Zullen verkiezingen het regime in Algerije redden?
Algerijnen willen niet alleen verkiezingen, maar een nieuw systeem: ‘Ze moeten allemaal vertrekken!’
Al meer dan 40 weken protesteren Algerijnen tegen het regime. Dat hield niet op toen president Abdelaziz Bouteflika in april na 20 jaar aftrad. Het volk wil geen oude wijn in nieuwe zakken, ook niet na de presidentsverkiezingen op 12 december.
Ook buiten Algerije eisen Algerijnen een nieuw politiek systeem. ‘Game over’, klonk het in april in de straten van Londen.
Steve Eason (CC BY-NC-SA 2.0)
Sinds 22 februari komen de Algerijnen week na week op straat. De maatregelen die de machtige stafchef, generaal Ahmed Gaed Salah, sindsdien nam, hebben de wind niet uit de zeilen van het straatprotest gehaald. Het volk blijft achter de slogan ‘Ze moeten allemaal vertrekken’ staan. En met “allemaal” bedoelt het niet alleen de bekende figuren van het systeem, maar het systeem in het geheel. Het wil zich de staat en haar instellingen toe-eigenen.
Door het protest zijn de presidentsverkiezingen al twee keer uitgesteld. Maar nu lijkt iedereen het eens te zijn dat het protest de verkiezingen niet meer kan tegenhouden. Het regime kan zich geen derde uitstel veroorloven.
‘De vraag die zich nu stelt, is niet of de verkiezingen zullen gehouden worden of niet. Het gaat over de legitimiteit van deze verkiezingen’, zegt Amel Boubekeur, onderzoekster aan de École des Hautes Études en Sciences Sociales (EHESS) in Parijs. ‘De Hirak, de protestbeweging, zal focussen op de legitimiteit van de resultaten’, zegt ze.
Sinds de Algerijnse onafhankelijkheid is het leger de bron van de politieke macht. ‘Zoals in andere landen van de regio, slaagde het regime erin om de schijn van legitimiteit te houden door verkiezingen te organiseren’, zegt Boubekeur. ‘Ook wanneer de opkomst laag was, kon men zeggen dat de mensen die hun stem niet hebben uitgebracht, niet geïnteresseerd waren in de politiek en dat er vooral rekening dient gehouden te worden met de mensen die wel gestemd hebben. Wat trouwens niet helemaal fout is, want in de afgelegen dorpen heeft het regime nog veel aanhang.’
Sinds de Algerijnse onafhankelijkheid is het leger de bron van de politieke macht.
‘Maar vandaag kunnen de machthebbers dit discours niet meer aanhouden en beweren dat de mensen niet geïnteresseerd zijn in politiek. Algerijnen gingen massaal de straat op om te zeggen dat ze geen verkiezingen willen. Ze willen dat het regime ophoudt de verkiezingen te gebruiken om zichzelf in stand te houden. Ze vragen om een overgangsperiode waarin gesleuteld wordt aan de staatsinstellingen en waarin de basis wordt gelegd voor een echt democratisch systeem om daarna eerlijke en transparante parlements- en presidentsverkiezingen te kunnen organiseren. Het volk wil de staat en haar instellingen in handen krijgen’, aldus de onderzoekster van EHESS.
‘Ze moeten allemaal vertrekken’
Het protest in Algerije dat nu al 41 weken duurt, vloeit voort uit een algemene ontevredenheid die al jaren sluimert. Vooral de onduidelijkheid over wie werkelijk aan de touwtjes trekt, is al jaren een bron van ergernis. Ook het feit dat mensen die dichtbij de macht stonden zich ongeremd konden verrijken, is al lang een doorn in het oog van de gewone burger. Heel lang was het onduidelijk wie Bouteflika zou opvolgen. Velen gingen ervanuit dat Said Bouteflika, de broer van de president, volgens sommigen de feitelijke leider van het land, zich misschien kandidaat zou stellen.
Met het trauma van de burgeroorlog van de jaren negentig in het achterhoofd, en op het moment dat het volk alleen verbetering van de socio-economische situatie leek te vragen, was de aankondiging van de kandidaatstelling voor een vijfde termijn van de ex-president, de fameuze druppel die de emmer deed overlopen. Abdelaziz Bouteflika had de termijnen van zijn presidentschap al overschreden en volgde zichzelf op in 2014, ondanks veel protest tegen zijn kandidatuur. Een vijfde mandaat kwam als een minachtende slag in het gezicht van het volk. Mensen kwamen spontaan op straat en zijn dit wekelijks blijven doen.
Bouteflika trok zijn kandidatuur terug, waarop de machtige stafchef, generaal Ahmed Gaed Salah het roer in handen nam. Die activeerde artikel 102 van de grondwet om de zieke president te laten aftreden. Sindsdien werden een reeks maatregelen genomen om de volkswoede te absorberen. Een aantal hooggeplaatsten werden aangehouden, waaronder de broer van Bouteflika. Ook bekende figuren uit de zakenwereld zitten nu achter de tralies.
Ali Haddad, ex-directeur van het forum van bedrijfsleiders (FCE) en directeur van de groep ETRHB (Onderneming voor weg-, water- en bouwwerkzaamheden), werd begin april aangehouden toen hij het land probeerde te verlaten. De “baas der bazen” zit vast voor ‘de schending van de regelgeving betreffende de openbare aanbestedingen, het toekennen van onrechtmatige voorrechten, beïnvloeding en misbruik van functie’. In het kader van die zaak werden 12 hooggeplaatste ambtenaren aangehouden. Eén van hen is ex-premier Ahmed Ouyahya.
Maar al die maatregelen slaagden er niet in het protest te temperen. Dat is voor Algerijnse waarnemers geen verrassing. ‘Want als het volk zegt “ze moeten allemaal vertrekken”, bedoelt het volk niet de personen maar wel de voorwaarden die deze personen gecreëerd hebben’, zei econoom en ex-directeur van de Nationale bank van Algerije Abderrahmane Hadj Nacer in een radio-interview eind juni.
Ahmed Gaed Salah realiseerde een aantal tegemoetkomingen aan de bevolking, maar trad tegelijk ook hard op tegen dissidente stemmen. Dat heeft een weerslag op de protestbeweging. ‘Wat we de laatste dagen gezien hebben, is dat het protest zich tegen de aanhoudingen richt. Sommigen kregen 18 maanden celstraf omdat ze protesteerden tegen de presidentskandidaat in hun stad.
Er is een toename van het protest, van wekelijks naar dagelijks en op verschillende plaatsen: buiten de rechtbanken, in de universiteiten en ook in verre steden. Er is ook een grotere aanwezigheid van de ordediensten. Die kregen instructies om meer controle uit te oefenen zodat de campagnes van de presidentskandidaten probleemloos kunnen verlopen’, zegt Yasmine Allouche, onderzoekster bij TRTWorld, een onderzoekcentrum gebaseerd in Istanboel.
De protestbeweging baseerde zich in het begin op de grondwet om een vijfde termijn voor Bouteflika te verhinderen. Nu baseert het leger zich op de grondwet om verkiezingen te organiseren.
‘Wie gaat namens het volk onderhandelen? Er zijn geen mensen die de Hirak vertegenwoordigen.’
Nu zijn er vijf kandidaten voor de presidentsverkiezingen. ‘En alle vijf werden door het regime toegelaten’, aldus Allouche. Het zijn oude bekenden die allemaal hoge functies in het verleden hebben bekleed. ‘Bij tegenstanders is er een gebrek aan leiderschap. Wie gaat namens het volk met Gaed Salah, of met Ali Benflis als hij verkozen wordt, mogen onderhandelen? Er zijn geen mensen die de Hirak vertegenwoordigen’, zegt Allouche. ‘Wie aanhang bij de bevolking zou kunnen winnen, zit nu opgesloten.’
De tweede republiek
Maar de kwestie van leiderschap is op zich niet het probleem. Integendeel. Voor de ex-directeur van de Nationale Bank bijvoorbeeld, tekent een protestbeweging zijn eigen doodsvonnis als hij zich door iemand laat vertegenwoordigen. Ook Amel Boubekeur zegt dat de Hirak geen beweging is die als opdracht of ambitie heeft om vertegenwoordigers voor te dragen, te onderhandelen of om een programma te lanceren. De Hirak is er vooral om druk uit te oefenen op de regering zodat ze aanvaardt om een proces van institutionele heropbouw te lanceren’.
En dat is precies wat de vroegere directeur van de Nationale Bank in juni al duidelijk maakte. Hij vindt dat de vraag moet worden omgekeerd. Het is niet aan het volk om oplossingen aan te brengen, zegt hij. De bevolking heeft eisen, en die zijn duidelijk. Het volk wil een formele, geen informele macht, en een formele, en geen informele economie. Het wil een leger waarvan de rol door de grondwet wordt vastgelegd, diensten die het volk dienen, een institutionele situatie die een duurzame toekomst kan brengen. Het is aan het systeem om verantwoordelijkheid op te nemen en met oplossingen te komen. Het volk kan die beoordelen, want elke vrijdag is er een referendum, zei hij in dat interview verwijzend naar het wekelijkse protest op vrijdag.
De bouw van de nieuwe staat en de nieuwe instellingen — of wat de Algerijnen de tweede republiek noemen — is volgens die visie een samenwerking tussen de militairen en het volk. Een eerste stap zou zijn dat het leger een persoon of een groep personen die iedereen vertrouwt, aanduidt om de positie van het leger te bepalen. Pas daarna kan het werk beginnen. Die persoon of groep moet een evenwicht vinden tussen de verschillende instanties binnen het militaire apparaat. Pas daarna kan het werk beginnen, redeneert de ex-directeur van de Nationale Bank.
De wederopbouw van de instellingen zal niet gebeuren via politieke partijen. ‘Hun rol is uitgespeeld’, meent de sociale wetenschapster Amel Boubakeur. ‘Maar als we naar de civiele maatschappij kijken, naar wat de jongeren doen om te verhinderen dat in de lokale bureaus verkiezingen worden georganiseerd, naar de discussies over de grondwet, … dan zien we een enorme energie die uitgaat van de gewone bevolking. Er is creativiteit. De vraag is: hoe zorgen we ervoor dat de initiatieven die op lokaal niveau worden ondernomen verzameld worden? Hoe kunnen we ze coördineren om iets nieuws te creëren?’ Want de heropbouw van een visie of een ideologie zal volgens de onderzoekster lokaal gebeuren en dat is heel moeilijk, voegt ze eraan toe. ‘De transitie kan niet van vandaag op morgen gebeuren. De transitie zal jaren in beslag nemen.’
‘De transitie zal jaren in beslag nemen.’
‘Algerije zit in een kritieke situatie’, zegt Yasmina Allouche van TRTWorld. ‘Het regime koos presidentskandidaten uit en stelde ze voor. De toekomstige president moet met het volk spreken en overtuigen hoe hij de economische situatie zal herstellen. Maar hoe kan hij dat doen als het volk zich door geen enkele van de voorgestelde kandidaten wil laten vertegenwoordigen?’, vraagt ze zich af.
De Algerijnen zijn trots op het vreedzame karakter van de Hirak en op de eenheid ervan. En zolang het vreedzaam blijft, kunnen er geen harde maatregelen genomen worden zoals het uitroepen van de noodtoestand bijvoorbeeld.
غضب في البويرة خلال تواجد المرشح علي بن فليس، هذه هي نتيجة فرض انتخابات النظام
Voilà ce qui arrive quand on impose un simulacre de vote et qu’on provoque les Algériens, Bouira lors du passage du candidat A Benflis #البويرة #الجزائر#Bouira #Algerie pic.twitter.com/9drMv1y0YB— Khaled Drareni (@khaleddrareni) November 27, 2019
Maar de angst zit er in dat de zaken zouden kantelen. Op 27 november bekogelden jongeren presidentskandidaat Benflis met stenen in Bouira, de stad waar hij campagne kwam voeren. Tegenover de volharding van het protest staat de angst dat het uit de hand loopt. En dat is het laatste wat de Algerijnen willen.
