven. Er zijn minder dieren en de rivieren zijn vervuild. Soms slapen we niet van het lawaai. We vinden geen rust meer en er hangt een vieze geur in de lucht.’

Volgens het collectief Eliminen los Mecheros y Enciendan la Vida (‘Doof de Gasbranders, Steek het Leven Aan’) wordt op 447 plaatsen in de Ecuadoraanse Amazone gas afgefakkeld dat afkomstig is van de exploitatie of productie van fossiele brandstoffen. De UDAPT en het project voor sociaalecologisch herstel Clínica Ambiental doen al jaren onderzoek naar de gezondheidssituatie van de gemeenschappen waar oliebedrijven opereren en de gasbranders staan.

Hun onderzoeksverslag Sabías que… Informe de Salud uit 2016 bevestigt: In de zones waar Texaco-Chevron opereerde en er installaties van de olie-industrie zijn, komen meer kankers voor bij de bevolking. Van de 1579 ondervraagde families waren er bij 384 families in totaal 479 personen met kanker. In iedere vier families was er dus ten minste één persoon met kanker.

‘Ze zeggen dat ze ons compenseren, maar een leven kan je niet compenseren.’

Het onderzoek van de UDAPT en Clínica Ambiental vond ook dat bijna twee op de drie mensen met kanker vrouwen zijn. Zij werken vaker op het land en komen meer in contact met het water van vervuilde rivieren, vertelt Miriam Troya. Ze werkt voor Clínica Ambiental in Orellana met slachtoffers van wat ‘Rampenziektes’ genoemd wordt. Tijdens ons gesprek zit ze op een oliepijp. Af en toe stoppen we de opname van het interview omdat er zware vrachtwagens van de olie-industrie voorbijrijden.

‘Kanker treft hier vooral vrouwen’, bevestigt ook Leonela Moncayo. ‘Dat is de reden waarom wij als jonge vrouwen opkomen voor onze rechten.’ Bij vijf van de negen meisjes heeft kanker een direct familielid getroffen.

‘Mijn mama vecht nu al vier jaar tegen kanker als gevolg van de vervuiling door de gasbranders’, vertelt Denisse Nuñez op de sporttribune van haar school. ‘Het deed mij veel pijn, ook omdat mijn mama weg moest voor de behandeling. Nu laat ze zich hier behandelen en zijn we samen. Maar de vervuiling van onze omgeving blijft een feit.’

Denisse Nuñez op school: ‘Mijn mama vecht nu al vier jaar tegen kanker als gevolg van de vervuiling door de gasbranders.’

© Javier Perugachi

Denisse Nuñez’ leerkracht op de Monseñor Oscar Romero-school, Mariuxi Castillo, voelt zich duidelijk betrokken. Ze begint ons gesprek met het ongelofelijke feit dat er een gasbrander staat op 500 meter van waar de jongeren spelen, leren en aan sport doen.

‘De verliezen voor een school en voor een gemeenschap zijn groot’, vertelt ze. ‘Drie van onze collega’s kregen kanker. Twee van hen zijn ondertussen overleden. Verschillende van onze leerlingen hebben familieleden verloren aan kanker, allemaal als gevolg van de vervuiling’, betreurt de leerkracht. Ze wijst erop dat veel van de jongeren op school ouders hebben die voor de olie-industrie werken. ‘Voor veel families is dit hun inkomen.’

Zo ook voor de vader van Kerly Herrera, een andere van de negen activistes. ‘Maar ik steun mijn dochter,’ zegt José Herrera, ‘het belangrijkste is mijn familie.’ Kerly vertelt over de pracht van de Amazone. De regendruppels vallen op het gebladerte van het woud rondom het huis. ‘Wanneer er geen water uit de kraan komt, moeten we regenwater drinken,’ zegt Herrera, ‘en dat is vervuild.’ Naast het houten huis staat een betonnen badkamer met de kleuren van oliemaatschappij Petroecuador. Een gift van het bedrijf, nadat gelekte olie de gemeenschap trof.

Jeyner Tejena komt na school op bezoek bij haar strijdvriendin Herrera, in het gehucht Tiputine, in Orellana. Herrera en Tejena, respectievelijk tien en veertien jaar, lachen en poseren voor de foto, zoals alle meisjes van hun leeftijd. Ze zijn vrolijk, ondanks de trieste realiteit. Tejenas mama overleed aan kanker toen ze drie jaar was. ‘Ik herinner mij haar niet goed. Soms mis ik haar heel erg, maar ze is er niet meer. Dus ik ga de strijd aan tegen de gasbranders, zodat er niet nog meer mensen overlijden aan kanker.’

Links: Kerly Herrera en haar papa José Herrera in hun huis in Tiputine, in Orellana; rechts: Jeyner Tejena voor een oliesite.

© Javier Perugachi

Ook Dannya Bravo’s papa kreeg kanker, een hersentumor. De familie vertelt over een periode met grote emotionele en financiële uitdagingen. ‘Alles wat gezondheidszorg is, ligt moeilijk in de Amazone’, betreurt mama Nathaly Casigña. ‘Ja, de gezondheidszorg is gratis, maar niet alle medicatie is gratis te verkrijgen. In het provinciale ziekenhuis zijn er geen specialisten. Nu moeten we ook nog vechten voor middelen die ons toekomen en ons compenseren voor het aangedane leed.’

Casigña verwijst daarmee naar de territoriale Amazonewet. ‘Veel mensen stoppen de behandeling omdat de financiële steun gewoonweg niet toereikend is. En vooral, ze zeggen dat ze ons compenseren, maar een leven kan je niet compenseren.’

2022 markeerde de kaap van 55 jaar olieontginning in het Ecuadoraanse Amazonewoud. ‘Als we naar de economische kaart van Ecuador kijken, kan je zien dat die plaatsen waar al 55 jaar petroleum ontgonnen wordt ook de hoogste armoedecijfers hebben’, vertelt advocaat Pablo Fajardo. ‘Is petroleum de oplossing voor de economische problemen van het land? Ik ben zeker van niet’, zegt hij stellig.

Fajardo is zelf een kind van de oliemigratie in Ecuador. Vanuit andere Amazoneprovincies trokken in de jaren ‘70 veel families naar de Noord-Ecuadoraanse Amazone om te werken in de oliesector. ‘Hoewel ze werk zochten bij de oliebedrijven, gingen velen toch op het land werken om in hun levensonderhoud te voorzien.’

‘we kunnen niet meer vissen in de rivier. Ik zwem er ook niet meer in. Iedere keer dat ik in het water ga, krijg ik huiduitslag en schimmels.’
Leonela Moncayo

Ook de familie van Bravo migreerde uit de provincie Loja in het zuiden van Ecuador naar het noorden. Vader Bravo vertelt hoe hij Orellana in al die tijd zag veranderen. ‘Ik woon hier nu 18 jaar, maar het is onmogelijk geworden om hier te wonen. Geen enkele president, niemand, heeft ooit iets voor de Amazoneprovincies gedaan. Nu komen de zaken eindelijk in beweging. Ik kan mijn huis niet verlaten. Mijn weerstand is te laag en de pandemie is nog niet voorbij. Maar mijn dochter en vrouw volgen de zaak op.’

Ook Leonela Moncayo hoorde van haar ouders hoe het vroeger leven was in het de Amazone: ‘Mijn papa vertelt ons vaak over hoe de omgeving vroeger niet vervuild was. Je zag meer dieren. Het is alsof je iemand al lang niet meer hebt gezien en je die persoon niet meer herkent.’

‘Ik woon tegenover een gasbrander,’ gaat ze verder, ‘en naast een rivier.’ ‘Maar we kunnen niet meer vissen in de rivier. Ik zwem er ook niet meer in. Iedere keer dat ik in het water ga, krijg ik huiduitslag en schimmels.’

De lokale bevolking noemt de oliepijpen spaghettislierten. De gasbranders steken uit het gebladerte, oliepijpen doorkruisen het land. Olielekkages en verontreiniging van woud en rivieren zijn al lang geen nationaal nieuws meer.

‘Zeggen dat hier geen vervuiling is, is absurd’, zegt Dannya’s mama, verwijzend naar episodes van de rechtszaak tegen de Ecuadoraanse staat. ‘Wanneer ambtenaren van de regering naar hier komen, nemen ze een helikopter en drinken ze water uit flessen. Wanneer wij ons water een nacht in een bak laten liggen, vind je de volgende dag op de bodem een geelachtig materiaal.’

Vijfenvijftig jaar olieontginning heeft het landschap van de Noord-Ecuadoraanse Amazone getekend.

© Javier Perugachi

Protest, excuses en meer gasbranders

Quito, 24 maart 2022. Vergezeld door nationale en internationale pers wandelt het actiecomité van de negen meisjes en sympathisanten door de straten van de Ecuadoraanse hoofdstad. Ook andere gedupeerden van de gasbranders stappen mee, zoals de inheemse Siekopai- en Sinchiurko-gemeenschappen. Een protestbord verwoordt waar de dag om draait: ‘Uitgestelde gerechtigheid is geen gerechtigheid.’

Het gezelschap houdt een persconferentie bij de Nationale Organisatie van Inheemse Volken (CONAIE). Nadien trekken de manifestanten naar het ministerie van Energie en Niet-hernieuwbare Natuurlijke Rijkdommen.

Tijdens de persconferentie bij de Nationale Organisatie van Inheemse Volken (CONAIE) in Quito.

© Javier Perugachi

Op de trappen heeft politie zonder identificatiebadge postgevat. Leonela Moncayo neemt de microfoon. Na de officiële woorden klinken de stemmen van de meisjes en wat hen hier bracht. Moncayo: ‘Het Amazonewoud is niet meer groen, er zijn geen kleuren meer zoals vroeger. Wij komen hier onze rechten opeisen, voor onze toekomst, gezondheid, en voor het leven.’

In juli 2021 maakte president Lasso plannen bekend om de olieproductie in het land te verdubbelen, tot een miljoen vaten per dag. Vooral het zuidelijke deel van de Ecuadoraanse Amazone zou hiervan de gevolgen dragen. Dat alarmeerde milieuactivisten.

Links: Dannya, aan de rivier vlak bij haar huis; rechts: Dannya tijdens de protestactie in Quito.

© Javier Perugachi

In april 2022 biedt het ministerie van Energie en Niet-hernieuwbare Natuurlijke Rijkdommen openlijk verontschuldigingen aan voor vervuiling die de gasbranders verorzaakt hebben. De meisjes zijn niet onder de indruk.

In juni 2022 kwam er een vervolg op de nationale staking van 2019. Achttien dagen lang kwamen mensen de straat op, onder leiding van de inheemse gemeenschap, uit protest tegen de economische politiek van president Lasso. Eén van de tien actiepunten is de afschaffing van de decreten die de petroleum- en mijnbouwgrenzen zouden uitbreiden. Een ander punt was het herstel van veroorzaakte milieuschade.

De olie-installatie in Orellana.

© Javier Perugachi

Na onderhandelingen tussen de inheemse leiders en de regering kwam er een einde aan de staking. Olieontginning zou worden afgeschaft en het decreet rond mijnbouw worden hervormd. Maar Alexandra Almeida, lid van de ngo Acción Ecológica, is kritisch. De afschaffing van het decreet rond olieontginning betekende niets, omdat het doel – de condities inrichten voor de beoogde verdubbeling van de productie – als was bereikt.

‘Er is geen enkele intentie van de overheid om de uitspraak van het gerecht na te leven.’
Alexandra Almeida (Acción Ecológica)

Het akkoord zorgde vooral dat er geen nieuwe ontginningsvergunningen mogen worden toegekend zonder dat lokale gemeenschappen worden betrokken en geraadpleegd. Voor licenties die al werden verleend, veranderde evenwel niets. ‘Bovendien,’ gaat Almeida verder, ‘was er ook sprake van een audit van de gasbranders. Dat is nog niet geconcretiseerd.’

Zes maanden na de veroordeling van de staat in de rechtszaak die de negen meisjes aanspanden, kwam er in juli 2021 ook een geschreven uitspraak. Daarin werd opgenomen dat alle gasbranders in de buurt van bewoonde centra 18 maanden na het vonnis weggehaald moeten zijn. Tegen december 2030 moeten alle overige gasbranders ontmanteld zijn.

Alexandra Almeida van de ngo Acción Ecológica legt uit dat die achttien maanden in maart van dit jaar afgelopen zijn. ‘Maar wanneer je naar de petroleumvelden gaat, zie je dat de gasbranders nog steeds actief zijn. Er is geen enkele intentie van de overheid om de uitspraak van het gerecht na te leven.’

Meer nog, de staat wil nieuwe olievelden, mét gasbranders, openen in de Noordelijke Amazone.’ De meisjes trokken samen met het collectief Eliminen los Mecheros y Enciendan la Vida nu ook naar het Hooggerechtshof, zo vertelt Almeida, om af te dwingen dat de uitspraak nageleefd wordt.

De moord op een inheemse leider en klimaatactivist

Sucumbíos, 26 februari 2023. Eduardo Mendúa, lid van de inheemse gemeenschap Aí Kofán, wordt door gewapende mannen op zijn land vermoord. Mendúa nam de internationale relaties van CONAIE voor zijn rekening. In januari had hij de Ecuadoraanse overheid en Petroecuador publiek ter verantwoording geroepen voor de verdeeldheid en conflict binnen zijn gemeenschap over de ontginning van 30 olieputten.

#ATENCION
Eduardo Mendúa (+), dirigente de la #CONAIE asesinado, en enero 2023 denunció y responsabilizó a la estatal @EPPETROECUADOR y al Gobierno de @LassoGuillermo por la violencia generada en la comunidad Dureno y territorio Ai Kofan, Sucumbios.
¡JUSTICIA, NO IMPUNIDAD! pic.twitter.com/m47IY3DZSg

— CONAIE (@CONAIE_Ecuador) February 27, 2023

Ook leden van slachtoffersvereniging UDAPT kregen al bedreigingen. Voor de organisatie is het duidelijk: de overheid is verantwoordelijk voor de moord op Mendúa, eisen een uitgebreid onderzoek naar de moord en de onmiddellijke opschorting van ontginning op het land van Aí Kofán.

Meer dan drie vierde van de moorden op land- en klimaatactivisten in 2021 vond plaats in Latijns-Amerika, aldus de ngo Global Witness. Een alliantie van mensenrechtenorganisaties in Ecuador waarschuwde in november 2022 dat de situatie ook in Ecuador onrustwekkend is. Het geweld tegen activisten en mensenrechtenverdedigers nam ook daar fors toe.

Dat jonge meisjes zoals Moncayo, Valladolid, Naranjo, Jurado, Nuñez, Bravo, Mora, Tejena en Herrera de strijd aangaan voor een gezonde leefomgeving in een regio waar milieu- en klimaatactivisten bedreigd worden, is op zijn minst dapper te noemen. De overwinning die ze behaalden in de rechtbank is historisch, maar het is de werkelijkheid die hen dwong tot vechten. Familieleden ziek, toekomst gehypothekeerd. Het was nooit hun droom om vooraanstaande klimaatactivistes te worden.

‘Wij weigeren de volgende slachtoffers te zijn’, zegt Leonela Moncayo onomwonden. ‘We groeien en leren over de realiteit rondom ons’, beschrijft ze het proces dat de jonge klimaatactivisten doorliepen. ‘We praten met organisaties en met parlementsleden. We kunnen niet anders dan verhalen uit de Amazone vertellen, hoe moeilijk het hier leven is.’

De meisjes leren iedereen een belangrijke les, vindt advocaat Fajardo. ‘Om op te komen voor de natuur, voor een gezonde leefomgeving, voor waardigheid en een toekomst moet je niet veel levensjaren tellen. Maar we mogen deze meisjes niet alleen laten met hun strijd. Het gaat om een algemeen goed, om onze planeet.’

‘Vroeger wilde ik fotograaf zijn, net zoals u’, zegt Dannya Bravo aan fotograaf Javier Perugachi terwijl hij hun strijd vastlegt voor MO*. ‘Maar nu wil ik ook iemand zijn die de natuur verdedigt.’

Mishell Mora brengt de koeien terug naar hun stal. Denisse Nuñez vertelt dat het haar droom is om chef-kok en professioneel skater te worden. Ze geeft ons graag een demonstratie van haar skatekunsten. Voor Leonela, Rosa, Skarlett, Yamileth, Denisse, Dannya, Mishell, Jeyner en Kerly begint het leven nog maar net, en ze hebben er al een belangrijk hoofdstuk op zitten.

Over dit artikel

Journaliste Lisa Couderé: ‘Bij het lezen van dit artikel merk je mogelijk dat ik als journaliste zelf betrokken en bezorgd ben over deze problematiek. Fotograaf Javier Perugachi en ik zijn van mening dat het onmogelijk is om verhalende klimaatjournalistiek níet op betrokken wijze te brengen. De evaluatierapporten van het VN-klimaatpanel worden steeds alarmerender en mensen wereldwijd ondervinden dagelijks de gevolgen van het gebrek aan internationale actie.

We garanderen wél dat die betrokkenheid de feiten en het verloop van de gebeurtenissen niet beïnvloedt. De gebeurtenissen die we hierboven beschreven, zijn lokale hoofdstukken in het verhaal van de klimaatstrijd. Of zoals een van de negen jonge Ecuadoraanse klimaatactivisten ons zei: “Dit raakt ons allemaal. Om dit tegen te gaan, moeten we samenkomen.”’

Dit artikel kwam tot stand met de financiële steun van de Europese Unie voor het 1PLANET4ALL-project. De inhoud ervan valt uitsluitend onder de verantwoordelijkheid van de redactie en weerspiegelt niet noodzakelijk de standpunten van de Europese Unie.

Deze analyse werd geschreven voor het lentenummer van MO*magazine. Vind je dit artikel waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je van tal van andere voordelen.