De grote leegloop van Hongarije

Op elke straathoek in Londen hoor je tegenwoordig Hongaars, zegt de Hongaarse inwijkeling Liz Varga: ‘De Hongaarse overheid beweert momenteel dat heel wat Hongaren terugkeren of zelfs niet meer vertrekken, maar dat is een leugen. Je kunt hier nergens meer gaan of staan, of je hoort wel een woordje Hongaars. Het is echt enorm.’

Link

Lees ook: Liz Varga, spijt om een verdeeld Hongarije

In 2001 verliet Varga Hongarije om te gaan werken als au pair op het Britse platteland. In die tijd trokken Hongaren al naar het buitenland, maar wat velen vandaag de grote emigratiegolf noemen, kwam pas vanaf 2010 echt op gang.

Het fenomeen haalt regelmatig de krantenkoppen met cijfers die de voorafgaande in de schaduw stellen, en iedereen die je erover aanspreekt, in Boedapest tenminste, heeft wel een familielid of meerdere vrienden in het buitenland, of overweegt zelf te vertrekken.

De emigratiegolf laat niemand onverschillig.

Sommigen kunnen niet wachten om hun geluk elders te proeven, anderen zijn kritischer. Hoe dan ook, de emigratiegolf laat niemand onverschillig.

Volgens de meest recente cijfers van het Hongaarse Centrale Bureau voor Statistiek (KSH) werken zo’n 800.000 Hongaren in het buitenland (op een totale bevolking van bijna tien miljoen), op de eerste plaats in het Verenigd Koninkrijk, waarna Oostenrijk en Duitsland volgen.

Vorig jaar nam de emigratie met maar liefst 46 procent toe. Volgens het KSH liggen de cijfers mogelijk nog hoger, omdat ze enkel mensen betreffen die hun vertrek vrijwillig hebben aangegeven. Volgens dezelfde cijfers is 77% van de vertrekkers minder dan veertig jaar oud.

Te lage Hongaarse lonen zijn de meest voorkomende redenen om te vertrekken. Het gemiddelde maandinkomen bedroeg in 2014 503 euro netto. Vooral in de gezondheidszorg zijn de lonen bijzonder laag: met 400 euro mag je als verpleger al blij zijn. Hongaarse artsen steken in het weekend de grens over om er in een Duits of Oostenrijks ziekenhuis enkele nachtshifts bij te nemen. Heel wat west-Hongaren gaan tijdens de week werken in de horeca in Oostenrijk en komen terug naar hun gezin tijdens het weekend.

77% van de vertrekkers is minder dan veertig jaar oud.

Bruno (CC BY-SA 2.0)

‘Geen jobs van Hongaren inpikken’

Afgelopen juni lanceerde de Hongaarse overheid een campagne waarbij op grote reclameborden migranten aangemaand werden geen jobs van Hongaren in te pikken. In heel het land gingen borden omhoog met gelijkaardige boodschappen, waaronder ook nog dat migranten de lokale wetten dienen te respecteren.

De boodschappen waren opvallend wel opgesteld in het Hongaars: Meer dan voor nieuwkomers, was de campagne dus bedoeld voor Hongaren zelf. De huidige rechts-populistische regering van Viktor Orbán (Fidesz) tracht met zulke campagnes terug terrein te winnen op het extreemrechtse en anti-semitische Jobbik, de partij die in de peilingen aan populariteit wint. De campagne werd door de links-liberale oppositie op kritiek onthaald en de borden werden ook vaak beschadigd.

Katalin Erdélyi, een onderzoeksjournaliste bij de website Átlátszó, bedacht een tegencampagne. Met behulp van crowdfunding verzamelde ze op korte tijd zo’n 100.000 euro (het streefdoel was 10.000 euro) waarmee ze samen met kunstenaar en activist Gergely Kovács een reeks identiek ogende affiches creëerde, maar dan met protestboodschappen. Een ervan luidde: ‘Kom gerust naar Hongarije, wij hebben jobs in Londen!’

Het resultaat van de tegencampagne van Katalin Erdélyi.

© Katalin Erdélyi & Gergely Kovács

Waarom volgens haar iedereen een job in Londen heeft? Geldzorgen in de eerste plaats. ‘Doorsnee mensen vertrekken meestal niet om politieke redenen. Hoger opgeleiden gaan het elders zoeken omdat ze het beu zijn dat ze een goed diploma hebben, veel werken, en zich op het einde van de maand nog steeds zorgen hoeven te maken om de rekeningen te betalen.’

Volgens Erdélyi maken mensen zich ook zorgen over nieuwe wetten en maatregelen die hun levens van de ene dag op de andere komen te veranderen en hun vrijheden beperken. Ze heeft het onder meer over een nieuwe regel die in maart 2015 in voege trad die bepaalde dat grote supermarkten (met voornamelijk buitenlandse eigenaars) dicht moesten op zondag: Veel studenten zaten zo opeens zonder werk. Maar zondagse rust is heilig, aldus Orbán.

Of nog toen heel wat landbouwgrond die de overheid al jaren aan individuele landbouwers verhuurde, overging naar enkele grote bedrijven, in handen van vrienden van de regering. ‘Zo’n dingen zijn ronduit beangstigend, omdat ze eender wat kunnen doen. Zelfs buitenlandse investeerders beginnen Hongarije te vermijden wegens het klimaat gericht egen banken en multinationals’, zegt Erdélyi.

‘Het is Rusland nog niet, maar het begint er wel op te lijken.’

Átlátszó werd reeds onderzocht door de belastingdiensten – een tactiek die vaak gebruikt wordt door regimes die de pers aan banden willen leggen – en ook de servers van de publicatie werden in beslag genomen door de politie. Ze krijgt regelmatig het verwijt vaderlandsverrader te zijn omdat ze misbruiken van overheidsgeld onderzoekt en aan de kaak stelt. Átlátszó heeft een klein team advocaten in dienst om ervoor te zorgen dat hun berichtgeving steeds waterdicht is.

‘Het is Rusland nog niet, maar het begint er wel op te lijken: Het scheelt volgens mij nog maar twee jaar. Of Orbán meer naar Rusland of naar de EU gaat opschuiven, hangt uiteindelijk van geld af. De EU heeft al veel geld naar Hongarije doorgesluisd, maar met Rusland hebben we ook veel zakenbelangen gemeen, en mocht Rusland de gaskraan dichtdraaien, zitten we met een probleem. Vast staat dat Orbán de voorbije jaren veel radicaler is geworden.’

Viktor Orbán op een bijeenkomst van de Europese Volkspartij, de Europese politieke fractie waartoe zijn partij Fidesz behoort.

European People’s Party (CC BY 2.0)

Leven in een parallel universum

‘De politiek is inderdaad een ramp, het is verschrikkelijk’, zegt Csilla Narai (31). De jonge vrouw uit Boedapest werkt momenteel freelance in service design, maar omdat die relatief nieuwe sector amper bestaat in Hongarije, wil ze naar Londen of Berlijn trekken. Ze woonde eerder al twee jaar in Parijs, haar vader woont in Brussel, haar broer in Praag en ze heeft vrienden over heel Europa.

‘Je opent de krant en je kan er de leugens zo uithalen.’

Csilla maakt naar eigen zeggen deel uit van een stedelijke elite, hoogopgeleid en internationaal mobiel, en is daarom niet noodzakelijk representatief voor de Hongaarse samenleving. Het lijkt haar normaal dat iemand als zijzelf wel eens andere oorden opzoekt. Maar het is zeker ook zo dat lager opgeleide mensen vertrekken naar Oostenrijk en Duitsland, zegt ze. Sectoren als architectuur, gezondheidszorg en horeca hebben een echte leegloop gekend. En de lonen, ja, die zijn inderdaad verschrikkelijk laag.

Link

Lees ook: Anna en Rory, liefde voor Boedapest ondanks alles

Het meest bevreemdend vandaag in Hongarije is de mediamanipulatie, zegt ze. Dat voelt alsof je in een parallel universum leeft: ‘Je opent de krant en je kan er de leugens zo uithalen. In veel gevallen gaat dat over mensen die ik ken, ngo’s die bijvoorbeeld corruptie verweten worden, terwijl het net omgekeerd is’, roept ze uit.

‘Enkele jaren geleden zijn hier veel studentenbetogingen geweest, de organisatoren zijn persoonlijke vrienden van mij. Achteraf lees je dan berichten in de krant die volledig uit de lucht gegrepen zijn: Dat de organisatoren geld krijgen van de bemoeizieke Soros (George, miljardair en filantroop die in Hongarije geboren is, n.v.d.r.) – die één van hun favoriete doelwitten is – terwijl het gewoon studenten zijn.’

Vertrekken: best wel. Maar mocht ze hier in Boedapest een interessante kans krijgen, zou ze evenzeer blijven. Veel van haar vrienden hebben in het buitenland stage gelopen of gewerkt, maar zijn ook teruggekeerd omdat ze zo veel van hun stad houden. Er loopt heel veel fout, maar toch blijven ze ervan houden, net als zij.

Overal corruptie

Corruptie is een rode draad doorheen veel gesprekken met Hongaren. Het ligt op ieders lippen: een alomtegenwoordige cultuur van zelfbediening door de politieke elite en haar vrienden en getrouwen. Velen reageren gelaten: Het gebeurt allemaal in klaarlichte dag, en blijft steevast onbestraft.

‘De regering gebruik haar tweederdemeerderheid om Hongarije helemaal naar wenst te hervormen.’

Hoe gaat dat in zijn werk? Veel gebeurt via openbare aanbestedingen, vaak van EU-fondsen. De aanbesteding wordt gewonnen door een vriend. De spelregels worden op allerlei creatieve manieren aangepast, en de aanbesteding is ook vaak te hoog geprijsd. Een handvol bedrijven krijgt zo de meeste aanbestedingen toegewezen en het geld blijft in dezelfde kringen. Vaak bezitten de eigenaars nog andere media- en reclamebedrijven. Veel Europese en ook nationale aanbestedingen hebben ook enorme pr-budgetten, de investering moet ruchtbaarheid krijgen, er moet reclame gemaakt worden dat het land goed boert. Twee vliegen in één klap, kortom.

Sandor Lederer is oprichter van een Hongaarse anti-corruptie ngo. Hij maakte onder meer een app waarmee je door de straten van Boedapest kan wandelen en op een kaartje uitleg kan krijgen bij corruptiezaken.

Link

Lees ook: Mark Janos Cseh: ‘Geen eerlijk mens raakt vooruit in Hongarije’

Hij legt uit: ‘Corruptie in Hongarije verschilt niet zo erg veel van wat je in Roemenië of Slowakije ziet. Het verschil zit ‘m hier in de tweederdemeerderheid die deze regering heeft, die haar in staat stelt te doen wat ze wilt. Ze gebruikt die meerderheid om Hongarije nu helemaal naar wens te hervormen en te heropbouwen, en een compleet nieuwe, eigen elite te vestigen.’

‘In Hongarije heb je enerzijds de links-liberale stedelijke milieus en anderzijds de zogenaamd fölkische rechts-conservatieve traditionele milieus die voelen dat ze op kant gezet zijn zestig à zeventig jaar geleden, bij de aanvang van het communisme, en nu volop een nieuwe machtsstructuur aan het opbouwen zijn. De tijd is gekomen om orde op zaken te stellen: tijd voor een nieuwe elite in een nieuw land.’

Protestactie tegen de regering Orbán begin juli 2014. Horthy Miklós was regent van Hongarije van 1920 tot 1944. Onder zijn bestuur nam het antisemitisme toe en verbond het land zich nauw met het fascistische Italië.

Karli Iskakova (CC BY-SA 2.0)

‘Corruptie dient het doel om die nieuwe elite op te bouwen, om via openbare aanbestedingen geld door te sluizen naar bedrijven van vrienden en getrouwen van de regering, om een sterke elite uit te bouwen die het meer dan één ambtstermijn kan uitzingen. Rechtse partijen zijn er vroeger nooit in geslaagd iets duurzaam op te bouwen met een sterke hand in de economie en het zakenleven, en daar heeft Orbán lessen uit getrokken. Daar heeft hij de voorbije jaar aan gewerkt. Bijna alle stappen zijn gezet om een eigen staat te bouwen. Dat is de belangrijkste reden achter recente grootschalige corruptie geweest: het bouwen van een eigen elite.’

Of Lederer soms denkt aan vertrekken? ‘Ja. Maar ik hou erg van Boedapest en Hongarije, dus de drempel om te vertrekken ligt beslist hoger voor mij. En voor mij draait het ook gewoon om niet opgeven. Dit land is ook van mij. Waarom zou het minder van mij zijn dan iemand anders? Ik heb dezelfde rechten dan wie dan ook om hier te wonen, en in een land te zijn waarin ik me goed voel. Waarom zou ik moeten vertrekken en het gevecht opgeven? Dat lijkt me niet juist. Dit is een goede plek met goede mensen, en mits grote politieke veranderingen zou het hier wel eens echt goed kunnen gaan. Daar hoop ik op.’

Deze reportage kwam tot stand met steun van het Fonds Pascal Decroos.