“‘Proces in de VS baart Turkse president Erdogan kopzorgen’
De betrekkingen tussen Turkije en de VS zijn uiterst gespannen. Ankara eist dat de Amerikanen imam Fethullah Gülen uitleveren en staan afwijzend tegenover de samenwerking die Washington is aangegaan met Syrische Koerden. Daarnaast is de Turkse president Erdogan verontrust over een proces in New York tegen een in Iran geboren zakenman.
Eind december 2013, in Turkije onthulden met de Gülen-beweging geassocieerde aanklagers een corruptieschandaal rond de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP). De Iraans-Turkse zakenman Reza Zarrab stond daarin centraal.
Zarrab was eerder nauw betrokken bij de aanschaf van olie uit Iran voor Turkije, wat hoogst controversieel was omdat de westerse boycot tegen het land van de ayatollahs toen nog volledig van kracht was. Door niet met geld, maar met goud te betalen werd een maas in het net gevonden. In de jacht naar miljarden voor zichzelf overschreed Zarrab echter ruim de grens van het toelaatbare.
Zarrab liep door pech tegen de lamp, nadat een op 1 januari 2013 in Ghana opgestegen vliegtuig door slechte weersomstandigheden gedwongen werd om in Istanbul te landen. Douanepersoneel trof aan boord van het toestel vele honderden kilo’s goud aan. Het onderzoek dat vervolgens op gang kwam bracht een uitgebreid financieel netwerk aan het licht waarvan Zarrab gebruik maakte bij zijn praktijken. Diverse banken en ondernemingen maakten er deel van uit. Het spoor wees onder andere naar Canada, China, de Verenigde Arabische Emiraten, de VS en Turkije.
Staatsgreep
Spotprent in Gezi-park in 2013 met oa Erdogan, Gülen en Obama
Gregg Carlstrom (CC BY-NC 2.0)
Ook de Turkse Halkbank, een staatsbank, behoorde tot Zarrabs constructie. In het huis van Halkbank-directeur Süleyman Aslan vond de politie, verstopt in schoenendozen, 4,5 miljoen dollar. Het onderzoek wees verder uit dat Zarrab smeergeld had betaald aan vier AKP-ministers. Nadat Gülens aanklagers het schandaal hadden onthuld namen zij ontslag en werd Zarrab gearresteerd.
De AKP nam nauwelijks de moeite om de beschuldigingen te ontkennen, maar sloeg terug met een offensief tegen justitie en bij de zaak betrokken politieagenten. De Gülen-beweging werd een poging tot staatsgreep verweten.
Een staatsgreep in de vorm van een justitiële procedure mag dan ongebruikelijk zijn, maar de intentie van de Gülen-beweging om de AKP schade te berokkenen was manifest. De manoeuvre kwam na jaren waarin het conflict tussen president Erdogan en imam Gülen geleidelijk een kookpunt bereikte ook niet zomaar uit de lucht vallen. Dat Gülens volgelingen binnen justitie zich vijf jaar daarvoor nog inspanden om de AKP tegen aantijgingen over corruptie te beschermen is veelzeggend.
Los van de beweegredenen waar Gülens aanklagers door werden gedreven overtuigden de door hen overlegde bewijzen echter wel degelijk.
‘Filantroop’
Zangeres Ebru Gündes
Lubunya (CC BY-SA 3.0)
Desalniettemin kon Zarrab de gevangenis al op 28 februari 2014 verlaten, waarna hij weer ongestoord kon genieten van het door hem vergaarde miljardenfortuin. Nadat de AKP Gülens aanklagers had geneutraliseerd schaamde de regeringspartij zich absoluut niet voor hem.
Dat bleek toen hem in aanwezigheid van een aantal AKP-coryfeeën, waaronder Erdogan, een onderscheiding werd overhandigd voor zijn verdiensten als exporteur. Het was tegen die tijd duidelijk dat de huidige president Zarrab goed kende. Hij noemde de zakenman toen een ‘filantroop’. Daarmee verwees Erdogan naar donaties aan door zijn familieleden bestierde liefdadigheidsinstellingen afkomstig van Zarrabs bankrekening.
Zo werd het 19 maart 2016, een dag die om twee redenen de Turkse geschiedenis is ingegaan. Het centrum van Istanbul werd getroffen door een aan de Islamitische Staat toegeschreven aanslag. Drie Israëliërs en een Iranees kwamen erbij om het leven, een om politieke redenen bizarre combinatie.
Dezelfde dag vloog Zarrab samen met zijn vrouw - de in Turkije bekende zangeres Ebru Gündes - naar de VS. Daar werd hij niet lang na aankomst gearresteerd door de Amerikaanse politie op basis van de beschuldiging dat hij Iran had geholpen bij het ontwijken van de boycot - al waren de sancties op dat moment niet meer van kracht. Daarnaast werden Zarrab witwaspraktijken en bankfraude verweten.
Strafvermindering
President Erdogan reageerde aanvankelijk stoïcijns op de arrestatie van Zarrab. Het had, zo zei hij, niets met Turkije te maken. Dat veranderde toen de Amerikaanse hoofdaanklager Preet Bharara de Turkse corruptiezaak van eind 2013 in de tenlastelegging opnam. Daarmee ontstond in Ankara de vrees dat Zarrab tijdens het proces uit de school zou kunnen klappen, waardoor meer over corruptie in en rond de AKP onthuld zou worden. Alsmede over de Turkse rol bij het ontduiken van de boycot tegen Iran en de betrokkenheid daarbij van Erdogan persoonlijk.
Chuck Shumer
kathryn (CC BY 2.0)
Niet ondenkbeeldig dat Zarrab tot praten geneigd is. Er hangt hem een gevangenisstraf van 75 jaar boven het hoofd en het is zeer de vraag hoe ver zijn loyaliteit ten opzichte van Erdogan gaat als de Amerikaanse aanklager hem strafvermindering aanbiedt in ruil voor verklaringen. Dit maakt het proces tegen Zarrab tot een grote dreiging voor Erdogan en de AKP.
Los van de vraag of Gülen en zijn beweging achter het proces tegen Zarrab schuilgaan, wekt justitie alleszins de indruk dat het doelwit uit Erdogan en de AKP bestaat.
Erdogan herkende de hand van Fethullah Gülen achter de in de VS op gang gekomen procedure en kreeg daarbij steun van de regerinsgezinde media. Zij koppelden aanklager Bharara aan de Gülen-beweging en vonden daartoe een connectie in de persoon van Chuck Shumer, de huidige leider van de Democratische minderheid in de Senaat.
Bharara werkte eerder voor Shumer en maakte onder zijn hoede carrière. Daarnaast brachten de AKP-gezinde media de rechter in het proces tegen Zarrab, Richard M. Berman, in verband met de Gülen-beweging.
Los van de vraag of Gülen en zijn beweging achter het proces tegen Zarrab schuilgaan, wekt justitie alleszins de indruk dat het doelwit uit Erdogan en de AKP bestaat. Zo is het op zich al merkwaardig dat zo veel prioriteit wordt gegeven aan het vervolgen van een persoon die een niet meer van kracht zijnde boycot schond.
Nog duidelijker werd het toen justitie recentelijk een verklaring afgaf waarin gesteld werd dat de samenwerking tussen Zarrab en overheidsvertegenwoordigers ‘op het hoogste niveau’ van Iran en Turkije bewezen zal gaan worden.
Uitstel
De verdediging van Zarrab kwam in handen van advocaat Benjamin Brafman, die rechter Berman en aanklager Bharara overigens al van een eerder proces kende.
Brafman verzocht om borgtocht, waar Zarrab een bedrag van 50 miljoen dollar voor aanbood. Justitie tekende daar bezwaar tegen aan, met vluchtgevaar als argument. De rechter ging daar in mee, met als gevolg dat Zarrab ondertussen al meer dan een jaar in het Metropolitan Correctional Center te Manhattan op het proces tegen hem wacht. Dat zou in januari van dit jaar zijn begonnen als zijn verdediging niet om uitstel had verzocht. Vooralsnog staat het proces voor augustus dit jaar in de agenda van rechter Berman
Er zijn ondertussen verschillende contacten over Zarrab geweest tussen Washington en Ankara. Erdogan sprak met voormalig vicepresident Biden, en justitieminister Bozdag met zijn toenmalige Amerikaanse collega Lynch. Tijdens beide gesprekken kregen de Amerikanen het verzoek om het proces tegen Zarrab af te blazen. Onder Barack Obama bestond daarover echter weinig hoop bij de AKP. Daarvoor werden de banden tussen de democraten en de Gülen-beweging te hecht geacht. In de wetenschap dat Donald Trump veel minder op heeft met de Gülenisten keek Ankara daarom met spanning uit naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen.
Ontslag Bharara
Begin maart dit jaar kregen 46 Amerikaanse aanklagers het verzoek om ontslag te nemen, wat niet ongebruikelijk is wanneer een nieuwe president het Witte Huis betreedt. Bill Clinton deed dat bijvoorbeeld ook. De met de Democratische partij geassocieerde Preet Bharara, de aanklager in het proces tegen Zarrab, werd ook verzocht om op te stappen. Hij weigerde echter, waarna hem ontslag werd aangezegd. In de VS kreeg dat veel aandacht. De taken van Bharara worden tijdelijk waargenomen door aanklager Joon Kim.
Als opvolger van Bharara wordt de advocaat Marc Mukasey genoemd. Dat valt om twee redenen op. Om te beginnen treedt Mukasey op als advocaat van Roger Aisles, de oprichter en voormalige CEO van Fox News, een nieuwskanaal waar Trump mee op goede voet staat. Twintig vrouwen beschuldigen Aisles van aanranding, een zaak waarin Bharara het onderzoek van leidde toen hij door Trump werd ontslagen.
Rudy Giuliani
Rudy Giuliani
Reese Derrenberger (CC BY-NC-ND 2.0)
Verder is Aisles’ advocaat Marc Mukasey de zoon van voormalig U.S. Attorney General Michael Mukasey. Vorige maand werd bekend dat Mukasey zich samen met de voormalige burgemeester van New York en Trump-medestander Rudy Giuliani heeft aangesloten bij de verdediging van Zarrab. In verband daarmee vlogen beide eerder dit jaar naar Turkije voor een onderhoud met Erdogan.
Giuliani stond eerder bekend als een havik ten aanzien van Iran. In de VS voerde hij een lobby die er toe moest leiden dat de in Iran actieve links-terroristische organisatie Mujahideen-e-Kalk (MeK) van de Amerikaanse lijst van terroristische organisaties verwijderd werd.
MeK streeft naar een regime change in Iran en wordt daarbij gesteund door Israël. Giuliani kent op zijn beurt nauwe banden met Israël. Hij verdedigt de belangen van dat land in de VS. Ook drong hij er bij de NAVO op aan om Israël als lid op te nemen.
Toen de regering onder Barack Obama vorig jaar besloot om 440 miljoen dollar, die op een in het kader van de boycot bevroren Iraanse bankrekening stond, aan Iran terug te betalen, protesteerde Giuliani en sprak van ‘handelen met de vijand.’ Maar nu verdedigt hij Zarrab, die van het handelen met dezelfde vijand wordt beschuldigd. Opmerkelijk, maar Erdogan zal Giuliani ongetwijfeld goed betalen sinds hij tot Zarrabs verdediging is toegetreden.
Syrië
Volgend op het nieuws over het toetreden van Giuliani en Mukasey tot Zarrabs verdediging verschenen berichten waaruit naar voren kwam dat beide tussen de VS en Turkije onderhandelen om langs een politieke weg een einde te maken aan het proces tegen de Iraans/Turkse zakenman.
Sinan Ulgen, een voormalige Turkse diplomaat, stelt dat de vrijlating van Zarrab ‘tot een stemming in Ankara zal leiden die door Washington gebruikt kan worden in het voordeel van het Amerikaanse beleid in de regio.’
In de VS klinken soortgelijke geluiden. De voormalige adviseur van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken David L. Philips meent dat Trump zou kunnen besluiten tot het vrijlaten van Zarrab, als Erdogan in ruil daarvoor accepteert dat de VS in de strijd tegen de Islamitische Staat in Syrië samenwerken met de Koerden van de Democratische Eenheidspartij (PYD).
Koerdische strijders van YPG
Kurdishstruggle (CC BY 2.0)
Trump heeft de Turkse strijdkrachten graag aan boord, wanneer de militaire operatie van start gaat om IS uit Raqqa te verjagen. Hij zal zich er ook van willen verzekeren dat de Amerikaanse luchtmacht gebruik kan blijven maken van de Incirlik-luchthaven in Turkije. Het opgeven van het proces tegen Zarrab heeft hij daar volgens Philips graag voor over.
Lees ook de exclusieve reportage van Eva Huson Verdeeldheid en verraad bij de Koerden in Irak
Gaat Erdogan akkoord met een dergelijk voorstel dan zou dat een verschuiving van de eerste orde betekenen, want vooralsnog heeft de Turkse regering juist getracht om Washington tot afstand van de PYD te bewegen.
‘Erdogan is bereid om het buitenlandbeleid van Turkije te wijzigen om Reza [Zarrab] vrij te krijgen.’
Het accepteren van de PYD zal Erdogan op verlies aan steun van Turkse nationalisten komen te staan, maar wanneer Trump toestaat dat Zarrab verklaringen aflegt kan er belastende informatie over de AKP openbaar worden die het corruptieschandaal van 2013 ten aanzien van de regeringspartij doen verbleken. Dat is een lastige keuze, maar de Turkse journalist Ilhan Tanir herkent tekenen dat Erdogan bereid is om de overeenkomst met Trump te accepteren. Tanir schreef er het volgende over op Twitter:
‘Maart 2016. Erdogan: Zarrab heeft niets te maken met de Turkse regering. April 2017. Erdogan is bereid om het buitenlandbeleid van Turkije te wijzigen om Reza [Zarrab] vrij te krijgen.’
Tanir had het nog maar net geschreven toen de Turkse luchtmacht in Syrië de militaire vleugel (YPG) van de PYD beschoot. Bepaald geen signaal dat Erdogan voornemens is de PYD te accepteren. In Washington werd afwijzend gereageerd op de aanval.
© instagram/rterdogan
Mehmet Atilla
Er bestaat meer twijfel over of Zarrab vrijgelaten zal worden, want komt het zo ver dan heeft Trump iets uit te leggen. Het einde van het proces tegen de Iraans-Turkse zakenman zou zou zich immers scheef verhouden tot de verklaringen van Trump waarin hij zei de boycot tegen Iran te willen hervatten.
Bovendien is een overeenkomst op politiek niveau over een strafproces al snel strijdig met de scheiding der machten, wat in de VS neerkomt op heiligschennis. Dat zou Trump op veel kritiek kunnen komen te staan. Gezien het FBI-onderzoek naar de contacten van zijn medewerkers met Rusland (alsmede naar wat hij daar zelf over weet) zou hij dergelijke extra zorgen waarschijnlijk liever uit de weg gaan.
Een beperking voor Trump is verder dat het nog een half jaar kan duren voordat Michael Mukasey’s zoon, Marc Mukasey, benoemd wordt tot opvolger van Bharara. Tot die tijd zal Trump justitie zeker niet kunnen controleren in het proces tegen Zarrab. Daar gaf justitie vorige maand een niet mis te verstaan signaal over af door op Kennedy Airport in New York de Turkse bankier Mehmet Atilla te laten arresteren.
Atilla is CEO van de Halkbank, de eerder genoemde Turkse staatsbank die onderdeel vormde van de Zarrabs financiële constructies bij de zwendel in de goud voor olieovereenkomst tussen Turkije en Iran. Opmerkelijk overigens dat Atilla het onder deze omstandigheden waagde om naar de VS te reizen. De gedachte dringt zich op dat hij zich daar vrijwillig liet arresteren. Eerder werd over Zarrab al hetzelfde verondersteld, waarbij werd gesuggereerd dat hij zich in Turkije niet langer veilig voelde.
Mstyslav Chernov (CC BY-SA 4.0)
Oorlogsmisdaden
Evenals Zarrab wordt Atilla beschuldigd van diensten aan Iran bij het ontduiken van de boycot. Zijn dossier is bij dat van Zarrab gevoegd, waardoor beide in dezelfde zaak terechtstaan. Bovendien werd de broer van Zarrab, Mohammed Zarrab, eveneens aangeklaagd in de VS. Eerder kwam daar al een procedure tegen Zarrabs vader Hüsseyin Zarrab op gang.
Kurush Pawar (CC BY-SA 2.0)
Verder plaatste justitie met een nieuwe beschuldiging een kers op de taart. De beklaagden wordt nu ook ‘oorlogsmisdaden’ verweten, omdat zij volgens justitie sancties schonden tegen de Iraanse luchtvaartmaatschappij Mahan Air. Deze sancties werden getroffen omdat Mahan Air steun verleende aan de revolutionaire garde in Iran en de pro-Iraanse sjiitische organisatie Hezbollah in Libanon. Door de sancties tegen Mahan Air te doorbreken hielp Zarrab curieus genoeg sjiitische groepen die in Syrië tegen door Turkije gesteunde soennitische rebellen strijden. Dat is gezien zijn banden met Erdogan op z’n zachts gezegd tegenstrijdig.
Het tweede deel van deze driedelige artikelenserie behandelt raakvlakken tussen het proces tegen Reza Zarrab en een andere affaire. Een affaire die de laatste maanden niet alleen aandacht kreeg in de VS, maar ook in Turkije.