“‘Wateroorlog Rio de Janeiro – São Paulo’

Deze tournee staat in het teken van het nieuwe Wervelboek Soja: tesouro ou tesoura? (Soja: schaar of schat?).

In het Nederlands wordt het op 23 mei in De Zondvloed te Mechelen gelanceerd en op 30 mei in dezelfde boekhandel, maar dan in Roeselare.

In vertaling wordt het: Voeding verknipt.

Brazilië met zijn 28 deelstaten is groter dan de Europese Unie met zijn 28 landen. Daarom is het elk jaar kiezen geblazen: vorig jaar het noordoosten doorkruist, dit jaar het centrum en het westen, telkens gecombineerd met Zuidoost- en Zuid-Brazilië en de hoofdstad Brasília.

De reis begint in Rio de Janeiro. Rio da fila. Hier sta je de hele dag in de file. Gisteren kostte het drie uur bus van de luchthaven tot aan de buurt waar ik zou verblijven. Vandaag twee uur metro en bus, na het interview met ‘O Globo’, een krant te vergelijken met De Standaard in Vlaanderen. Het is mij een mysterie hoe de tienduizenden buitenlanders voor het WK zich hier in juni gaan verplaatsen. Nu is het al complete stilstand.

Leeg

Grappig. Zowel mijn gastvrouw als ik zelf vergaten onze gsm. Haar gezegde ‘Zonder gsm voel ik me leeg’ blijft heel de dag in me hangen. Het werd organiseren en elkaar terug vinden zoals 20 jaar geleden. Gaat ook!

Daar ik in het ongewisse enkele uren op haar moest wachten, ging ik in een restaurant eten. Ongeveer alle Cariocas leggen een of twee smartphones naast hun bord en blijven bezig met hun berichten. Zen-leegte is alleszins iets anders. Een dag zonder gsm is voor mij nochtans bevrijdend, al kan het ook wat ongemakken meebrengen.

Het is vastentijd, na het uitbundige, wereldvermaarde Rio-Carnaval. De restanten zijn ze aan het stadion nog altijd aan het opkuisen. Meer dan twee weken na de feiten!

Van veertig dagen vasten na het feest is niet veel te merken. Toch zou een herinterpretatie van het eeuwenoude, katholieke vasten zinvol kunnen zijn: wat loskomen van de 24/24 uur gsm-bereik, constant online zijn, Facebook- en Twitterstress, ieder met zijn privé-auto om in de file te staan, hoge consumptie van vlees en vis, etc. Uitdagingen/uitnodigingen genoeg in het dagelijkse, moderne leven.

Waterconflicten

We zijn op de vooravond van Wereldwaterdag. Een moment om stil te staan bij het blauwe goud, dat ons in leven houdt. Eind 20ste eeuw werd al regelmatig gesteld dat er in de 21ste eeuw oorlogen zouden uitbreken omwille van water. Het is volop bezig. Denk maar aan het Palestijns-Israëlisch conflict. Daar is ook water in het geding, zoals elders op vele plekken op onze planeet.

Brazilië is goed bedeeld wat zoet water betreft. Het land zou over 20 % van het zoet water beschikken. Vergelijk even met China: 20 % van de wereldbevolking, maar heeft slechts 6 % van het zoet water in de wereld.

Brazilië mag niet klagen, al is het water slecht verdeeld tussen de regio’s. Denk maar aan de historische droogtes in het Noord-Oosten. Bovendien komt daar nu de klimaatverandering en de watervervuiling over heen. Het is weer uitzonderlijk droog in Zuidoost- en Zuid-Brazilië. De ontbossing voor monoculturen duizenden kilometers hoger in Cerrado en Amazônia is daar niet vreemd aan.

Metropool São Paulo heeft dorst

En nu het nationaal nieuws: de wateroorlog tussen de staat São Paulo en Rio de Janeiro. Gouverneur Alckmin van São Paulo wil de watervoorziening van de metropool São Paulo veilig stellen. Hij wil de Rio Paraíba do Sul laten omleggen om in crises, zoals op dit moment, water af te leiden naar de 20 miljoen mensen die in Groot-São Paulo in watersnood kunnen geraken. Maar van die Rio/rivier hangen in deelstaat Rio de Janeiro 15 miljoen mensen af.

‘Water’ is in Rio de Janeiro al 450 jaar een thema. Bij de ‘ontdekking’ dachten de Europeanen dat de baai een grote rivier was. Ze vaarden in januari binnen. Vandaar ‘Rio de Janeiro’. Halfweg 19e eeuw werd het merkelijk heter in Rio de Janeiro en dreigde de watervoorziening in het gedrang te komen. Reden? De ontbossing voor monocultuur koffie op de berg Tijuca. Het is de verdienste van de toenmalige keizer om de berg terug te bebossen met merkelijk positieve effecten tot gevolg. Het is sindsdien een uniek stadswoud van 120 vierkante kilometer.

Op de vooravond van Wereldwaterdag komt ‘SOS Mata Atlântica’ met een studie naar buiten over de vervuiling van de rivieren. Hallucinant. In Rio de Janeiro zou 100 % van de rivieren in slechte staat zijn. In het zuidoosten en het zuiden van Brazilië zouden maar 11 % van de rivieren vrij zijn van vervuiling. Deze alarmerende situatie verhevigt natuurlijk de problemen van watervoorziening.

Sensibiliseren

In de condominio (bewaakte woningen van de middenklasse), waar ik te gast ben, hangt een bericht van de syndicus in de lift. Interessant qua sensiblisering:

We moeten water sparen.

• Simpelweg de kraan dicht draaien bij het tanden poetsen bespaart 10 liter water.

• In bad zijn 5 minuten voldoende om het lichaam te wassen.

• Baden van 15 minuten verbruiken 135 liter water.

• Sluit de douche af wanneer je je inzeept of je haar wast.

(30 % van onze  is voor verspilling van water)

Interessante tips. Bijzonder is wel dat de typische Braziliaanse afwasmethode vergeten wordt: onder constant lopend water de vaat met veel detergent inzepen en spoelen. Ik durf het watergebruik hierbij amper bevroeden!

Waterbedrijf zelf grootste verspiller

Le Monde Diplomatique Brasil vindt deze acties wel zinvol, maar is bikkelhard in zijn kritiek aan het adres van het waterbedrijf Sabesp. Sabesp is een publiek-private onderneming, gecontroleerd door de staat São Paulo, maar tegelijk voor de helft ook actief op de vrije markt, tot op de beurs van New York. Het bedrijf haalde in 2012 een winst binnen van 1,9 miljard reais en had een omzet van 10,7 miljard reais.

Voor de auteurs van het artikel is het bedrijf Sabesp zelf verantwoordelijk voor een immense waterverspilling. Het ‘Agência Reguladora de Saneamento e Energia’ van São Paulo (Arsesp), dat Sabesp moet controleren, constateerde dat in 2013 tijdens het vervoer van de waterreserves naar de woningen 31,2 % van het water verloren ging. Van elke 100 liter dat uit de waterwinningen wordt getrokken, bereikt maar 70 % zijn bestemming. Dit verlies is voldoende om de bevolking van Rio de Janeiro – de tweede grootste stad van het land - van water te voorzien. Het bedrijf zelf heeft het over 24 % verlies, 7 % minder dus dan wat gemeten wordt.

De massamedia hebben ook eerder de neiging om de gezinnen te culpabiliseren en verantwoordelijk te stellen, maar het grootste verlies ligt dus elders.

70 % is blijkbaar een veel voorkomend getal als het over water gaat. Wij zelf bestaan voor 70 % uit water; 70 % van het wereldwaterverbruik, gaat naar de landbouw (vooral de grootschalige, monocultuur exportlandbouw) en in São Paulo bereikt maar 70 % van het gewonnen water de consument.

In Brazilië kennen we het gezegde ‘Há males que vêm para bem.’: ‘Er zijn slechte zaken die ten goede kunnen keren’. Laat ons hopen dat deze watercrisis de geesten in de ‘goede’ richting beweegt.