7 absurde dingen die je moet weten over het Roemeense EU-voorzitterschap

Openingsceremonie van het Roemeense EU-voorzitterschap op 10 januari in het Athenaeum concertgebouw van Boekarest. Van links naar rechts: Premier van Roemenië Viorica Dăncilă, president van Europese Raad Donald Tusk, president van Roemenië Klaus Iohannis, president van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker, patriarch Daniel.

Ministry of Foreign Affairs / Andreea Tănase

Elke dag om 12u houden activisten van de burgerbeweging Vā Vedem — wij zien u — een stil protest aan het partijkantoor van de regeringspartij PSD in Sibiu. Ze trotseren sneeuw en kou. In dezelfde sneeuw kwamen Europese en Roemeense leiders op 10 januari aan in het majestueuze Athenaeum concertgebouw van Boekarest voor de openingsceremonie van het Roemeense EU-voorzitterschap.

‘Samenhang, een gemeenschappelijke Europese waarde’. Dat is de centrale boodschap die de Roemeense regering koos als motto voor de komende zes maanden. Ondertussen kan ze amper samenhang garanderen binnen de eigen rangen, en probeert ze amnestie door te drukken voor grootschalige corruptie en fraude met de Europese subsidies die voor deze samenhang in de EU moeten zorgen.

De Roemeense regering koos ‘samenhang’ als motto voor het EU-voorzitterschap. Ondertussen doet ze alles om ervoor te zorgen dat fraude met de subsidies die voor deze samenhang in de EU zorgen, onbestraft blijft.

Jean-Claude Juncker, president van de Europese Commissie, drukte eind vorig jaar zijn twijfels uit over de capaciteit van Roemenië om die eigenbelangen opzij te schuiven voor het belang van de EU.

Ook Donald Tusk, president van de Europese Raad van de lidstaten, nam geen blad voor de mond. Tijdens zijn toespraak op de openingsceremonie richtte hij zich rechtstreeks tot de Roemeense bevolking en tot burgerbewegingen als Vā Vedem, in het Roemeens:

‘Het hangt alleen van u af of de Roemeense politiek een goed voorbeeld voor Europa zal zijn, of een akelige waarschuwing. Aan zij die denken dat spelen buiten de afgesproken regels kracht betekent, zeg ik: jullie vergissen zich. Het is zwakte. Aan zij die hard werken om Europese waarden te verdedigen, onze vrijheden en rechten, zeg ik: blijf vechten.’

Activist Mihai Matei voelde zich aangesproken: ‘Deze duidelijke verwijzing naar de pogingen van de Roemeense regering om onze rechtsstaat te ondermijnen, was een hart onder de riem. Ik schaam me. Al het potentieel van ons mooie land had na twaalf jaar EU-lidmaatschap in dit voorzitterschap een apotheose moeten bereiken. Nu wordt het verspild omdat een corrupte leidersklasse een crimineel eigenbelang nastreeft. De komende vijftien jaar krijgen we deze kans niet meer.’

1. De Roemeense regering wil een wet stemmen om veroordeelde criminele politici amnestie te geven

Vorige week maandag, amper 11 dagen na de openingsceremonie waar de Roemeense regering de grote woorden over Europese samenhang en solidariteit had bovengehaald, kondigde Minister van Justitie Tudorel Toader (PSD, sociaaldemocraten) aan dat hij een noodordonnantie klaar had om honderden corruptiezaken nietig te verklaren.

‘Ongelooflijk! De Roemenen verdienen een rechtsstaat’, reageerde vicepresident van de Europese Commissie Jyrki Katainen fel.

Minister van Buitenlandse Zaken Teodor Meleşcanu (ALDE, liberalen) herhaalde dat amnestie voor veroordeelde politici een “alternatieve oplossing” is voor de overbevolking in de gevangenissen. Met dit ietwat absurde argument probeert de Roemeense regering het onverdedigbare te verdedigen.

Lees meer daarover in ‘Hoe een wereldwijde lobby corrupte politici in het zadel houdt’

2. De voorzitter van de sociaaldemocratische regeringspartij zit verwikkeld in een juridisch conflict met de Europese Commissie over verduistering van EU-subsidies

‘Om de stabiliteit van de EU te garanderen, moeten we de economische verschillen tussen regio’s in Europa wegwerken’, zei Meleşcanu vorige week in Brussel. ‘Het laatste wat de EU nodig heeft, zijn nieuwe barsten in onze constructie en onze sterke mondiale positie.’

Uitgerekend met subsidies uit EU-ontwikkelingsfondsen om die verschillen weg te werken, doen Roemeense politici op het hoogste niveau al jarenlang aan zelfverrijking. De afgelopen twee jaar voerde het Europees Bureau voor Fraudebestrijding (OLAF) 32 onderzoeken naar fraude met EU-subsidies in Roemenië.

Een van de verdachten is niemand minder dan Liviu Dragnea, voorzitter van de sociaaldemocraten en de machtigste man van het land die eerder al twee keer voor corruptie veroordeeld werd.

De voorzitter van de regeringspartij stuurde zijn kat naar de ceremonie met EU-leiders. #WaarIsLiviu, naar analogie met het spelletje Waar is Wally, verscheen overal op Roemeense sociale media.

Toen Dragnea nog provincievoorzitter was, gaf hij wegenbouwprojecten gefinancierd met het European Regional Development Fund aan zijn bouwbedrijf zonder een procedure voor openbare aanbestedingen te organiseren. 21 miljoen euro werd verduisterd. De Europese Commissie deed een audit en merkte het. OLAF begon een onderzoek.

Activiste Elena Calistru legt uit: ‘De provincie betaalde de boete. Toen Dragnea minister van Regionale Ontwikkeling werd, liet hij een noodordonnantie stemmen om alle boetes te betalen met geld uit het nationale budget van de Roemeense staat. Dragnea gebruikte zijn positie als minister om de staat voor zijn criminele eigenbelangen in te zetten. Maffiapraktijken met middelen van de Roemeense en Europese belastingbetaler.’

Dragnea probeert het rapport van OLAF ongeldig te doen verklaren opdat Roemeense rechtbanken het niet zouden kunnen inroepen als officieel bewijsmateriaal. In de aanloop naar het Roemeense EU-voorzitterschap verschenen in de pers beschamende berichten dat de voorzitter van de grootste regeringspartij, die samen met de Europese Commissie het voorzitterschap in goede banen leidt, ‘de Europese Commissie voor de rechter daagt’.

‘Dragnea probeert het Roemeense publiek voor zijn kar te spannen om zijn zaak kracht bij te zetten’, zegt Calistru. ‘Daarom verschijnt in de Roemeense media nu erg veel anti-EU propaganda. Hetzelfde narratief als in Hongarije. In Roemenië wordt de EU dus vijand nummer één, niet om ideologische redenen, maar opdat Dragnea in de perceptieoorlog rond zijn strafzaak niet als de slechterik zou overkomen.’

Dragnea was afwezig tijdens de openingsceremonie van het EU-voorzitterschap. #WaarIsLiviu, naar analogie met het spelletje Waar is Wally, verscheen overal op de Roemeense sociale media.

Andere veroordeelde politici zoals voormalig premier Adrian Năstase had de regering dan weer wel uitgenodigd, zelfs in de officiële VIP lounge vlakbij Europees Commissaris Frans Timmermans die de afbraak van de rechtsstaat in Roemenië op de voet volgt.

De voor corruptie veroordeelde ex-premier Adrian Năstase (tweede van rechts) op de openingsceremonie van het Roemeense EU-voorzitterschap op 10 januari in het Athenaeum concertgebouw van Boekarest.

Ministry of Foreign Affairs / Andreea Tănase

3. De Roemeense regering wil de definitie van machtsmisbruik en corruptiemisdrijven in de Strafwet wijzigen

In juni 2018 stemde het Roemeense parlement een wijziging van de Strafwet. Het gaat om de definitie van corruptiemisdrijven waarvoor Dragnea onderzocht wordt. Als de definitie verandert, zal Dragnea de misdaad waarvan hij verdacht wordt niet gepleegd hebben en dus niet gestraft worden.

Deze wetten zullen de capaciteit van aanklagers om corruptie op hoog niveau te onderzoeken en vervolgen, sterk inperken.

De Raad van Europa publiceerde aanbevelingen om de wetten aan te passen. Op 3 oktober 2018 nodigde het Europese Parlement de Roemeense premier Viorica Dăncilă zelfs uit om zich te komen verantwoorden voor de plenaire vergadering.

‘Het Roemeense parlement toonde tot vandaag geen enkel teken van bereidheid om rekening te houden met de aanbevelingen van de Raad van Europa.’

Europees Commissaris Frans Timmermans nam ook het woord: ‘Het Roemeense parlement toont geen enkel teken van bereidheid om rekening te houden met de aanbevelingen van de Raad van Europa. Ook de Commissie, als bewaker van de Europese verdragen, zal alle instrumenten gebruiken om de Roemeense democratie te beschermen. Terugschroeven van democratische verworvenheden schendt de rechten van de Roemenen die zich willen bevrijden van het verschrikkelijke verleden. In de laatste rechte lijn van deze pijnlijke marathon riskeren we de eindmeet niet te bereiken.’

De Roemeense premier reageerde defensief: ‘Ik vraag respect voor de Roemeense natie. Wij proberen een functionerend gerecht uit te bouwen. Voor de Europese politici? Neen, voor de Roemeense burgers. Er gaat veel nepnieuws rond. De wetten werden in het parlement gestemd. Dat is een democratisch verkozen orgaan. Dat is de wil van het volk.’

Kort daarna verklaarde het Roemeense Grondwettelijk Hof delen van die “wil van het volk” ongrondwettelijk. Binnenkort zal het parlement de wetten opnieuw bekijken.

Timmermans behoort tot dezelfde Europese fractie als de Roemeense regeringspartij PSD van Dăncilă en Dragnea: de Europese sociaaldemocraten (S&D). Maar de S&D blijft stil over hun Roemeense collega’s.

Lees meer daarover in ‘Sociaaldemocraten stemmen voor sancties tegen Hongarije. Wat met autoritairen in eigen rangen?’

Guy Verhofstadt, voorzitter van de Europese liberale fractie ALDE, probeerde duidelijker te zijn over hún corrupte collega’s van de Roemeense liberalen, de partij van de Roemeense minister van Buitenlandse Zaken die amnestie voor veroordeelde politici bepleitte.

‘De hervorming van het gerechtssysteem, van de Strafwet, moet de aanbevelingen van de Raad van Europa in acht nemen’, zei Verhofstadt. ‘De Roemeense liberalen hebben mij beloofd hiervoor te zorgen. Als ze dat niet doen, hebben ze geen plaats meer in onze politieke familie.’

4. De Roemeense regering probeert anticorruptie-hoofdaanklagers te vervangen door politieke vriendjes

De regering wil de hoofdaanklager van het Openbaar Ministerie op pensioen sturen. Hij is één van de grondleggers van de anticorruptie-instituten van Roemenië. De populaire president Klaus Iohannis ligt dwars voor zijn vervanging.

Het belangrijkste anticorruptie-instituut is het Nationale Anticorruptiedepartement. Laura Codruţa Kövesi was er de hoofdaanklager van. Op 9 juli 2018 schoof de minister van Justitie haar opzij nadat zij jarenlang bewijzen had verzameld van de corruptie van honderden hooggeplaatste politici, waaronder Liviu Dragnea.

Kövesi is nu kandidaat voor de positie van hoofdaanklager van het nagelnieuwe Europese Openbaar Ministerie (EOM). Dat zal de bevoegdheid hebben om fraude en corruptie met het EU-budget te onderzoeken en te vervolgen. Als hoofdaanklager van het EOM zal Kövesi dus toch nog achter Dragnea aan kunnen gaan.

De zoektocht naar een vervanger voor Kövesi is nog altijd aan de gang. De minister van Justitie stuurde op 15 oktober 2018 een eerste voorstel, Adina Florea, naar president Iohannis. Die wees de kandidatuur af omdat hij het negatieve advies van de Hoge Raad voor Justitie volgde.

De Hoge Raad voor Justitie screent alle kandidaten om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te waarborgen. Florea had zich tijdens haar interview met de Raad vijandig uitgelaten over het werk van Kövesi. Bovendien komt ze van het lokale niveau en heeft ze geen ervaring met de vervolging van corruptie op hoog niveau. Ze zei ook dat het haar doel is om “de wil van het parlement te respecteren”.

De Roemeense regering trekt zich weinig aan van wat de Europese Commissie, en de eigen gerechtelijke instanties, zeggen of doen.

‘In een democratie die de scheiding der machten respecteert, moet de rechterlijke macht onafhankelijk van de wetgevende macht en de volksvertegenwoordiging kunnen werken’, zegt Elena Calistru. ‘Zeker omdat het Anticorruptiedepartement ook de eventuele corruptie van parlementsleden onderzoekt.’ Na de weigering van de president stuurde de minister van Justitie hetzelfde voorstel opnieuw. De president wees het opnieuw af.

Het lijkt erop dat president Iohannis de democratische verworvenheden probeert te beschermen tegen een autoritaire machtsgreep van de regering. Dit alles gebeurde twee weken na de hoorzitting in het Europese Parlement waar de Roemeense premier zich moest verantwoorden. De Roemeense regering trekt zich weinig aan van wat de Europese Commissie zegt of doet.

Timmermans had toen geantwoord: ‘Het werk van de hoofdaanklager van het Anticorruptiedepartement was de reden waarom de Europese Commissie positieve rapporten schreef over de Roemeense inspanningen om de rechtsstaat uit te bouwen. Hervormingen, die geacht worden permanent te zijn, terugschroeven is niet de bedoeling als EU-lidstaat. Onze voogdij over Roemenië kan dus niet uitdoven.’

De Europese Commissie wil in de meerjarenbegroting de mogelijkheid opnemen om sancties op te leggen aan lidstaten die de rechtsstaat ondermijnen. Roemenië, één van die lidstaten, zal nu de onderhandelingen over die meerjarenbegroting gaan leiden. Dat leidt tot een absurde en weinig effectieve situatie.

5. Roemenië, dat niet meer voldoet aan de voorwaarden om lid van de EU te zijn, wil de EU uitbreiden met nieuwe landen die wel moeten voldoen aan die voorwaarden

Roemenië staat samen met Bulgarije onder een soort van voogdij van de Europese Commissie omdat ze in 2007 niet klaar waren om lid van de EU te worden. Ze werden tóch lid op voorwaarde dat ze het zogenaamde Mechanisme voor Samenwerking en Toetsing zouden aanvaarden en dat ze hervormingen nooit zouden terugschroeven. Dat doen ze nu toch.

Roemenië, dat niet meer voldoet aan de voorwaarden waaronder ze in 2007 zijn toegetreden tot de EU, wil nu een prioriteit maken van de toetreding van nieuwe landen uit de Westelijke Balkan die wel aan al die voorwaarden moeten voldoen.

Elke dag om 12u houden activisten van de burgerbeweging Vā Vedem — wij zien u — een stil protest aan het partijkantoor van de regeringspartij PSD in Sibiu.

© Pieter Stockmans

6. Ook tijdens het Roemeense EU-voorzitterschap ontslaat Dragnea aan de lopende band ministers die kritisch voor hem zijn

Eind vorig jaar zei Juncker dat interne twisten binnen de Roemeense regering ervoor zorgen dat Roemenië niet als een solide eenheid in de Europese politiek kan fungeren. Ze maken zelfs ruzie over wie het EU-voorzitterschap mag leiden: de premier, van de sociaaldemocraten, of de president, van de liberalen.

Nu het voorzitterschap begonnen is, blijven ook de barsten binnen regeringspartij PSD groeien. Roemenië heeft een commissaris in de Europese Commissie: Corina Creţu, Commissaris voor Regionaal Beleid. Een paar dagen geleden stapte zij over van de PSD naar ProRomania, de nieuwe partij van de voormalige premier Victor Ponta, zelf ex-PSD.

Lees hier een exclusief interview met Victor Ponta

Dit was te verwachten. Creţu was al langer kritisch voor haar eigen partij PSD en ook de PSD zelf heeft de Europese Commissie en hun eigen partijlid Creţu aangevallen.

De PSD zet ook regelmatig zelf eigen topfiguren uit de partij of zelfs uit de regering. Voorzitter Dragnea verwijderde de afgelopen jaren twee premiers die zijn zaakjes niet genoeg behartigden.

Een paar weken geleden voerde hij de zoveelste herschikking van de regering door om zijn eigenbelang veilig te stellen. De minister voor Regionale Ontwikkeling en de minister voor Transport werden vervangen. Dat zijn twee cruciale ministerposten die gaan over de verdeling van Europese subsidies. Ze beheren grote infrastructuurprogramma’s en beschikken over de grootste budgetten.

Beide ministers waren deel van een fractie binnen de PSD die tegen Dragnea stemde tijdens een recente vergadering van het partijbestuur. Ze willen Dragnea weg als voorzitter van de partij. Dus werden ze uit de regering ontslagen.

En nu begint er weer een strijd tussen de minister van Justitie en president Iohannis over hun vervanging. De president verwierp een voorstel. Een dag voor de openingsceremonie van het EU-voorzitterschap stuurde de minister opnieuw dezelfde voorstellen naar de president, die opnieuw weigerde.

Een partijkantoor van de liberale partij van Roemeens president Klaus Iohannis in Sibiu

© Pieter Stockmans

7. Er bestaat twijfel over de competentie van de Roemeense regering om de moeilijkste dossiers als EU-voorzitter te beheren

‘De PSD heeft ook veel medewerkers uit de administraties vervangen door politieke vriendjes’, zegt Elena Calistru. ‘Dat deden ze nadat klokkenluiders van de administratie Justitie aan de pers en aan ngo’s hadden gelekt dat de regering werkte aan de noodordonnanties voor amnestie voor corruptie. Dankzij die lekken begonnen de massale demonstraties in 2017.’

‘Een groot deel van de expertise en het institutioneel geheugen is verloren gegaan. Deze mensen moeten nu de moeilijkste dossiers van de recente Europese geschiedenis beheren: Brexit, de Europese parlementsverkiezingen van mei 2019, onderhandelingen rond de meerjarenbegroting.’

‘De PSD heeft medewerkers uit de administraties vervangen door politieke vriendjes. Daardoor is veel expertise verloren gegaan. Deze regering moet nu de meest complexe EU-dossiers beheren.’

‘Ik werk al 10 jaar met budgetten, maar zelfs ik zou geen werkgroep over de Europese begroting kunnen beheren. Je moet gewoon kennis hebben over de voorafgaande jaren, de dynamieken, de gevoeligheden, de zeer grote complexiteit en techniciteit van de materie. Eurocraten zijn zich goed bewust van de risico’s. Het zal een gedeeld management met de Europese Commissie zijn.’

Misschien omdat de Roemeense regering nattigheid voelt, proberen ze goede wil te tonen. Roemenië was de enige niet-westerse lidstaat die tijdens een ontmoeting van ambassadeurs op 7 januari beloofde om vluchtelingen gered op de Middellandse Zee op te vangen. De andere acht landen waren allemaal West-Europees. Oostenrijk heeft op dat vlak als EU-voorzitter nooit het goede voorbeeld gegeven.

Maar Calistru spreekt van een grote gemiste kans: ‘Na elf jaar lidmaatschap hadden we als Centraal-Europees land echt onze stempel kunnen drukken op historische ontwikkelingen over de toekomst van Europa. Maar de grootste teleurstelling is dat onze regering tijdens deze zes maanden niet de expertise en de politieke wil heeft om hier een kans voor Roemenië van te maken.’