“‘‘Waarom accepteren we een systeem waarin uitbuiting onlosmakelijk verbonden is met de economische rol van migranten?’’

De feestdagen zijn een tijd van overvloed. Onze tafels staan vol met het beste dat de winkels ons bieden. Voor mij is dit doorgaans een moment om zonder schuldgevoelens te genieten, een keer te zondigen tegen mijn voornemens om seizoensgebonden en gezond te eten.

Andere jaren heb ik er weinig moeite mee om die gedachten even los te laten. Maar dit jaar blijft een debat aan de andere kant van de oceaan door mijn hoofd spoken. In de Verenigde Staten, waar een mogelijke terugkeer van Donald Trump aan de macht het politieke klimaat bepaalt, woedt een discussie over zijn plannen om massaal ongedocumenteerde migranten op te sporen en te deporteren. De economische impact hiervan op sectoren zoals landbouw en bouw wordt breed uitgemeten.

In Europa krijgt dit debat weinig aandacht, en dat is onterecht. Want zoals Elon Musk ons maar al te graag herinnert met zijn inmenging in politiek en media, komen deze discussies ook onze richting uit. De vraag is: hoe zouden zulke gesprekken hier verlopen?

Uitbuiting van arbeidsmigranten

Moderne slavernij is helaas geen abstract, ver-van-ons-bed-thema. Het vindt ook in Europa plaats, zij het subtieler dan bijvoorbeeld de heropvoedingskampen in China. Het is dichterbij dan we willen toegeven.

In Nederland werken duizenden arbeidsmigranten in de glastuinbouw, waar paprika’s, tomaten en bloemen worden gekweekt. Veelal afkomstig uit Oost-Europa, werken ze lange dagen onder intense omstandigheden, vaak zonder de juiste contracten. In Frankrijk, het land van wijn en luxe, worden druiven geplukt door seizoensarbeiders uit Afrika en Oost-Europa. Er verschenen rapporten over geïmproviseerde kampen zonder stromend water of elektriciteit.

Wie wat opzoekwerk verricht, vindt rapporten over uitbuiting in de Duitse vleesindustrie, op Spaanse tomatenplantages, in Italiaanse leerlooierijen en in Belgische fruitkwekerijen. Deze mensen vormen de ruggengraat van de Europese economie. Maar wat gebeurt er met hen als de door Musk gesteunde politieke partijen in Europa het voor het zeggen krijgen?

Wat mij stoort in het Amerikaanse debat is niet alleen de plannen zelf, maar de focus van het gesprek. Het blijft hangen in economische en praktische termen: hoe beïnvloedt deportatie de voedselprijzen? Hoe kan de landbouwsector zonder deze arbeiders blijven draaien? Wat volledig ontbreekt, is een morele en mensgerichte dimensie.

Het narratief dat ongedocumenteerde arbeiders essentieel zijn voor lage voedselprijzen is krachtig en eenvoudig te begrijpen. Maar het reduceert hen tot cijfers en functies. Het normaliseert hun uitbuiting en ontneemt hen hun menselijkheid. Dit is niet alleen onrechtvaardig, het blokkeert ook structurele hervormingen, omdat empathie uit het debat verdwijnt.

Trump en zijn Europese tegenhangers begrijpen dat maar al te goed. Door begrippen als “illegalen” en “ongedocumenteerden” te gebruiken, wordt de focus gelegd op hun afwijkende status. Deze mensen worden zo neergezet als een probleem, niet als een integraal deel van de samenleving.

Weinig aandacht

Als we het debat willen heroriënteren, moeten we alerter zijn voor dit soort framing. Welke waarden staan centraal in onze kijk op arbeid en menselijke waardigheid? Waarom accepteren we een systeem waarin uitbuiting onlosmakelijk verbonden is met de economische rol van migranten?

Het probleem is niet dat er te weinig aandacht is voor de bijdrage van arbeidsmigranten. Het probleem is dat we blijven accepteren dat hun bijdragen hand in hand gaan met systematische onrechtvaardigheid. Door hen rechten te ontzeggen, houden we een systeem van moderne slavernij in stand.

Tot slot een eindejaarswens aan beleids- en opiniemakers: laten we lessen trekken uit de Amerikaanse situatie. Niet alleen uit de meer voor de hand liggende zaken – zoals de noodzaak om de macht van rijke individuen zoals Musk over het democratische proces te beperken – maar ook uit de manier waarop de VS omgaat met gepolariseerde debatten.

Jonathan Janssens werkt al meer dan tien jaar rond mensenrechtenkwesties en is coördinator van Gent Fair Trade, een samenwerkingsverband tussen de Stad Gent en Oxfam Wereldwinkels Gent.