Had Michelle Obama een afro gehad toen haar man deelnam aan de presidentverkiezingen, hij zou ze niet hebben gewonnen. Een intrigerende bewering van de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie in haar roman Amerikanah. Ondenkbaar is het beslist niet.
De grote afro van Angela Davis, een fervent lid van de Black Pantherbeweging, is een icoon van de Afro-Amerikaanse cultuur geworden.
Volgens Adichie zou Obama’s afro verschillende dingen hebben betekend voor blank Amerika – en geen daarvan is positief. Het zou hebben betekend dat ze militant, boos of onprofessioneel was, want Afrikaans haar is politiek, of zwarten dat nu willen of niet. Daarmee bedoelt Adichie dat het Afrikaanse haar in zijn natuurlijke vorm niet beantwoordt aan het schoonheidsideaal. Daarom wordt het gezien als een statement wanneer een vrouw beslist om haar haar te dragen zoals het uit haar hoofd groeit.
Maar stel dat Michelle echt een afro zou hebben gehad. Hoe was het dan gegaan? Michelles afro zou geassocieerd worden met de militante Black Power-beweging van de jaren zestig, toen de meeste Afrikaanse landen onafhankelijk werden en de Amerikaanse zwarteburgerrechtenbeweging op volle toeren draaide.
Er ontstond een gevoel van trots en raciaal bewustzijn binnen de Afrogemeenschap. Velen droegen hun haar met trots als reactie op wat zij ervaarden als een racistisch schoonheidsideaal, namelijk sluik haar. De afro kwam tot stand in een politiek en emotioneel klimaat waarin de burgerrechtenbeweging gevoelens van hoop en woede in de zwarte gemeenschap ontketende.
De Black Panther-partij, geïnspireerd door Malcolm X, werd in 1966 opgericht door Huey Newton en Bobby Seale. Ze vielen op omdat ze niet onder de indruk waren van de gematigde burgerrechtenbewegingen. Met geweren patrouilleerden ze in de straten van Oakland, Californië als reactie tegen het excessieve politiegeweld tegen Afro-Amerikanen.
Wat begon in Californië werd een landelijke beweging waarvan de leden zich kleedden in zwarte leren jassen. Ze werden ook bekend door hun volle afro’s. De foto van de grote afro van Angela Davis, een fervent lid van de Panther-beweging, is een icoon van de Afro-Amerikaanse cultuur geworden.
De militante Black Panthers zorgden mee voor black pride en bewustwording binnen de Afro-gemeenschap.
Er is veel debat over hoe de militante Panthers hun eisen kenbaar maakten en verzet boden tegen de politie. Maar het is duidelijk dat ze mee voor black pride en bewustwording binnen de Afrogemeenschap zorgden – dingen die verloren waren gegaan door slavernij, segregatie en de maatschappelijke positie van de Afro-Amerikanen als tweederangsburgers.
Het ging niet alleen om hun uiterlijk, de Panthers probeerden de sociale en economische positie van hun gemeenschap te verbeteren. Ze wilden onder meer onderwijs waarin de ware geschiedenis van de Afro-Amerikanen aan bod kwam, ze ijverden voor fatsoenlijke huisvesting, gratis gezondheidszorg en volledige werkgelegenheid voor hun mensen. Maar al na enkele jaren ging de partij ten onder, onder andere als gevolg van de pesterijen en acties van de FBI.
Good hair
In de jaren na de val van de Black Panthers verdwenen afro’s en maakten ze plaats voor steil haar. Overal wilden zwarte vrouwen voldoen aan het mainstream schoonheidsideaal. Ze gebruikten chemicaliën om hun haar zo glad mogelijk te krijgen en droegen hairextentions of weaves om van hun kroeshaar af te raken.
In 2014 schatte marktonderzoeksbureau Mintel dat die markt, die momenteel op meer dan 600 miljoen dollar geschat wordt, maar liefst 500 miljard dollar waard zou kunnen zijn als alle elementen ingerekend worden. Zwarte vrouwen streven een bepaald schoonheidsideaal na en dat kost geld. Het gebrek aan vertegenwoordiging van zwarten in de media helpt daarbij niet erg.
Wie een magazine openslaat, weet dat de meeste vrouwen blank zijn en steil haar hebben.
Dominante culturen hebben altijd de agenda en waarden bepaald. Dat dit de westerse idealen zijn is dus niet verbazend. Alle grote en machtige instituten (mode, Hollywood, media, literatuur — van non-fictie tot kinderverhalen) geven al eeuwen het signaal dat blond, slank en blank staat voor wat mooi en succesvol is. Wie een magazine opslaat, weet dat de meeste vrouwen blank zijn en steil haar hebben. Als we eens een zwarte vrouw op de cover zien, is haar haar even glad als van de modale blanke vrouw – denk maar aan Beyoncé of Michelle Obama.
Representatie is belangrijk, dat ontdekte Chris Rock toen zijn dochtertje op een dag de vraag stelde: ‘Daddy, how come I don’t have good hair?’ Hij besloot op onderzoek uit te gaan en het resultaat was de documentaire Good Hair (2009). Daarbij ontdekte Rock dat Afro-Amerikaanse vrouwen massaal van hun kroeskapsel af willen, koste wat het kost, deels omdat ze denken dat hun natuurlijke haar vrij onhandelbaar is en deels omdat het nu eenmaal zo ingeburgerd is dat westers haar mooier wordt gevonden.
In Good Hair zien we Rock praten met bekende donkere mensen zoals Ice T, Salt-N-Pepa en rapster Eve over hun haar. Sandra Denton, de hiphopartieste bekend van het zangtrio Salt-N-Pepa, bekent zelfs dat het te lang laten zitten van de chemicaliën tijdens het ontkroezen de oorzaak was van haar asymmetrische kapsel in de videoclip Push it.
Beeldvorming speelt een belangrijke rol in de hoofden van mensen en in wat als acceptabel wordt beschouwd. De intussen ingetrokken advertentie van Nivea uit 2014 waarin een zwarte man zijn afrokapsel wegsmijt, begeleid met de tekst Re-civilize yourself, kreeg veel kritiek. Velen klaagden over de racistische ondertoon van deze reclamecampagne. Nivea bood publiekelijk zijn excuses aan.
Verzet
Amerikanah van Chimamanda Ngozi Adichie is een liefdesverhaal, maar ook een roman over migratie, ras en Afrikaans haar. Het hoofdpersonage, Ifemelu, krijgt het advies om haar vlechtjes los te maken en haar haar te ontkroezen wanneer ze naar een sollicitatiegesprek moet. Anders maakt ze geen kans, krijgt ze te horen.
Soortgelijke verhalen halen geregeld de media. In 2014 kwam het Amerikaanse leger in opspraak toen het Afrocentrische haarstijlen als vlechtjes en kroeshaar als onverzorgd had bestempeld en ze daarom ook had verboden – naar eigen zeggen om uniformiteit binnen het leger te handhaven. Na felle kritiek krabbelde het leger terug.
Dit soort verhalen zijn niet beperkt tot Amerika. Vorig jaar kwam de eliteschool Pretoria Girls High in Zuid-Afrika in opspraak toen ze haar leerlingen had gevraagd hun haar te ontkroezen. De meisjes die het droegen in een afro of in vlechtjes moesten hun haar steil maken.
Wie weet hoe Afrikaans haar in elkaar zit, weet dat het als het ware geen zwaartekracht kent en dus niet naar beneden valt zoals bij blanke mensen, het groeit naar de hemel toe. Dus wanneer een school haar leerlingen vraagt hun haar te ontkroezen, moet dat met chemicaliën, een gloeiend hete stijltang, en door pruiken of extentions te dragen. De leerlingen die het beu waren hun haar te moeten ruïneren om te voldoen aan het westerse schoonheidsideaal protesteerden dagenlang op straat.
Schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie tijdens een lezing voor de CommonWealth Foundation.
Commonwealth Foundation/Colin Patterson (CC BY-NC-ND 2.0)
Hoewel in het reglement van de school niets stond over kroeshaar, klaagden zwarte leerlingen dat de schoolleiding vaak aanmerkingen had op hun haardracht. Een petitie tegen racisme op de school werd in 24 uur meer dan 15.000 keer ondertekend. Op sociale media kwam er een golf aan reacties.
De minister van Kunst en Cultuur, Nathi Mthethwa, tweette dat ‘scholen niet de plaats moeten zijn waar leerlingen ervan weerhouden worden hun Afrikaanse identiteit te omhelzen’. Op deze eliteschool, waar tot 1994 alleen blanke kinderen werden toegelaten, werd voorts het spreken van autochtone talen als Xhosa, zacht gezegd, niet toegejuicht door de directie, aldus zwarte leerlingen. Iets wat zij zagen als het onderdrukken van hun Afrikaanse identiteit.
Nappy is beautiful
Het woord “nappy” is een samentrekking van het Engelse woord “natural” en “happy” en verwijst naar mensen met kroeshaar die de natuur haar gang laten gaan en die trots zijn op hun supergekrulde haardos. In Amerikanah knipt Ifemelu, wanneer ze het beu is om steeds maar weer haar haar te ontkroezen, het kort om het gewoon te laten groeien. Ze gebruikt geen chemicaliën meer om het haar steil te maken.
De laatste jaren is er een beweging gegroeid van zwarte vrouwen die expres hun natuurlijke haar laten groeien omdat ze zo willen laten zien dat ze trots zijn op hun afkomst. De beweging is begonnen in Amerika, maar verspreidt zich ook naar landen als Ghana en Kenia en zelfs Nederland.
Solange Knowles, de jongere zus van Beyoncé, draagt haar haar al jaren natuurlijk.
Jon Gurinsky (CC BY-NC-ND 2.0)
In de media beginnen we meer en meer te zien dat zwarte celebrities hun haar natuurlijk dragen. Solange Knowles, de jongere zus van Beyoncé, draagt haar haar al jaren natuurlijk. Met de videoclip van haar laatste single, Don’t Touch My Hair, laat ze zien hoe divers Afrikaans haar wel niet kan zijn.
De negatieve stereotypen rondom zwart zijn, zijn ook in Afrika de hoofden binnengeslopen.
Vorig jaar hadden mensen op sociale media, zowel blank als zwart, veel te zeggen over het haar van Beyoncés dochter Blue Ivy. Velen vonden dat Beyoncé het haar van haar dochtertje moest kammen. Hoe kan het ook anders als je eigen moeder de “weave queen” is? Maar Beyoncé liet zich niet op haar kop zitten. Ze laat het haar van haar dochter gewoon groeien. Omhoog. Zoals natuurlijk afrohaar hoort te groeien.
De negatieve stereotypen rondom zwart zijn, zijn ook in Afrika de hoofden binnengeslopen. Dat betekent dat ook in Afrika vrouwen hun haren ontkroezen en haarextensies dragen. Maar dat is aan het veranderen. In Kenia worden er workshops gegeven om vrouwen te leren omgaan met hun natuurlijke haar, erwijl er in Ghana modeshows worden gehouden met uitsluitend modellen met nappy haar. Ook bij ons gaan steeds meer zwarte jongeren bewuster om met hun identiteit. Vorig jaar organiseerde vzw Kilalo verschillende succesvolle evenementen rondom kroeshaar die massaal werden bijgewoond.
Voorbeeld
In Nigeria is de meest verkochte pop geen Barbie maar Queen of Africa. De Nigeriaanse ondernemer Taofick Okoya maakte in 2007 dit speelgoed omdat hij geen pop kon vinden die op zijn dochter leek. De popjes hebben een donkerder huidskleur, variërend van licht tot heel donker. Ze hebben allemaal Afrikaans haar in verschillende stijlen en dragen levendige Afrikaanse kleren.
Vrouwen die van hun haar hebben leren houden, hoewel er weinig tot geen voorbeelden zijn in de media, hebben zelf manieren gevonden om anderen daarin te sterken. Zo begon de Amerikaanse Lindsey Day een magazine waar ze kroeshaar in al zijn diversiteit viert. ‘We willen dat vrouwen het magazine openslaan en zichzelf zien. De meeste vrouwen die we opvoeren zijn geen modellen. Het zijn gewone mensen en ze zijn absoluut mooi’, zei ze in een interview in The Huffington Post. Of hoe je ook als niet-presidentsvrouw een voorbeeld kan zijn.
_
_Dit artikel werd geschreven voor het lentenummer van MO*magazine. Voor slechts €28 kan u hier een jaarabonnement nemen!