Karlijn Van den Broeck
‘Als een volk protesteert midden in een pandemie is dat omdat de regering gevaarlijker is dan het virus’
“‘‘#SOSColombia: Colombianen willen niet meer alleen staan. Waar blijft internationale hulp?’’
Hoewel ze zich ver van Colombia bevinden, voelen Karlijn Van den Broeck en haar Colombiaanse vriendin Dayana erg mee met wat er afgelopen week gebeurde. Wat ze te zien en te horen krijgen, laat weinig aan de verbeelding over. Vreedzaam protest wordt hardhandig de kop in gedrukt.
‘De manier waarop de politie op de beelden achter de bevolking aan gaat lijkt op een klopjacht.’
Hoewel ze zich duizenden kilometers van Colombia bevinden, voelen Karlijn Van den Broeck en haar Colombiaanse vriendin Dayana erg mee met wat er afgelopen week gebeurde. De filmpjes die ze toegestuurd, en de verhalen die ze te horen krijgen, laten weinig aan de verbeelding over. Vreedzaam protest wordt hardhandig de kop in gedrukt. ‘Internationale druk is nodig, want van minder geweld is tot vandaag nog geen sprake.’
Het is 5 mei, 7u ’s ochtends. Mijn vriendin pakt meteen haar smartphone. ‘Ik moet weten wat er vannacht gebeurd is in Colombia.’ Nog voor onze ogen helemaal open zijn, stromen de eerste filmpjes van haar vrienden binnen.
We zien een man die in elkaar wordt geslagen door meerdere politieagenten en voor dood wordt achtergelaten. We zien politie die een koppel dat in een woonwijk buiten hun appartement staat wil achtervolgen tot in het gebouw. We zien een video waar we niet meer dan lichtflitsen zien en het geluid van kogels horen. ‘Bij Cali is er een slachtpartij aan de gang en hun internet en telefoonbereik is afgesloten’, krijgen we te horen. ‘Ze blokkeren onze posts op sociale media’, vertellen anderen.
Dit zijn niet de eerste filmpjes en dit zijn ook niet de gruwelijkste die we de voorbije dagen binnenkregen.
We zijn kilometers van hen verwijderd, maar voelen de wanhoop en de angst tot bij ons. Dit zijn niet de eerste filmpjes en dit zijn ook niet de gruwelijkste die we de voorbije dagen binnenkregen. De manier waarop de politie op de beelden achter de bevolking aan gaat lijkt op een klopjacht. Het zijn geen mensen die aan ‘ordehandhaving’ doen, maar moordmachines. Dit is terrorisme.
42,5 procent leeft in armoede
Vorige week ging een nationale staking in Colombia van start. Op 28 april kwamen mensen massaal op straat tegen een belastinghervorming die de president zou invoeren.
Colombia is ontzettend hard getroffen door de pandemie. Daarom zijn de besmettingskansen bij zo’n mobilisatie ontzettend hoog. Maar, zo zeggen de manifestanten, ‘als een volk protesteert en de straten in trekt in de piek van een pandemie is dat omdat haar regering gevaarlijker is dan het virus.’
De belastinghervorming is, volgens Colombianen, opnieuw een taks die de arme bevolking het zwaarste zal treffen. De werkloosheidscijfers stegen met 14 procent, waardoor 42,5 procent van de Colombianen nu in armoede leeft. Ze willen daarom dat er geïnvesteerd wordt in gezondheidszorg en de basisnoden.
Toch verkiest de Colombiaanse regering in tijden van pandemie te investeren in wapens, politie en leger. Het is paradoxaal dat een land dat een vredesakkoord tekende de legerbudgetten optrekt. Aan Colombianen is een duurzame vrede beloofd, maar dat komt niet in de vorm van nog meer militairen en politie.
Behalve de belastinghervorming ligt ook een voorstel op tafel om gezondheidszorg te hervormen en waar mogelijk te privatiseren. Colombia heeft één van de betere gezondheidssystemen van Latijns-Amerika. Er zou sprake zijn van de invoering van een systeem dat vergelijkbaar is met dat van de VS.
Omdat Colombianen geen hervormingen meer aankunnen die meer mensen in armoede en miserie duwt, werd tot een nationale staking opgeroepen. De eerste reacties waren hoopgevend. Van steden tot dorpen werd er gemobiliseerd in eenheid geprotesteerd. Ook Colombianen in het buitenland mobiliseren mee.
Maar dat werd op vele plekken al snel beantwoord met politiegeweld. De hoop en het enthousiasme maakten plaats voor woede en verdriet toen het nieuws binnen sijpelde van een jongen die tijdens de manifestatie werd doodgeschoten door de politie in de hoofdstad Bogota.
‘De staking gaat door’
Hij werd vermoord door de ESMAD, de Escuadrón Móvil Antidisturbios. Het is een politiedienst die 15 jaar geleden specifiek werd opgericht om rellen en opstand tegen te gaan. Maar het was gecreëerd als tijdelijk orgaan, met als doel de guerrilleros uit te schakelen. De ESMAD heeft geen plek meer in een land dat voor vrede koos en zou nooit mogen ingezet worden op ongewapende en vreedzame burgers.
De ESMAD heeft geen plek meer in een land dat voor vrede koos en zou nooit mogen ingezet worden op ongewapende en vreedzame burgers.
Maar tijdens de pandemie werd het budget voor ESMAD verhoogd en koos president Duque ervoor om er een permanent orgaan van te maken. Klachten over onrechtmatig geweld door ESMAD zijn al talrijk aanwezig: er lopen al meer dan 40.000 strafrechtelijke onderzoeken naar leden ervan. De politiedienst staat bekend voor onrechtmatige arrestaties, seksuele aanrandingen en moorden.
Toch blijven de manifestanten op straat komen. ‘De staking gaat door, tot de belastinghervorming wordt ingetrokken’, klinkt het. Na die eerste dag spraken meer en meer mensen, bekende figuren en organisaties zich uit tegen het politiegeweld en riepen op tot mobilisatie. De derde dag van de mobilisatie viel samen met 1 mei, de Dag van de Arbeid.
Alle generaties trokken de straat op, maar ook de repressie en het geweld kregen nieuwe gedaantes. Er doken filmpjes op van manifestanten die plots een panikerende mensenmassa werden wanneer de ESMAD op de betogers aanstormde. Mensen verdwenen, anderen werden opgepakt, geïntimideerd en op geïsoleerde plekken achtergelaten. Het leek erop dat journalisten, advocaten en mensenrechtenverdedigers uit de mensenmassa werden gehaald.
Maar de staking werd ook sterker. Truckers- en transportverenigingen blokkeerden belangrijke invalswegen van het land. Ook de Inheemse Wacht, een onafhankelijk en autonoom orgaan die het leven en land van de Inheemse bevolkingsgroepen beschermt, vertrok in een karavaan naar de grote steden om de betogingen bij te staan.
De staking had een enorm effect op de Colombiaanse economie. Na 1 mei gaf Duque daarom aan dat hij de belastinghervorming zou intrekken en vervangen door een ander voorstel. Maar het vertrouwen was geschonden, dus gingen de staking door. Wat het nieuw voorstel zou inhouden was niet duidelijk. Het volk vroeg dat de ministers die voor de hervormingen en repressie verantwoordelijk zijn zouden opstappen, en dat de gezondheidszorg niet zou worden kaalgestript. Anderen gingen nog verder en vroegen de president om op te stappen.
Vreedzaam, feestelijk verzet
De manifestanten voelen dat de druk van het volk reëel is. Maar er is ook veel verdriet en wanhoop. Er vallen steeds meer slachtoffers en de ESMAD en de politie worden alleen maar gewelddadiger. Het schrijnende filmpje van een moeder die op de COVID-afdeling in het ziekenhuis ligt en te horen krijgt dat haar 17-jarige zoon tijdens een manifestatie is doodgeschoten laat niemand koud. Een andere moeder bedekt haar doodgeschoten zoon op de straten van Cali. Ook zij trekken de straat op, voor hun kinderen die vreedzaam opstonden voor hun rechten en hun toekomst. De Colombianen schreeuwen om hulp van de internationale gemeenschap, maar het blijft opvallend stil.
De politie en ESMAD respecteren de officiële hesjes die de lokale mensenrechtenverdedigers dragen niet meer. Normaal zien zij toe op vreedzaam protest en zorgen zij voor de-escalatie tussen manifestanten. Maar ook zij worden aangevallen en vastgehouden.
Het beeld van een moeder op de COVID-afdeling die te horen krijgt dat haar 17-jarige zoon is doodgeschoten laat niemand koud.
Afgelopen maandag verschenen plots beelden van een VN-konvooi in Cali die deze organisaties zouden gaan beschermen. Dinsdag riep Maria Hurtado, woordvoerder van het Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties (OHCHR) op tot kalmte. Ze herinnerde de overheidsorganen aan hun verantwoordelijkheid om mensenrechten te verdedigen en aan het recht op leven en veiligheid. Ze vroeg om het recht op vreedzame vereniging van de bevolking garanderen en benadrukte dat vuurwapens alleen in laatste instantie mogen gebruikt worden bij imminent gevaar voor het leven.
Het is overduidelijk dat de Colombiaanse politie en haar opdrachtgevers daar een ander idee over hebben. Filmpjes tonen en getuigenissen vertellen hoe een groep politieagenten ongewapende mensen aanvielen. Dat er vanop motorfietsen door politie op wandelaars werd geschoten. In geen enkel geval is te zien dat het leven van de politieagenten in gevaar was. Er werd traangas gebruikt dat over tijd is en fatale gevolgen kan hebben. Ouderen stierven omdat ze het traangas dat dichtbij hun huis werd afgeschoten, inademden.
Wie Colombia en Colombianen kent, weet hoe ze op straat komen. Saai zijn Colombiaanse betogingen niet, maar vreedzaam, dat wel. Hele families en groepen vrienden organiseren zich dan in één groot feest van verzet. Er wordt gezongen, getrommeld en muziek gemaakt en aan acrobatie gedaan.
Jongeren doelwit
Vooral de jongeren werden hard aangepakt en soms zelfs gewetenloos vermoord. Als subgroep van de maatschappij zijn ze een doelwit voor de politie in Colombia. De ESMAD duikt wel vaker op op plekken waar jongeren samenkomen, zoals bij een concert of een festival of buiten aan een bar.
Jongeren worden voorgesteld als drugsverslaafden of vandalen, om geweld te rechtvaardigen en hen te criminaliseren. Maar de jongeren vormen vooral een effectieve bedreiging voor de status quo. ‘Het land is er al zo slecht aan toe. Ik heb geen toekomst en niets te verliezen, dus waarom zou ik niet op straat komen?’ Publieke universiteiten in Colombia zijn niet voor niets brandhaarden van verzet.
Jongeren komen ondanks aanhoudend geweld toch op straat
Jongeren zijn daarnaast een doelgroep waar weinig naar wordt omgekeken. Ze creëren hun eigen leven, cultuur en vertier. Ook de zelfmoordcijfers bij de Colombiaanse jeugd liggen hoog. Bij het gewapend conflict in Colombia werden jongeren vroeg gerekruteerd om mee te vechten.
Maar soldaten in het Colombiaanse leger zijn ook jong. Officieel mag je pas inschrijven vanaf 18 jaar, maar doen dat door het gebruik van een valse geboortedatum.
#SOSColombia
Colombianen zijn bang en vragen druk te zetten op de president zodat de repressie en het geweld ophouden. Sinds deze week lijkt de internationale gemeenschap wakker te worden. Op sociale media klinken stemmen van solidariteit. De hashtag #SOSColombia vraagt om internationale aandacht. De Colombiaanse vlag wordt ondersteboven gedeeld, als een noodkreet om hulp.
Internationale druk is nodig, want van minder geweld is tot vandaag nog geen sprake. In verschillende steden streek ondertussen ook het leger neer. Maar zij zijn getraind voor het slagveld, niet voor de bescherming van burgers tijdens manifestaties.
De video’s die we te zien en de verhalen die wij te horen kregen, zijn maar een tipje van de sluier van de terreur dat zich op dit moment afspeelt. De laatste cijfers van de ngo Temblores die het geweld in kaart probeert te brengen dateren van dinsdagochtend: 1443 gevallen van politiegeweld, 216 fysieke slachtoffers van de politie, 31 mensen gedood door de politie, 814 arbitraire arrestaties, 239 gewelddadige interventies door de politie, 21 slachtoffers die door de politie in hun ogen geraakt zijn, 77 gevallen van aanvallen met vuurwapens door de politie, 10 slachtoffers van seksueel geweld door de politie. De ngo zegt bovendien dat de cijfers een grove onderschatting zijn en de echte cijfers hoger liggen. Ze eisen daarom de aanwezigheid van internationale instanties.
Colombianen zeggen wel eens dat ze aan de dood gewend zijn geraakt. Dat het bloedvergieten over verschillende decennia heen hen apathisch heeft gemaakt, dat zij weten dat hun leven maar weinig waard is in de ogen van hun overheid. Dat het land aan geheugenverlies lijdt en dat straffeloosheid heerst. Laten wij niet apathisch blijven in deze situatie van onrecht en de noodkreten beantwoorden. De Colombianen willen niet alleen meer staan.
Karlijn Van den Broeck vertrok in het voorjaar van 2018 naar Colombia. Daar ondersteunde ze een lokale gemeenschap in het Andesgebergte in haar verzet tegen een megamijnbouwproject. Ze bleef er tot het najaar van 2019 als lokale vertegenwoordiger van de Belgische organisatie Catapa. Karlijn woont nu met haar vriendin Dayana in Antwerpen. Dayana is Colombiaanse en vluchtte in 2020 naar België. Haar jarenlang activisme als milieu- en mensenrechtenverdediger in het departement van Santander had haar tot politiek doelwit gemaakt.