Gisteren, 10 juni, voor de start van de CELAC-EU-top, nam de Chileense presidente Michelle Bachelet aan de KULeuven het eredoctoraat in ontvangst dat haar in februari is toegekend. Ze ontving die onderscheiding voor haar engagement voor gendergelijkheid en sociaal beleid.
Sinds maart vorig jaar is Bachelet aan haar tweede ambtstermijn begonnen als president van Chili. Ze was eerder al president, van 2006 tot 2010. Die periode sloot ze af met een populariteit van 84 procent, maar in Chili is het niet mogelijk twee ambtstermijnen na elkaar aan te blijven. Tusen 2010 en 2013 was Bachelet directeur van VN-Women, een instantie die ijvert voor gendergelijkheid en empowerment van vrouwen.
Michelle Bachelet ontvangt eredoctoraat in Leuven
© KULeuven / Rob Stevens
Rector Rik Torfs prees Michelle Bachelet als een inspirerende vrouw die de realiteit van haar land en van ontelbare vrouwen in de wereld veranderd heeft. Vice-rector Katlijn Malfliet ging in haar laudatio uitgebreid in op de sociale politiek die Bachelet in haar land gerealiseerd heeft en wees er op hoe de KULeuven nog al te veel een mannenbastion is en dat de eerste vrouwelijke rector nog altijd niet is aangetreden.
Een inclusieve en rechtvaardige samenleving
Bachelet baseerde haar toespraak op de discrepantie tussen de droom voor een rechtvaardige samenleving en de weerbarstige realiteit. In Latijns-Amerika wordt die onder meer weerspiegeld in de grote en hardnekkige ongelijkheid. Ondanks de economische groei van het eerste decennium van de 21ste eeuw, blijft de armoede woekeren: 165 miljoen mensen leven in armoede, dat zijn er 3 op 10. 69 miljoen leeft in extreme armoede. En nog zorgwekkender: 4 op de 10 kinderen in de regio leven in armoede.
Ongelijkheid betekent dat enkelen hun wil opleggen en hun belangen voorop stellen.
Ongelijkheid betekent dat enkelen hun wil opleggen en hun belangen voorop stellen, ten koste van de anderen. Inclusie en sociale cohesie zijn geen kwestie van rijke samenlevingen maar van een politieke strategie, aldus Bachelet.
Ze wees er ook op dat inclusie en sociale bescherming altijd belangrijke kenmerken geweest zijn van het Europese model dat na WOII is opgebouwd. Maar Europa is veranderd, stelt Bachelet, en het model wordt vandaag in vraag gesteld. We moeten dus altijd weer op nieuw op zoek gaan naar instrumenten om te realiseren wat we belangrijk vinden.
Zonder rechtvaardige en universele toegang tot publieke goederen en diensten, zal de logica van de markt domineren, wat trouwens al overwegend het geval is. In de dagelijkse praktijk komt dat neer op “ieder voor zich”, het tegendeel van inclusie en sociale cohesie. Dat zijn de krachten die vandaag een reële bedreiging vormen voor ontwikkeling, stabiliteit en democratie, aldus Bachelet.
Democratisering in Chili
In die weerbarstige realiteit probeert de Chileense president moeizaam een drastisch hervormingsproces door te voeren in de Chileense samenleving.
De grootste takshervorming van de voorbije dertig jaar moet de ongelijkheid tegengaan.
Zo is er een belastinghervorming gerealiseerd, de grootste van de voorbije dertig jaar, waarbij wie meer heeft, ook meer bijdraagt, met de bedoeling de ongelijkheid tegen te gaan en middelen vrij te maken voor onderwijs en sociale programma’s.
Er wordt ook gewerkt aan politieke hervormingen, onder meer de afschaffing van het binominale electorale systeem, waardoor de macht altijd verdeeld werd onder de twee dominante politieke strekkingen. Bedoeling is om ook andere groepen toegang te geven tot het electorale systeem en zo aan een meer representatieve democratie te bouwen.
Onderdeel van die politieke hervormingen is ook een grotere gendergelijkheid: 40 procent van de parlementsleden moeten vrouwen zijn en er werd een Ministerie voor Vrouwen en Gendergelijkheid in het leven geroepen.
Het Chileense onderwijssysteem is zeer sterk geprivatiseerd en extreem ondemocratisch.
Chileens studentenleidster Camila Vallejo tijdens een van de vele straatprotesten
Marcos G. Valdez
Uiteraard ging Bachelet ook uitgebreid in op de democratisering van het onderwijs, een thema dat de Chileense jongeren al jaren beroert en voor sociale onrust zorgt. Het Chileense onderwijssysteem is zeer sterk geprivatiseerd en extreem ondemocratisch. Ook daar timmert Bachelet stap voor stap aan een grondige verbouwing van het model en de relatie tussen private en publieke scholen.
In het thema van de utopie, sloot ze haar toespraak af met een citaat van Eduardo Galeano:
La utopía está en el horizonte. Camino dos pasos, ella se aleja dos pasos y el horizonte se corre diez pasos más allá.
¿Entonces para que sirve la utopía? Para eso, sirve para caminar.
(‘De utopie verschijnt aan de horizon. Ik doe twee stappen, en zij deinst twee stappen terug, en de horizon verlegt zich tien stappen verder weg.
Waarvoor dient dan eigenlijk de utopie? Precies hierom: om te stappen.’)
Mapuche- kwestie
Tijdens haar toespraak hielden een viertal Mapuche-vrouwen in de zaal een kleine actie door de eis op te steken om 18 politieke gevangenen van hun volk vrij te laten.
Volgens de Coördinatie voor Mapuche in Europa zitten ze vast op grond van valse beschuldigingen. ‘De neoliberale politiek zet de deuren open voor multinationals die op onze gronden de natuurlijke rijkdommen komen exploiteren, met onherstelbare sociale en ecologische schade tot gevolg’, aldus de Mapuche-vrouwen. Lees hierover ook het Mapuche-dossier op MO*
Intussen in Chili
Michelle Bachelet mag hier dan al in de bloemetjes gezet worden om haar sterke persoonlijkheid en haar sociale politiek, in eigen land daalde haar populariteit naar een ongekend dieptepunt.
Terwijl ze met 62 procent van de stemmen de verkiezingen won, was haar populariteit in maart gezakt naar 31 procent. Daar worden uiteenlopende verklaringen voor aangehaald. Er gaan geruchten over mogelijke corruptie van haar zoon en schoondochter in de aankoop van gronden. De regering krijgt ook het verwijt onvoldoende gedaan te hebben in de hulpverlening bij de recente vulkaanuitbarsting en bij overstromingen in het noorden van het land.
De populariteit van Bachelet daalde naar een ongekend dieptepunt.
Maar ook twaalf maanden van intense debatten over hervormingen op diverse domeinen van de samenleving, veroorzaken ongenoegen: weerbarstigheid tegen verandering bij de enen, en frustraties omdat het niet snel genoeg gaat bij de anderen.
Hervormingen doorvoeren betekent ook meer sociale onrust en minder stabiliteit en dat belooft nog niet meteen te beteren. Er staat nog een hervorming op het domein van arbeid en verloning op de agenda en de diepe wens van Bachelet is om uiteindelijk ook een begin te kunnen maken met de hervorming van de grondwet, die nog steeds sporen draagt van de militaire dictatuur van Pinochet.