Journalistiek in Afghanistan bestaat (bijna) niet meer

Sadiqullah Afghan, hoofd van Radio Tabassum: ‘We hebben alle vrouwelijke journalisten moeten ontslaan.’

© Tabassum

Werken als journalist in Afghanistan is sinds augustus 2021 heel wat moeilijker geworden. Journalisten die de regels van de Taliban niet volgen, worden gearresteerd. Mediabedrijven sluiten omdat ze niet meer normaal kunnen werken en inkomsten verliezen. En omdat kritiek niet wordt getolereerd, doen veel journalisten aan zelfcensuur. Vooral voor vrouwelijke journalisten is het zeer moeilijk, zo niet onmogelijk om te werken.

Op maandag 28 maart is Sadiqullah Afghan aan het werk op de redactie van Radio Tabassum in de stad Kandahar, in het zuiden van Afghanistan. De 31-jarige journalist staat aan het hoofd van de lokale, onafhankelijke radiozender die niet alleen politieke, islamitische, economische en culturele programma’s uitzendt, maar ook muziek en amusementsprogramma’s.

Plots stormen medewerkers van de Taliban de redactielokalen naar binnen. Afghan wordt samen met zes andere journalisten gearresteerd en naar het kantoor van de inlichtingendienst van de Taliban gebracht, de zogeheten Istikhbarat.

‘Waarom houden jullie je niet aan onze regels?’, vragen de Talibanmedewerkers aan Afghan en zijn collega’s. Ze doelen op een verbod van de Taliban op muziek- en entertainmentprogramma’s op de Afghaanse radio en televisie.

‘Ik kreeg hierover nooit een officiële brief van de nieuwe Talibanregering’, zegt Afghan. ‘Tijdens het verhoor vertelden de Talibanmedewerkers dat we dit verbod moeten opvolgen, omdat anders onze uitzendingen zouden worden stopgezet.’

‘De vrees leeft dat er binnenkort geen radiozenders meer zijn in Afghanistan.’

14 uur na hun arrestatie worden Afghan en zijn medewerkers opnieuw vrijgelaten, nadat ze hebben beloofd om de regels van de Taliban te respecteren. Radio Tabassum is nog steeds in de ether, weliswaar zonder muziek en zonder entertainmentprogramma’s.

‘We gaan nog even door met uitzenden, maar ik weet niet hoelang we dat volhouden op deze manier’, zegt Afghan. ‘De vrees leeft dat er binnenkort geen radiozenders meer zijn in Afghanistan.’

Op 28 maart stormden medewerkers van de Taliban de redactielokalen van Radio Tabassum naar binnen.

© Tabassum

Geen BBC-nieuws meer

Sinds de machtsovername van de Taliban afgelopen augustus hebben journalisten het steeds moeilijker in Afghanistan. Volgens onderzoek van Reporters Without Borders (RSF) verloren al meer dan 6400 journalisten hun baan en zijn 231 mediakanalen verdwenen. Veel journalisten zijn het land ontvlucht. Op de index van de persvrijheid van RSF staat Afghanistan momenteel op plaats 122 (zie kaderstuk).

Cijfers van de International Federation of Journalists schetsen een nog grimmiger beeld. Voor de Taliban aan de macht kwamen waren er 114 kranten in Afghanistan, vandaag nog maar 20. Ook 51 tv-stations, 132 radiostations en 49 online media staakten hun activiteiten in de afgelopen acht maanden.

‘Aanhoudingen van journalisten zijn illegaal’

Reporters Without Borders (RSF) veroordeelt de toegenomen bedreigingen, dagvaardingen en willekeurige arrestaties waaraan journalisten en mediabedrijven de afgelopen twee maanden in Afghanistan zijn blootgesteld.

Sinds de machtsovername van de Taliban zijn zo’n 50 Afghaanse journalisten gearresteerd, vertelt Reza Moini van de Afghanistan-Iran Desk van RSF. ‘Heel wat journalisten werden opgepakt terwijl ze demonstraties van vrouwen probeerden te verslaan’, zegt hij. ‘Meestal werden ze slechts één dag aangehouden; de langste arrestatie die ons bekend is duurde tien dagen.’ Volgens Moini zijn de arrestaties exemplarisch voor de steeds belangrijkere rol die de inlichtingendienst van de Taliban speelt in de intimidatie van journalisten.

Een groot probleem voor journalisten in Afghanistan is dat het wetgevend kader op dit moment niet duidelijk is, aldus Moini. Hij vertelt dat een regeringswoordvoerder van de Taliban aan RSF bevestigde dat de Afghaanse mediawet van 2015 nog steeds van kracht is in het land. ‘Die is niet perfect en niet te vergelijken met wetten in westerse landen, maar het is best een progressieve verklaring’, zegt Moini. Zo mogen vrouwen volgens deze wet nog steeds als journalisten werken en mag geen enkel ministerie ingrijpen in het werk van journalisten.

Wel hebben de Taliban een commissie opgericht om mediadelicten te verifiëren. ‘Wanneer een journalist wordt aangeklaagd, moet deze commissie vaststellen of de regels effectief zijn overtreden. Maar nu vinden er al arrestaties plaats nog voor de commissie is kunnen tussenkomen. De arrestaties van journalisten die eerder in Kaboel en Kandahar gebeurd zijn, zijn daarom illegaal. RSF roept de Taliban dan ook op om hiermee te stoppen.’

Ook mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch roept de Taliban op om dringend te stoppen met het arresteren van journalisten en met het bannen van muziek en entertainmentprogramma’s op radio en televisie. ‘Journalisten moeten vrij kunnen werken, zonder angst’, klinkt het in een statement.

Eenzelfde geluid valt tot slot te horen bij het Comittee to Project Journalists: ‘De Taliban moeten ophouden met het oppakken van journalisten tijdens het werk en ze moeten stoppen met het verbieden van activiteiten van nieuwszenders.’

Vlak na de machtsovername vertelden Afghaanse journalisten al aan westerse media dat ze geslagen, vastgehouden en gegijzeld werden als ze protesten tegen de Taliban probeerden te verslaan. In de weken daarna hebben duizenden journalisten het land verlaten.

Voor de Taliban aan de macht kwamen waren er 114 kranten in Afghanistan, vandaag nog maar 20.

De laatste weken lijken de Taliban hun greep op media nog te willen vergroten. Tabassum is niet de enige radiozender die in de problemen kwam. Ook journalisten van Radio Zema werden gearresteerd, net als de hoofdredacteur en twee medewerkers van de Afghaanse privézender Tolo News.

Radiozenders Millat Zhagh en Saangi werden zelfs helemaal uit de ether gehaald. Vorige week kwam er nog maar eens een bevel bij: mediakanalen mogen geen nieuwsbulletins van de BBC meer uitzenden in de lokale talen Pasjtoe, Dari en Oezbeeks.

Al sinds de machtsovername door de Taliban verkeert Tabassum in zwaar weer. Wegens de economische crisis in Afghanistan haalt de radiozender nog maar 30% van de eerdere reclame-inkomsten binnen. In plaats van hele dagen is de radio nog maar halve dagen in de ether.

‘Overdag gebruiken we zonne-energie voor onze uitzendingen, voor brandstof om ’s nachts een generator te laten werken, is er geen geld’, legt Afghan uit, die ook als producer voor Al Jazeera Arabic werkt. ’Voor de lonen van de journalisten helaas ook niet.’

Radio Tabassum zendt politieke, islamitische, economische en culturele programma’s uitzendt, maar ook muziek en amusementsprogramma’s uit.

© Tabassum

Geen vrouwelijke journalisten meer

Voor 15 augustus, onder de gevallen Afghaanse regering, telde Tabassum 22 personeelsleden, waaronder 4 vrouwen. Nu zijn dat er nog maar 10, allemaal mannen. ‘We hebben alle vrouwelijke journalisten moeten ontslaan’, zegt Afghan. De Taliban hebben immers aan heel wat regionale media de regel opgelegd dat ze geen vrouwelijke journalisten in dienst mogen hebben. Het gevolg van dat beleid: vier op de vijf vrouwelijke journalisten in Afghanistan zijn hun baan kwijt sinds de Taliban aan de macht kwamen.

Een van hen is de 24-jarige Shagofa Farhad. Ze is afkomstig uit de provincie Kandahar, studeerde psychologie en werkt al in de media sinds ze nog op de schoolbanken zat. Farhad begon haar carrière als vertaler van films en televisieprogramma’s. Ook werkte ze voor Kandahar Radio&TV en voor een paar andere radiostations.

‘Ik was een van de weinige vrouwen in Kandahar die in de media werkte’, zegt Farhad. ‘Hoewel ik met veel problemen werd geconfronteerd, gaf ik niet op.’

Na de machtsovername door de Taliban dook Shagofa Farhad onder. ‘In de plaats ontvoerden en doodden ze mijn jongere broer.’

© Shagofa Farhad

Farhad komt uit een gezin van 12. Haar vader, een bouwkundig ingenieur, raakte tijdens de twintigjarige Afghaanse oorlog verlamd aan beide benen. Een van Farhads broers vocht tijdens de oorlog bij de Afghaanse Special Forces. Na de machtsovername van de Taliban werden Farhad en hij een doelwit van de Taliban.

‘Ze ontvoerden mijn 16-jarige broer omdat ze mij niet konden vinden, een paar dagen later werd hij dood teruggevonden.’

Tien dagen na de val van de Afghaanse regering arriveerden de Taliban om 23u30 bij Farhads familie. ‘Omdat wij wisten dat de Taliban mij en mijn broer zouden willen vermoorden, waren wij al gevlucht naar een onderduikadres’, zegt Farhad.

‘Maar in de plaats ontvoerden ze onze 16-jarige broer. Een paar dagen later werd hij dood aangetroffen in de buurt van ons ouderlijk huis. Ik kan het beeld van zijn dode lichaam niet uit mijn hoofd krijgen en ik mis hem nog steeds heel erg.’

Vijf keer bezochten de Taliban het huis van Farhads familie in een poging haar en haar broer te arresteren, tevergeefs. Inmiddels zijn Shagofa en haar oudere broer verhuisd naar een andere streek, ver weg van hun familie. ‘We willen graag naar het buitenland emigreren, maar dat is nog niet gelukt’, zegt ze.

Via haar telefoon heeft Farhad wel nog contact met haar familie. ‘Een paar weken geleden vertelden mijn drie zussen van 13, 16 en 18 jaar dat ze door een nieuwe Talibanwet niet meer naar school kunnen. Als ik mijn zussen zie huilen, heb ik geen hoop meer voor de toekomst van Afghanistan’, zegt ze.

Hoewel de Taliban in persconferenties vaak zeggen dat ze geen problemen hebben met vrouwen, is dat volgens Farhad duidelijk niet het geval. ‘De wreedheden tegen vrouwen gaan door’, zegt ze.

‘Veel vrouwen zijn op mysterieuze wijze verdwenen en vermoord in Kandahar. Als vrouwelijke journalisten hebben we wel eens geprobeerd om in contact te komen met de Taliban-autoriteiten, maar ze besteden geen aandacht aan ons.’

Zelfcensuur

Yousaf Zarifi maakt zich grote zorgen over de situatie van journalisten in het oosten van het land. Hij staat aan het hoofd van de Journalists Protection Agency in Oost-Afghanistan.

Journalisten doen nu aan zelfcensuur zegt Yousaf Zarifi: ‘Ze berichten over ordinaire zaken.’

© Yousaf Zarifi

6 van de 30 mediabedrijven in het oosten van het land zijn sinds de val van de Afghaanse regering wegens economische problemen gedwongen om te stoppen. ‘15 journalisten zijn het slachtoffer geworden van geweld, waaronder afranselingen, bedreigingen en andere misdrijven’, zegt Zarifi. ‘Eén journalist is vermoord.’

‘Wie kritisch bericht over de Talibanregering, riskeert problemen.’

De situatie is nu heel anders dan tijdens de Afghaanse oorlog. Toen hadden journalisten weliswaar een betere toegang tot informatie, maar waren er grote problemen op vlak van veiligheid, met veel doden als gevolg.

‘In vergelijking met toen is het leven van journalisten veel veiliger geworden’, zegt Zarifi. ‘Journalisten kunnen niet meer naar oorlogsgebied, maar de problemen zijn nu van heel andere aard’, zegt hij. ‘Wie kritisch bericht over de Talibanregering, riskeert problemen.’

Als gevolg hiervan, merkt Zarifi, doen heel wat journalisten uit angst aan zelfcensuur. ‘Ze berichten over ordinaire zaken, niet over problemen die worden gecreëerd door de nieuwe regering’, zegt hij.

‘Onderwerpen als vrijheid van meningsuiting en mediarecht zijn op dit moment erg onduidelijk in Afghanistan. De nieuwe regering moet dringend werk maken van duidelijke regelgeving voor de media zodat journalisten in een helder kader hun werk kunnen doen.’