“‘NoNukesBlog #2: De laatste rechte lijn naar een kernwapenverbod’
Beeld: Tim Wright (CC BY 2.0)
In maart 2017 gingen binnen de Verenigde Naties historische onderhandelingen van start, die deze week zullen leiden tot een nieuw internationaal verbodsverdrag op kernwapens. 130 VN-lidstaten nemen deel aan deze onderhandelingen. Tussen 15 juni en 7 juli 2017 komen ze opnieuw samen in het VN-gebouw aan de oevers van de East River voor de finale onderhandelingsronde.
Maandagavond 3 juli, 17h. Coup de théâtre in conferentiezaal 1 van het VN-gebouw in New York. VN-lidstaten kijken reikhalzend uit naar de laatste en finale draft van het nieuwe verbodsverdrag op kernwapens, maar de publicatie van de draft loopt vertraging op. De Algerijnse vertegenwoordiger begint ondertussen zijn toespraak, en plaatst vraagtekens bij de afgesproken timing om tegen 7 juli een verdrag te onderhandelen.
Het Algerijnse vertragingsmanoeuvre wordt snel in de kiem gesmoord door verschillende ambassadeurs. Ze benadrukken stuk voor stuk het historische momentum waarin we ons bevinden, en willen nu vrijdag 7 juli landen. Algerije laat snel zijn verzet varen, en om 18h wordt de finale draft gepubliceerd op de website van de VN.
Omvattend verbod
De laatste draft bouwt voort op de intensieve onderhandelingen van de afgelopen week. Artikel 1 van het ontwerpverdrag verbiedt het gebruik, dreigen met gebruik, ontwikkeling, testen, aanmaak, verwerving, bezit, opslag en transfer van kernwapens. Daarnaast wordt ook eender welke vorm van assistentie bij kernwapenactiviteiten verboden, net als het stationeren van kernwapens.
Artikel 2 en 3 gaan over zogenaamde “declarations” en “safeguards”: enerzijds het aangeven van het bezit en de controle over kernwapens en/of de aanwezigheid van andermans kernwapens op je grondgebied, anderzijds de garanties dat een land effectief zijn nucleaire arsenalen of de capaciteit om kernwapens te maken elimineert.
How does article 2-5 work? Let us explain. #nuclearban pic.twitter.com/vV9OezSvty
— ICAN (@nuclearban) 30 juni 2017
Artikel 4 is eveneens cruciaal: het schetst het pad richting verdere totale eliminatie van kernwapens. Na veel discussie de afgelopen weken combineert het een “destroy and join” aanpak met een “join and destroy” benadering. Kernwapenstaten kunnen hun arsenaal vernietigen en duidelijke afspraken maken met het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) vooraleer toe te treden tot het verdrag (destroy and join).
Onder de nieuwe verdragstekst is het echter ook mogelijk dat een kernwapenstaat toetreedt tot het verdrag, zolang dit land de operationele status van zijn kernwapens onmiddellijk beëindigt en een tijdsgebonden en verifieerbaar plan indient om zijn nucleaire arsenaal volledig te ontmantelen (join and destroy). Landen die andermans kernwapens stationeren, zoals België, kunnen eveneens toetreden tot het verdrag als ze beloven de kernwapens van hun grondgebied te verwijderen tegen een afgesproken deadline.
Ook belangrijk zijn artikels 6 en 7: een aantal positieve verplichtingen over steun aan slachtoffers van kernwapentesten en het ecologische herstel van gebieden die gecontamineerd werden door zo’n testen, en afspraken over internationale samenwerking hierover. Dankzij een sterke ICAN-lobby werden deze passages de afgelopen dagen grondig herschreven en verbeterd.
Artikels 9 tot 21 gaan dan weer over institutionele afspraken en zien er relatief goed uit. Problematisch is wel artikel 17 over terugtrekking uit het verdrag, dat verdragspartijen zou toestaan om zich wegens “uitzonderlijke omstandigheden” of “opperste belangen” terug te trekken uit het verdrag. Artikel 18 verduidelijkt dan weer dat ratificatie van het nieuwe verbodsverdrag geen afbreuk doet aan verplichtingen onder andere kernwapenverdragen, zoals het Non-proliferatieverdrag (NPV).
De laatste loodjes
De derde en laatste draft van het nieuwe verbodsverdrag werd gisterenavond naar alle hoofdsteden gestuurd. Ze is het resultaat van wekenlange onderhandelingen in plenaire sessies en kleine werkgroepen, en kwam mee tot stand dankzij een sterke lobby van de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN).
Bedoeling is om woensdag nog één dag intensief te onderhandelen en alle puntjes op de i te zetten, om vervolgens vrijdagochtend (7 juli) het verdrag goed te keuren. Eens goedgekeurd, wordt het nieuwe verdrag vanaf 17 september 2017 opengesteld voor ondertekening. Nadat 50 landen dit hebben gedaan, wordt het nieuwe verdrag internationaal recht.
De keuze voor België zal dan scherper dan ooit tevoren worden gesteld. Houden we mee de nucleaire status quo in stand en negeren we het internationale recht, of verwijdert België eindelijk de Amerikaanse kernwapens uit Kleine Brogel en tonen we opnieuw leiderschap in humanitaire ontwapening?
Elke dag deze week schrijft Willem Staes een bericht vanop de top in New York City.
Al verschenen:
Wat er nog aankomt:
NoNukesBlog #4: Nucleaire gollums in Brussel
NoNukesBlog #5: Quo vadis, nucleaire NAVO?
Willem Staes is beleidsmedewerker veiligheid en ontwapening, Pax Christi Vlaanderen en de Belgische Coalitie tegen Kernwapens.