“‘Welke invloed oefent de Russische ultranationalist Alexander Dugin uit op de Turkse machthebbers?’

Nadat de Turkse luchtmacht in november 2015 een Russisch gevechtsvliegtuig had neergeschoten, ontstond een crisis tussen Rusland en Turkije. Het conflict liep hoog op, maar werd bijgelegd nadat de Turkse president Erdogan een excuusbrief aan zijn Russische collega Poetin stuurde.

Daar ging iets aan vooraf, want eerder trok een Turkse delegatie naar Moskou, voor een ontmoeting met Alexander Dugin, de Russische occultist en ultranationalist waarover wordt aangenomen dat hij veel invloed heeft op de Russische president Poetin. (Over Dugin schreef ik jaren geleden al, omdat zijn naam toen eveneens viel in verband met Turkije. Daar verwijs ik naar voor nadere informatie over Dugins opvattingen.)

De Turkse delegatie werd door Dugin voorgesteld aan zijn financier, de miljonair Konstantin Malofeev, die hij als de “rechterhand van Poetin” omschreef. Tijdens de ontmoeting werd de basis gelegd voor het herstel van de betrekkingen tussen Ankara en Moskou.

Russisch ultranationalist Alexander Dugin

© National Review​

Onderdeel daarvan was een bezoek van Dugin aan Turkije. Daar drong hij aan op de arrestatie van de etnische Turk die de piloot van het Russische gevechtsvliegtuig doodschoot toen deze aan zijn parachute bungelde. De volgende dag werd de schutter door de Turkse politie in de kladden gevat.

Aldus trok de grootste woede uit de Russische lucht, waarna Erdogans excuses voldoende waren om Poetin weer on speaking terms met Erdogan te brengen. Er bleef  wantrouwen aan Russische zijde, maar Poetin wilde Turkije van het westen losweken en dat kon niet zonder het tot op zekere hoogte bij te leggen met Erdogan.

Perincek

De Turken die Dugin bezochten zijn sympathisanten van de Turkse politicus Dogu Perincek. Hij is niet alleen de leider van de Vatan-partij (Vaderlandpartij, voorheen de Turkse Arbeiderspartij), maar staat ook aan het hoofd van de Turkse tak van de Euraziatische beweging, waarvan Dugin de internationaal leider is. Perincek en Dugin onderhouden dan ook al jaren nauwe betrekkingen.

Evenals Perincek zaten de leden van de delegatie tot 2013 gevangen in Turkije naar aanleiding van de processen rond Ergenekon en Balyoz. Deze vermeende samenzweringen tegen Erdogans Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) en de beweging rond imam Fethullah Gülen, kwamen voort uit de fantasie van Gülens aanklagers en politiefunctionarissen.

Dit wil niet zeggen dat er tussen degenen die veroordeeld werden in verband met Ergenekon en Balyoz geen erg onaangename lieden zaten. Een aantal onder hen waren betrokken bij de beruchte ‘diepe staat’. Zoals de voormalig generaal Veli Kücük, waarvan bekend is dat hij contact onderhield met Perincek. Kücük had de leiding over JITEM, een met talloze verdwijningen en onwettige executies in verband gebrachte illegale afdeling van de gendarme.

Opmerkelijk genoeg maakten de misdaden van de diepe staat geen deel uit van de Ergenekon- en Balyoz-aanklachten. Het ging louter om de vermeende samenzwering tegen de AKP en de Gülen-beweging.

Ondanks het ontbreken van bewijs in dat verband steunde Erdogan de Ergenekon- en Balyoz tribunalen volledig, wat het opmerkelijk maakt dat Perinceks mensen bereid waren hun nek voor hem uit te steken. Ze kwamen immers mede door zijn toedoen in de gevangenis terecht.

Perincek en consorten zijn zware opportunisten. Als ze een kans ruiken zijn ze bereid met hun grootste vijanden in zee te gaan.

Couppoging

Die kans rook Perincek na de mislukte staatsgreep van 15 juli 2016, naar aanleiding waarvan duizenden militairen werden ontslagen of gearresteerd. Overigens lang niet altijd omdat ze volgelingen waren van Gülen, die door Erdogan verantwoordelijk werd gehouden voor de couppoging.

Erdogan greep de gelegenheid namelijk aan om zich te ontdoen van alle tegenstanders die hij als hindernis beschouwde bij zijn streven naar ultieme macht. In NAVO-verband functionerende militairen behoorden daar zeker toe voor hem.

Gezien het NAVO-lidmaatschap van Turkije mag dat vreemd klinken, maar Turkije is tegenwoordig nu eenmaal de luis in de pels van het bondgenootschap.

Erdogan moest de verdreven soldaten vervangen, maar na de couppoging wist hij nog nauwelijks wie hij kon vertrouwen. Daarom deed hij een beroep op Perincek, die zowel erg anti-Gülen, heel erg anti-NAVO, als in het algemeen antiwesters is.

Militairen uit de rijen van de Vatan-partij kregen als gevolg hogere rangen, waardoor Perinceks invloed binnen de Turkse strijdkrachten groeide.

Turkse politicus Dogu Perincek

Ulusal06 (CC0)​

Dugin en de onderzoekscommissie

Na de mislukte staatsgreep van vorig jaar kwam Dugin nogmaals naar Turkije. Ditmaal om te getuigen voor de naar aanleiding van de couppoging geformeerde onderzoekscommissie. Hij hoefde daar maar te vertellen dat Gülen de couppoging bekokstoofde en de AKP viel bijkans in katzwijm van adoratie. Hoe Dugin aan die wijsheid kwam werd niet gevraagd, waar het om ging was dat hij het zei.

Binnen het internationale politieke theater staan Gülen en Dugin lijnrecht tegenover elkaar. Terwijl de imam met het globalistische kamp wordt geassocieerd, heeft de Russische ultranationalist de kant van identitaire nationalisten gekozen.

Het kwam geenszins als verrassing dat Gülen deze tik kreeg toebedeeld door Dugin. Laatstgenoemde kon zich immers nog goed herinneren dat hij via zijn banden met Perincek vanaf 2008 door Gülens media werd neergezet als de leider van Ergenekon. Dat zal zeker kwaad bloed hebben gezet bij Dugin.

Binnen het internationale politieke theater staan Gülen en Dugin lijnrecht tegenover elkaar. Terwijl de imam met het globalistische kamp wordt geassocieerd, heeft de Russische ultranationalist de kant van identitaire nationalisten gekozen.

Dugin en Gülen zijn ook min of meer concurrenten. Beide hebben een internationaal netwerk rond zich opgetrokken, waarbij het streven naar invloed en het verspreiden van ideologie centraal staat. Verschillen zijn er ook. Zo hecht Gülen veel belang aan de scholen van zijn beweging, terwijl het bij Dugin in het geheel niet om onderwijs draait.

Een raakvlak is dan weer dat de grenzen tussen religies en politieke stromingen in de  ideologieën van Gülen en Dugin vaak erg vaag zijn.

Dugin behoort tot de Russisch orthodoxe kerk, terwijl Gülen een soennitische moslim is, maar beiden weten ook indruk buiten hun religieuze domeinen te maken. Daarnaast strekt hun politieke invloed zich uit van radicaal links tot extreemrechts.

Strange bedfellows

Dat Dugins Turkse agent Perincek zich bij Erdogan aansloot betekent niet dat hij dit in alle opzichten deed. Integendeel, want hij maakt er geen geheim van een tegenstander te zijn van het door Erdogan begeerde presidentieel systeem. Bij het referendum in dit verband op 16 april a.s. zal dat niet veel uitmaken, want de Vatan-partij is een marginaal clubje dat bij de laatste verkiezingen slechts 0,25 procent van de stemmen haalde.

De samenwerking tussen de islamistische Erdogan en de kemalistische Perincek zorgt voor strange bedfellows.

Recep Tayyip Erdoğan

Пресс-служба Президента Российской Федерации (CC BY 4.0)​

Perincek invloed binnen de strijdkrachten is in verhouding vele malen groter dan dit percentage.

De samenwerking tussen de islamistische Erdogan en de kemalistische Perincek zorgt voor strange bedfellows. Perinceks ultraseculiere militairen verhouden zich daarnaast merkwaardig ten opzichte van SADAT, de uit islamistische hardliners bestaande paramilitaire ‘revolutionaire garde’ van Erdogan.

Deze tegenstelling legt een kiem in de Turkse bodem waaruit in de nabije toekomst nieuwe machtsconflicten kunnen ontspruiten. Wie weet zit Perincek over een paar jaar weer in de gevangenis. Of SADAT-baas Tanriverdi. Of allebei, in gezelschap van Erdogan. Sluit maar eens iets uit, het kan immers raar lopen in Turkije. Wie tien jaar geleden voorspelde dat volgelingen van Gülen met bosjes tegelijk achter de tralies zouden gaan werd voor gek versleten.

Michael Rubin

De Amerikaanse publicist Michael Rubin houdt eveneens rekening met een nieuw machtsconflict. Eind vorig jaar suggereerde hij dat Perincek zijn invloed binnen de strijdkrachten gaat gebruiken om een superpresidentschap voor Erdogan te voorkomen.

Rubin publiceerde op de website Kurdistan Tribune, wat hem in het Koerdische kamp plaatst, maar is ook met Gülen in verband gebracht. Daarnaast ontmoette hij Dugin en Perincek, toen hij in 2004 samen met hen sprak tijdens een door de Bahcesehir universiteit georganiseerd symposium in Istanbul over Global Leadership.

Er is wel degelijk reden om aan te nemen dat Erdogan een volgende couppoging vreest.

Wat verder niet onvermeld mag blijven is dat Rubin werkt voor het neoconservatieve American Enterprise Institute en het Washington Institute for Near East Policy, een denktank van de Israël-lobby in de VS.

De combinatie van deze antecedenten zal Rubin niet voor iedereen even geloofwaardigheid maken. Aan de andere kant, er is wel degelijk reden om aan te nemen dat Erdogan een volgende couppoging vreest. Die indruk werd in ieder geval gewekt met een artikel in de krant Cumhuriyet over  ‘Kardes Kal Türkiye’ (Broeders Blijf, Turkije). Deze nieuwe organisatie staat onder leiding van Orhan Uzuner, de schoonvader van Erdogans zoon Bilal. Kardes Kal Türkiye heeft de taak om bij een poging tot staatsgreep de bevolking zo snel mogelijk te mobiliseren. Het spreekt voor zich dat er geen reden tot deze voorzorgsmaatregel bestond als Erdogan een volgende couppoging zou uitsluiten.

Dit leidt uiteraard tot de vraag uit welke richting hij een dreiging voelt. De Gülen-beweging kan het deze keer niet zijn, want die is sinds de couppoging nagenoeg vleugellam gemaakt door toedoen van de AKP. Het aantal kandidaten voor een volgende poging tot staatsgreep raakt zo erg beperkt.

Toch blijft er twijfel over bestaan of Rubins verwachting over een volgende couppoging realistisch is. Een andere verklaring voor Kardes Kal Tür kunnen de paranoïde gevoelens zijn die Erdogan van zijn rolmodel sultan Abdulhamit II heeft geërfd.

In het volgende deel van deze artikelenserie onder andere aandacht voor de invloed van Gülen en Dugin in Europe en de VS.

Peter Edel is schrijver van “De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije” (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)