“‘Terwijl de FARC onderhandelt, leeft de ELN op’
Mocht er (ooit) een definitief akkoord tussen de FARC en de Colombiaanse overheid komen dan betekent dit niet direct het einde van de guerrilla in Colombia. Om daadwerkelijk tot een einde te komen, is het van belang akkoorden te bereiken met de resterende guerillabewegingen in het land. Dit geldt vooral voor de ELN, een guerrilla-organisatie met naar schatting 2000 actieve man, die zich na een lange periode van virtuele inactiviteit, recent steeds actiever weet te profileren.
Sinds het aantreden van Juan Manuel Santos in 2010 zijn de offensieve acties van de ELN sterk toegenomen. Vooral in 2013 valt een sterke toename in activiteit te noteren: 67 acties (directe confrontaties met het leger of unilaterale acties) in 2012 tegenover 130 acties in 2013. Volgens het CERAC blijven deze aantallen toenemen; zo werden in 2014 194 acties geregistreerd met ELN betrokkenheid en ook in de eerste maanden van 2015 is er sprake van een hoge activiteit (zie tabel 1).
Het valt bovendien opmerkelijk te noemen dat de ELN zich militair (opnieuw) begon te profileren toen de FARC in het najaar van 2012 onderhandelingen met de Colombiaanse staat aankondigde. Het lijkt erop dat het ELN, als onderdeel van haar strategie, de Colombiaanse staat het volgende duidelijk probeert te maken: “z_elfs als jullie tot een definitief akkoord met de FARC komen, dan dienen jullie nog steeds rekening te houden met het ELN om tot een nationale vrede te komen”._
De huidige ELN dreiging
Hoewel de directe confrontaties tussen de ELN en de Staat aanzienlijk zijn toegenomen, blijven ze slechts een klein deel van de ELN activiteiten vormen. Doordat de ELN voorzichtigheid betracht om zich niet bloot te stellen aan het gevaar van een open confrontatie met de staat, is het merendeel van haar acties unilateraal van aard. Deze unilaterale aanvallen, karakteristiek voor een guerrillagroep, zijn vooral gericht tegen de strijdkrachten of de mijnbouw en energie-infrastructuur (als voorwaarde voor de afpersing van bedrijven in deze sector).
Volgens de autoriteiten kunnen per jaar zo`n 30 ontvoeringen aan de ELN toegeschreven worden.
Daarnaast maakt de ELN gebruik van ontvoeringen. Deze ontvoeringen hebben een tweeledig doel; voor economische doeleinden (vooral werknemers in de sector mijnbouw en energie); en voor politieke doeleinden met als doel het nastreven van haar nationalistische agenda (bijvoorbeeld de ontvoering van de burgemeester van Alto Baudo in december 2014). Volgens de autoriteiten kunnen per jaar zo`n 30 ontvoeringen aan de ELN toegeschreven worden.
De ELN is over het algemeen actief in afgelegen- en ontoegankelijke gebieden van het land. Vooral in de Llanos Orientales, de Magdalena Medio Corridor, Risaralda & Chocó en in de Andes-regio Cauca heeft de ELN een sterke positie en vormen zij een actieve en serieuze bedreiging.
De gevolgen van haar huidige opleving
Ook al zijn haar acties regionaal geconcentreerd de ELN kan niet `slechts` een minderwaardige guerrilla genoemd worden. Deze beweging brengt namelijk grote veiligheidsrisico´s met zich mee; niet alleen in het huidige situatie, maar ook in een mogelijk post-conflict:
Het risico dat een definitieve overeenkomst tussen de FARC en Staat de ELN de mogelijkheid biedt om het door de FARC achtergelaten machtsvacuüm in conflictueuze zones als Auraca, Catumbo of Bota Caucana weet te gebruiken om haar posities te versterken.
Het risico dat haar militaire reactivering reeds bestaande geschillen tussen de ELN en andere gewapende groeperingen over de illegale en informele winning van goud, de winning van kostbaar hout en de controle van de drugshandel routes verder doet intensiveren.
De huidige ontwikkelingen kunnen tot een opleving van terroristische acties van deze groep in de grote steden leiden. De ELN heeft in het verleden al aangetoond in tien hoofdsteden van het land aanslagen te kunnen plegen en in een deel van deze steden bezitten zij `slapende cellen`. Deze cellen, gekenmerkt door extreem radicalisme en militaire onmogenheid, zijn in staat gewelddadige terroristische acties uit te voeren. Dit lijkt al het geval te zijn in Bogotá: zo stelde Humberto Guatibonzo, Commandant van de Policía Metropolitana de Bogotá, dat er een waarschijnlijke ELN betrokkenheid is bij de zeven explosies in Bogotá deze maand. Deze hypothese lijkt consistent met de ELN strategie om haar guerrilla offensief te versterken.
Waarom onderhandelen met de ELN?
De sterke aanwezigheid van de ELN in delen van het land, de toenemende mate van directe confronties, de aanhoudende ontvoeringen, de intensivering van het conflict tussen de ELN en gewapende groepen en haar vermogen om terroristische acties in de grote steden uit te voeren, maken deze groep een risico voor de vrede. Het is dan ook van groot belang verder te gaan in een onderhandelingsproces tussen beide partijen.
In een deel van de grote steden heeft de ELN radicale `slapende` cellen.
Ondanks het feit dat beide partijen reeds de intentie hebben getoond om te onderhandelen; aan de ene kant de uitnodiging(en) van de overheid om te praten, en aan de andere kant de deelname van de ELN in de eenzijdige wapenstilstand (samen met de FARC) gedurende de laatste presidentsverkiezingen, lijkt de huidige situatie van het conflict `bevroren’. Terwijl de ELN een wapenstilstand van de staat tegen het Colombiaanse volk verlangt, heeft de overheid, in naam van de Minister van Intern zaken, reeds verklaard dat ze het militaire offensief tegen de ELN zal handhaven, terwijl ondertussen verdere toenadering gezocht zal worden om onderhandelingen te starten.
Het is van groot belang verder te gaan in een onderhandelingsproces tussen Staat en ELN.
Om deze onderhandelingen echter te beginnen dient eerst de huidige situatie overwonnen worden. Dit blijkt geen eenvoudige klus , aangezien de staat haar militaire acties tegen de ELN niet zal stoppen, de belangrijkste eis van de ELN. Daarnaast hebbben de recente ontvoeringen door de ELN ( de vier onlangs vrijgelaten geologen in Norte de Santander) en haar (incidentele) acties tegen burgers (de bedreigingen tegen sociale leiders en civiele autoriteiten) geen gunstige invloed op de onderhandelingen. Deze acties versterken de positie van de staat, gesteund door de publieke opinie, om meer daden gericht op vrede van deze deze groep te verlangen.
De huidige ontwikkelingen van de ELN (haar militaire revival en haar potentieel in de regio`s) laten zien dat deze groep een ernstige bedreiging vormt voor een `sustantiële vrede`. Dit gaat op voor de huidige situatie in het land, alsook voor een mogelijke post-conflict situatie. Om een verdere opleving van het geweld te voorkomen, is het van belang dat beide partijen onderhandelingen openen, aangezien onderhandelingen de `beste en enige manier´ zullen zijn om uit dit conflict te geraken.