Linkse Andrés Manuel López Obrador nu al overwinnaar van Mexicaanse presidentsverkiezingen?

Andres Manuel Lopez Obrador na de verkiezingsnederlaag in 2012

Eneas De Troya (CC BY 2.0)​

De aankomende presidentsverkiezing van Mexico lijkt een gedane zaak. Eén kandidaat staat immers al maanden met zo’n twintig procentpunten voorop in de peilingen: de linkse Andrés Manuel López Obrador. Hij is de gedoodverfde winnaar.

Het is alles of niets voor López Obrador, ook wel eens AMLO genoemd. Mislukt deze derde gooi naar het presidentschap alsnog, dan trekt Mexico’s bekendste politicus zich terug uit de politiek. ‘Al palacio o a la chingada’, liet hij optekenen in een biografische documentaire die recent verscheen: naar het regeringspaleis of naar de verdoemenis.

Mexicanen zijn boos om de talloze corruptieschandalen die zich de voorbije jaren hebben opgestapeld.

Het heten historische verkiezingen op 1 juli, nog nooit werden immers zoveel mandaten betwist. Niet alleen kiezen Mexicanen een nieuwe president, ze stemmen ook voor vijfhonderd volksvertegenwoordigers en 128 senatoren, op dezelfde dag houden ook dertig van de 32 deelstaten lokale verkiezingen.

De inzet is hoog. Talloze Mexicanen voelen zich onveilig en durven na donker de straat niet op. Vorig jaar werd het hoogste moordcijfer opgetekend sinds de statistieken worden bijgehouden. Het land is boos om de talloze corruptieschandalen die zich de voorbije jaren hebben opgestapeld. En terwijl de relaties met de Verenigde Staten al ruim twintig jaar, sinds de start van Noord-Amerikaanse vrijhandelsakkoord NAFTA, erg vriendelijk zijn, doet VS-president Donald Trump de spanningen opnieuw oplopen.

De andere kandidaten

De meeste waarnemers gaan er zowat vanuit dat López Obrador de verkiezingen wint. Toch dingen nog drie andere kandidaten mee naar het presidentschap.

AMLO wordt in de peilingen opgevolgd door Ricardo Anaya van de conservatieve Partido de Accion Nacional (PAN), die een links-rechtscoalitie aanvoert. De weinig inspirerende José Antonio Meade is de kandidaat van de Partido Revolucionario Institucional (PRI) van uittredend president Enrique Peña Nieto, die na zes jaar aan de macht bijzonder onpopulair is.

Sluit het hek: de onafhankelijke kandidaat Jaime Rodríguez Calderón, alias ‘El Bronco’, ex-gouverneur van de staat Nuevo León. Zijn kansen zijn echter gering. De inheemse presidentskandidate María de Jesus Patricio Martínez, de hoop van alternatief-links Mexico waar MO* eerder over berichtte, haalde uiteindelijk niet de verplichte 800.000 handtekeningen van sympathisanten om haar kandidatuur te officialiseren.

Nieuwe Hugo Chávez?

De 64-jarige López Obrador begon zijn politieke loopbaan in de zuidelijke deelstaat Tabasco, als een verdediger van inheemse en landelijke gemeenschappen. In 2000 werd hij burgemeester van Mexico-Stad, in 2005 nam hij ontslag om een eerste gooi te doen naar het Mexicaanse presidentschap.

Dat lukte hem net niet, en hij beweerde dan ook dat er gesjoemeld was met de stembusuitslag. Maandenlang bezetten zijn aanhangers het politieke centrum van de hoofdstad. In 2012 lukt het alweer niet. Maar nu lijkt het tij definitief gekeerd in het voordeel van de tabasqueño.

López Obrador maakt zich sterk dat hij Mexico radicaal wil transformeren als hij aan de macht komt. De partij die hij oprichtte in 2012 heet niet voor niets de Movimiento de Regeneración Nacional, kortweg Morena. De zogeheten ‘beweging voor nationale regeneratie’ spint er handig garen bij dat steeds meer Mexicanen zich afkeren van de traditionele partijen. Voor deze verkiezingen heeft Morena een coalitie gevormd met een aantal kleinere partijen, onder de paraplu Juntos Haremos Historia, ofwel ‘samen schrijven we geschiedenis.’

‘López Obrador is eerder een centrumkandidaat die allianties aangaat met de zakenwereld en conservatieven. Hij gaat Mexico echt niet isoleren’

Niet iedereen zit echter te wachten op het presidentschap van López Obrador. Internationale investeerders, grootbanken en delen van de Mexicaanse zakenwereld zijn zenuwachtig. Misschien ontpopt die linkse populist zich wel tot een nieuwe Hugo Chávez en rijdt hij de Mexicaanse economie in de vernieling met een dodelijke cocktail van protectionisme, nationalisering en onteigening?

López Obrador heeft immers voorgesteld de liberalisering van de Mexicaanse oliesector terug te draaien. Ook een geplande nieuwe hoofdstedelijke luchthaven, een miljardenproject met inmiddels talrijke belanghebbenden, wil hij schrappen. Er is zelfs sprake van onteigeningen. En als kers op de taart wil de kandidaat komaf maken met de machtige politieke en criminele “maffia’s” van het land.

‘De paniek is ongegrond’, stelt John Ackerman geruststellend. Deze professor recht en sociologie aan de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (UNAM) is een van de meest zichtbare verdedigers van López Obrador. ‘Kijk, sinds de jaren tachtig zijn in Mexico uitsluitend rechtse regeringen aan de macht geweest, dus in relatieve termen staat López Obrador zeker voor een verschuiving naar links. Maar op zich is hij eerder een centrumkandidaat die allianties aangaat met de zakenwereld en conservatieven. Hij gaat Mexico straks echt niet isoleren.’

Andres Manuel Lopez Obrador bij een meeting tijdens de kiescampagne van 2012

Emiglex (CC BY-SA 3.0)​

Twee miljoen studiebeurzen

López Obrador wil naar eigen zeggen een regering die iedereen vertegenwoordigt, van inheemse boeren tot welstellende ondernemers. Zijn belangrijkste programmapunt is corruptie. Die ziet hij, al dan niet terecht, als de oorzaak van zowat alle problemen die het land teisteren: onveiligheid, ongelijkheid en armoede. De presidentskandidaat wil corruptie ontmoedigen door onder meer de lonen van politieagenten en soldaten te verhogen.

De gedoodverfde nieuwe president van Mexico wil ook geld uitgeven aan sociale programma’s. Zo moeten twee miljoen jongeren studiebeurzen krijgen, als alternatief voor carrière in de misdaad. Voorts wil hij de pensioenen verdubbelen.

Bepaalde landbouwproducten zouden een minimumprijs krijgen. Het is een feit dat boeren uit de provincie regelmatig naar Mexico-Stad gaan betogen omdat ze niet kunnen concurreren met goedkope invoer uit de VS, waar landbouwers meer schaalgrootte genieten.

Er moet vervolgens meer infrastructuur opgetrokken worden. Vandaag geeft Mexico 2,6 procent van het bnp uit aan infrastructuur, wat weinig is in vergelijking met andere Oeso-landen. López Obrador wil dat optrekken naar vier procent. Dat wil hij betalen door corruptie aan te pakken, deze kost Mexico naar schatting zo’n 50 miljard dollar per jaar, ofwel vijf procent van het BNP. Bovendien wil hij bezuinigen op de lonen van hoge ambtenaren.

Massale betogingen bij een verhoging van de brandstofprijs in Mexico begin 2017. De ontevredenheid over uittredend president Enrique Peña Nieto is erg groot.

Protoplasma K (CC BY-SA 2.0)​

Amnestie voor drugsmisdadigers

Mexico moet kortom sterker en zelfredzaam worden, aldus López Obrador. Critici noemen sommige van zijn beleidsvoorstellen protectionistisch. Zo wil hij onder meer de Mexicaanse olieproductie optrekken, door de bouw van nieuwe raffinaderijen, om minder te moeten invoeren vanuit de VS. Het kapitaal daarvoor moet uit China komen: aan Amerikaans geld hangen teveel voorwaarden vast, zegt AMLO.

Donald Trump zei recent dat er in Mexico ‘een aantal zeer goede mensen’ het presidentschap ambiëren en ook ‘enkele minder goede mensen.’ Men hoeft geen politicoloog te zijn om te weten dat dat een sneer was aan het adres van López Obrador. Toch komt Trump erg weinig aan bod in de gesprekken over de verkiezingen. AMLO heetf diens naam niet een keer genoemd tijdens het laatste presidentiële debat afgelopen dinsdag.

‘Gaan we kinderen die voor drugsbendes op uitkijk staan opsluiten, of gaan we hen kansen geven om zich te ontwikkelen?

Vorig jaar was het dodelijkste jaar in Mexico sinds de cijfers worden bijgehouden: 29.168 moorden werden er gepleegd. Hoewel er geen precieze cijfers zijn over welk deel daarvan drugsgerelateerd is, wordt het op twee derde geschat. Daarom lijkt dit voorstel van López Obrador controversieel. Hij wil een amnestie voor (alle) kleine drugsmisdrijven, een gedoogbeleid zeg maar.

De bedoeling is dat betrokkenen een alternatief zien voor de vicieuze misdaadcirkel. ‘Gaan we kinderen die voor drugsbendes op uitkijk staan opsluiten, of gaan we hen kansen geven om zich te ontwikkelen?’, zegt Alfonso Durazo daarover, de voorgestelde minister van Veiligheid van López Obrador. ‘Het beste strafbeleid is een sterk sociaal beleid.’

De war on drugs in Mexico, die president Felipe Calderon startte in 2006, is hoe dan ook mislukt en heeft volgens experts het geweld enkel doen toenemen. Sinds 2006 heeft het drugsgeweld naar schatting 126.000 doden opgeëist.

Enkele van de 43 studenten die in één nacht in 2014 door politie overgeleverd werden aan een drugsbende en nooit meer teruggezien werden

Agencia Prensa Rural (CC BY-NC-ND 2.0)​

Het fraudespook

De winst lijkt dan wel binnen voor López Obrador, maar het zou niet de eerste keer zijn dat een verkiezing gekaapt wordt. Het fraudespook is dan ook gespreksonderwerp nummer één op sociale media.

‘De PRI voelt de bui al hangen en gaat alles op alles zetten om aan de macht te kunnen blijven’, zegt Alvaro Araya, professor politieke sociologie aan de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (overigens de grootste in Latijns-Amerika). ‘Mexico is wereldwijd een schoolvoorbeeld voor electorale fraude. Verkiezingen zijn er allesbehalve vrij of fair.’

‘Mexico is wereldwijd een schoolvoorbeeld voor electorale fraude. Verkiezingen zijn er allesbehalve vrij of fair.’

Onderzoeker John Ackerman verwijst onder meer naar de verkiezingen in de deelstaat Estado de México van vorig jaar. Hoewel de kandidaat van de PRI bijzonder onpopulair was en ook achteraan in de peilingen stond, raakte hij toch verkozen als gouverneur. Pittig detail: de man is de neef van president Peña Nieto.

Uit onderzoek bleek dat er op grote schaal gefraudeerd werd. Kandidaten van Morena werden met de dood bedreigd en de PRI kocht tal van stemmen. ‘Het is een reële mogelijkheid dat ze dat herhalen in juli. Een machtige groep in dit land heeft lak aan democratie, en zal er alles doen om aan de macht te blijven’, aldus Ackerman.

López Obrador is gepokt en gemazeld in die realiteit. ‘Hij weet dat hij heel gedecideerd moet winnen en met een brede marge, anders zijn er duizend en een mogelijkheden om hem buitenspel te zetten’, aldus Ackerman. ‘Sinds 2006 heeft hij dan ook geen enkel publiek mandaat opgenomen, al zou hij dat gekund hebben. In plaats daarvan heeft al die tijd het land rondgereisd, van dorp tot dorp, en zowat onafgebroken campagne gevoerd.’ López Obrador heeft inderdaad alle 2438 gemeenten van het land bezocht.

Hoe gaat die fraude precies in zijn werk? Volgens de Amerikaanse onderzoeker Kenneth Greene (University of Texas), die al twintig jaar werkt in Mexico, is de kans groter dan ooit dat politieke partijen in juli stemmen zullen proberen te kopen. Uit een enquête die hij uitvoerde onder het Mexicaanse kiespubliek bleek dat 21 procent van de respondenten benaderd was met een aanbod om hun stem te kopen. Niet minder dan 78 procent van de aanbiedingen kwam uit het kamp van de PRI.

‘Het geld komt doorgaans uit gemeentelijke, publieke fondsen die verduisterd werden’, zegt Greene. Dat heeft hij uit interviews met de betrokkenen zelf. Kiezers krijgen bedragen aangeboden tussen de 200 en 1500 peso, omgerekend tussen de 8 en 60 euro.

Verbazend genoeg is er geen bewijs dat het kopen van stemmen echt werkt, zegt Greene. Uit een enquête die hij uitvoerde onder 1500 Mexicanen bij de vorige presidentsverkiezing blijkt dat een geldsom het stemgedrag niet echt beïnvloedt. ‘Waarom de partijen het dan doen? Omdat ze niet weten dat het niet werkt, ze hebben niet de middelen om dat te achterhalen. Stel, je wint, en je hebt er veel geld tegenaan gegooid. Heb je gewonnen omdat je stemmen hebt gekocht, of om een andere reden?’

‘Weg met Peña Nieto’: uittredend president Enrique Peña Nieto heeft er een desastreus parcours opzitten

Montecruz Foto (CC BY-SA 2.0)​

Bots, trolls en fake news

De PRI van uittredend president Peña Nieto staat in Mexico zowat synoniem met machtsmisbruik en verkiezingsfraude. Tot 2000 was de partij zeventig jaar onafgebroken aan de macht. In die tijd heeft ze een uitgebreid en diepgeworteld cliëntelismesysteem uitgebouwd, waardoor het jaar na jaar verkiezingen bleef winnen. Dat begint echter af te brokkelen, zegt Mexico-expert Kenneth Greene.

‘Door de privatisering van openbare industrieën zoals de energiesector en naarmate oppositiepartijen groeiden, zijn twee belangrijke geldbronnen opgedroogd’, zegt Greene. ‘Daardoor kan de PRI nog maar amper meer middelen besteden dan hun concurrenten. Bovendien is Peña Nieto fundamenteel niet in staat geweest iets te doen aan het geweld, de armoede en de ongelijkheid, met dramatische approval ratings tot gevolg. Zo wordt het voor de PRI enorm moeilijk om steun terug te kopen, de klim uit het dal is gewoonweg te steil.’

Valse socialemedia-accounts die geprogrammeerd kunnen worden om een stortvloed aan fake nieuws te verspreiden, werden ingezet door de PRI.

Toch weert de machtspartij zich als een duivel in een wijwatervat. In het arsenaal van vuile trucs hoort ook online manipulatie: bots, trolls en fake news. Valse nieuwsberichten zijn dezer dagen overal, op Facebook, Twitter, WhatsApp, op tal van dubieuze nieuwssites. Sommige berichten worden door honderdduizenden Mexicanen gezien en becommentarieerd.

De meeste ‘fake news’-berichten die circuleren draaien rond López Obrador. Zo circuleerde onder meer een fake video waarin Russische nieuwsankers, ondertiteld in het Spaans, aankondigen dat de kandidaat de steun krijgt van de Russische president Vladimir Poetin. Hoewel het nog nooit zwart op wit is aangetoond, is het aannemelijk dat politieke partijen achter de desinformatiecampagnes zitten.

In Mexico speelt desinformatie en socialemediamanipulatie al een rol sinds de presidentsverkiezingen van 2012. Een rapport van de universiteit van Oxford uit 2017 stelt dat zogenaamde bots, valse socialemedia-accounts die geprogrammeerd kunnen worden om een stortvloed aan fake nieuws te verspreiden, ingezet werden door de PRI en ook actief zijn gebleven doorheen het presidentschap van Peña Nieto.

Ngo Amnesty International stelde dan weer vast dat trollnetwerken journalisten en activisten systematisch lastigvallen en soms met de dood bedreigen.

Golf van dodelijk geweld

Bovenop de verkiezingsfraude en het fake news komt nog een golf van dodelijk geweld. Sinds de start van de precampagne in september vorig jaar werden 113 (kandidaat-) politici vermoord, stelde recent een rapport van veiligheidsconsultancybedrijf Etellekt. De huidige kiescampagne is reeds een van de dodelijkste in de Mexicaanse geschiedenis. Maar liefst 132 andere kandidaten lopen volgens het rapport een hoog risico om ook vermoord te worden. Vooral kandidaten voor deelstaatparlementen of lokale gemeentebesturen worden geviseerd.

Misdaadgroepen in Mexico spelen vaak onder een hoedje met lokale autoriteiten. Geweld tegen kandidaten is een manier om hun wil op te leggen vooraleer nieuwe beleidsmakers zelfs verkozen raken. Het is nog maar de vraag of López Obrador dat hardnekkige systeem uitroeien.