“‘De Senegalese democratie staat voor een vuurdoop’

Aanhangers van de Senegalese oppositie komen op straat met potten en pannen.

© Reuters

Sinds de onafhankelijkheid in 1960 wordt Senegal beschouwd als één van de best functionerende democratieën in Afrika. Met een paar vreedzame machtswissels en geen staatsgreep op de teller werpt het land zich op als moreel kompas op het continent. Maar niets is definitief verworven, schrijft wereldblogger Halewijn Timmerman.

Zittend president, Macky Sall staat op twee jaar van het einde van zijn tweede ambtstermijn. Sall is al tien jaar aan de macht, maar spreekt zich bewust niet uit of hij een derde ambtstermijn ambieert of niet. Dit zaait twijfel en onrust in het land. In de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 31 juli groeit het aantal manifestaties en andere vormen van protest. Oppositiekandidaten worden uitgesloten van de verkiezingen. Vooral de jeugd snakt om verandering De Senegalese democratie staat voor een vuurdoop.

Wat voorafging

Op 3 maart 2021 braken gewelddadige protesten toen oppositieleider Ousmane Sonko werd gearresteerd, beschuldigd van verkrachting op een masseuse die hij regelmatig consulteerde voor zijn rugproblemen. Er werd snel gefluisterd dat het regime haar had omgekocht om hem valselijk te beschuldigen. Het onderzoek loopt nog.

De protesten duurden vijf dagen. Veertien mensen kwamen om, twaalf van hen ten gevolge van schoten van de veiligheidsdiensten. Een maand later beloofden de Senegalese autoriteiten een onpartijdige onderzoekscommissie maar dat bleef tot vandaag dode letter.

Kiezerslijst onontvankelijk

Op vrijdag 18 juni 2022 vielen opnieuw drie doden bij een verboden manifestatie op initiatief van Ousmane Sonko, naar aanleiding van de weigering om Sonko’s kieslijst voor de parlementsverkiezingen goed te keuren. Het is de allereerste keer in de recente geschiedenis van de Senegalese democratie dat dit gebeurt. Uiteindelijk werd een reservelijst aanvaard, zonder Ousmane Sonko. Het lijkt te passen in een breder verhaal van politieke uitsluiting van de oppositie.

Ook in Senegal zijn de mensen de blijvende afhankelijkheid van Frankrijk beu

Sonko riep opnieuw op tot een manifestatie, die zich deze keer beperkte tot een vreedzaam potten-en pannenconcert. Iedereen die het niet eens was met de uitsluiting werd opgeroepen om in een vreedzame actie potten en pannen tegen elkaar te kletteren. Het gekletter galmde minutenlang door Senegal.

Ousmane Sonko wint razendsnel aan populariteit. De jeugd schaart zich achter hem en zijn boodschap van verandering. Hij speelt de patriottische kaart en roept op tot geloof in eigen kunnen. Voor het eerst werden Franse bedrijven het doelwit van de manifestaties. Total en Auchan deelden hard in de manifesterende klappen. Sonko maakt handig gebruik van de anti-Franse gevoelens in het land en in de regio. Ook in Senegal zijn de mensen de blijvende afhankelijkheid van Frankrijk beu, ondanks zestig jaar formele onafhankelijkheid.

Ondertussen lijken de presidentsverkiezingen van 2024 de echte inzet.

Politieke list of de geest van de wet?

Macky Sall werd in maart 2012 verkozen voor een mandaat van 7 jaar. Hij protesteerde toen tegen de kandidatuur van voorganger Abdoulaye Wade die voor een derde termijn ging. In 2016 werd grondwetsartikel 27 aangepast.

‘Article premier de la loi constitutionnelle n° 2016-10 du 05 avril 2016 portant révision de la Constitution (JORS, numéro spécial 6926 du 07 avril 2016, p. 505), article modifiant et remplaçant l’article 27.

« La durée du mandat du Président de la République est de cinq ans. Nul ne peut exercer plus de deux mandats consécutifs ».’

Een president mag maar twee achtereenvolgende ambtstermijnen aan de macht zijn. Maar een aantal zaken zaaien verwarring, onder meer in de formulering en de timing van de grondwetsherziening. Zo verdedigen aanhangers van Sall de stelling dat zijn eerste verkiezing voor de nieuwe grondwet kwam, zodat hij nog recht heeft op twee mandaten na de herziening.

Zijn stilte over een derde kandidatuur en de harde hand waarmee president Sall de oppositie het zwijgen oplegt, roepen vraagtekens op.

Voer voor constitutionele spitstechnologie, maar het lijkt wel duidelijk dat Sall, bij een eventuele kandidatuur in 2024, de geest schendt van de nieuwe grondwet waar hij zelf voor geijverd heeft: democratie verdient een regelmatige wissel van de wacht en wordt bedreigd als presidenten zich te lang vastklampen aan de macht.

Door zich niet uit te spreken over zijn politieke plannen op korte termijn levert Macky Sall een slechte dienst aan de Senegalese democratie. Zijn aanhang ziet hem als een visionair en ultrastrateeg die de kneepjes van het vak als geen ander beheerst. Zijn tegenstanders beschouwen hem als een pro-Westers staatsman die moet plaats ruimen voor een volgende generatie. Zijn stilte over een derde kandidatuur en de harde hand waarmee hij de oppositie het zwijgen oplegt roepen vraagtekens op. Niet in het minst bij de jeugd.

Met een gemiddelde leeftijd van 20 jaar en een werkloosheidsgraad van boven de 50% heeft de jeugd de sleutel tot de toekomst in handen. Het is maar de vraag of de altijd vreedzame machtswissels ook in de toekomst zo zullen zijn. Er komen turbulente tijden aan in een ooit zo rustig Senegal. De jeugd is duidelijk van plan van zich te laten horen. Met of zonder potten en pannen.