Alles wat u niet wil weten over Afghanistan

Cijfers en statistieken zijn gevaarlijk. Ze wekken de indruk van betrouwbaarheid omdat ze abstractie maken van menselijke emoties en ervaringen. In een land als Afghanistan zijn ze nog minder bruikbaar dan elders, omdat het verzamelen van de gegevens er al jaren moeilijk tot onmogelijk is.

Dat was al zo tijdens de bijna twintig jaar van NAVO-aanwezigheid en dat is het zeker onder de Taliban. Twintig jaar lang werd een goednieuwsshow volgehouden omdat westerse kiezers overtuigd moesten worden van de zinvolheid van militaire bezetting en van de uitgaven die miljarden euro’s beliepen.

Twintig jaar lang werd een goednieuwsshow volgehouden omdat westerse kiezers overtuigd moesten worden van de zinvolheid van militaire bezetting.

Tot in 2021 bleek dat al dat geld en al die legers tot niets gediend hadden. Sinds 15 augustus 2021 is er de Taliban dan weer alles aan gelegen om te tonen dat hun nieuwe bestuur meer vrede oplevert en meer steun geniet. Alleen laten ze weinig onafhankelijke nieuwsgaring toe.

Toch willen we weten hoe het nu gaat met Afghanistan, een dik jaar na de machtsovername. Daarvoor dook MO* in de beschikbare rapporten van de VN (van onder meer UNDP, UNAMA, UNODC, UN Women en het IOM), de Wereldbank, het Britse Lagerhuis enzovoort.

Wat hieronder volgt behoort tot de minst onzekere informatie over een land dat blijft balanceren op de rand van geweld, honger en politieke chaos. De menselijke ervaring van angst, onzekerheid en volkomen gebrek aan perspectief zit niet in deze gegevens. Gelukkig staat die juist wel centraal in de rest van de berichtgeving op MO*.

1. Wie is vandaag de baas in Afghanistan?

De Taliban, dat is duidelijk. Zij claimden in augustus 2021 dat hun overwinning op de NAVO-troepen en de, door het Westen gesteunde, regering het einde betekende van veertig jaar oorlog en geweld.

Dat blijkt niet te kloppen. De Taliban hebben de controle over Afghanistan maar heel wat regio’s blijken onveilig of zelfs gecontesteerd. De VN-missie voor Afghanistan meldt in september 2022 de aanwezigheid van minstens 22 gewapende groepen die gekant zijn tegen de Taliban en actief zijn in zeker 26 provincies.

Tot die groepen behoren zowel Islamitische Staat – Khorasan (IS-K), de Afghaanse tak van IS, als het Nationaal Bevrijdingsfront en het Nationaal Verzetsfront. Dat laatste claimt dat het de controle heeft over de districten Andarab en Khost (Baglan provincie) en over zeven valleien in zes districten in Pansjir.

2. Hoe veilig is Afghanistan anno 2022?

Het voorbije jaar werden heel wat aanslagen gepleegd door IS-K, maar ook door andere gewapende groepen zoals Al Qaeda en de Pakistaanse Taliban. Daarnaast werden een aantal incidenten gemeld van intra-Taliban-geweld en crimineel geweld.

Het aantal veiligheidsincidenten tussen mei en augustus was dit jaar veel lager dan in dezelfde periode in 2021 (toen het hoogtepunt van het Talibanoffensief), maar liep toch nog op tot 1642 incidenten. Bovendien is de trend in 2022 stijgend, met een piek in juli, een maand met 547 incidenten.

Ook kinderen zijn niet veilig: in maanden april tot juni alleen werden meer dan 450 zware incidenten gemeld tegen meer dan 334 kinderen en 25 aanvallen op scholen. 308 kinderen vonden de dood, vooral bij explosies van bermbommen en andere achtergelaten explosieven.

De VN telden tussen 15 augustus 2021 en 15 juni 2022 2106 burgers die slachtoffer werden van het geweld, waaronder 700 dodelijke slachtoffers. Het grootste deel van dat geweld werd veroorzaakt door aanslagen door IS-K.

3. Is er nog sprake van mensenrechten?

Na de machtsovername kondigden de Taliban een algemene amnestie af, maar de VN rapporteren het voortduren van standrechtelijke executies, foltering en andere mensenrechtenschendingen tegen leden van de vorige regering of van het voormalige leger of politiediensten.

Vooral mensen die beschuldigd worden van banden met IS-K of het Nationaal Verzetsfront lopen gevaar. Van midden juni tot eind september 2022 documenteerden de VN in die categorie alleen 46 standrechtelijke executies, 15 gevallen van foltering en mishandeling, en ten minste 73 gevallen van willekeurige arrestaties en opsluiting. In dezelfde periode documenteerden de VN 37 gevallen van wrede en onmenselijke straffen omwille van wat de nieuwe machthebbers beschouwen als morele of religieuze inbreuken.

Over de zomer van 2022 documenteerden de VN 12 willekeurige arrestaties van mensenrechtenverdedigers en 23 van mediawerkers. Sinds augustus 2021 werden 10 leiders van het middenveld vermoord (waarvan vijf op conto van het regime en drie van IS-K) en werden 65 aanvallen geregistreerd tegen mensenrechtenverdedigers.

4. Afghanistan was al een van de armste landen, wat blijft er over van de economie?

De legale Afghaanse economie kromp in de 12 maanden na de machtsovername door de Taliban met ongeveer 25% of 5 miljard dollar. Dat is evenveel als de toename van de economie de voorbije 15 jaar.

De landbouw wordt minder getroffen dan de dienstensector of de bouw. In die laatste sector zouden meer dan 580.000 arbeidsplaatsen verloren gegaan zijn.

Door de krimp van de formele economie nam het aandeel van de zwarte economie (met name drugsproductie en -handel) toe van 9%-14% in 2021 tot 12%-18% nu. In 2021 produceerde Afghanistan volgens de VN 6800 ton papaverpasta, wellicht goed voor onder andere 320 ton pure heroïne en een opbrengst van meer dan 2 miljard dollar. Overigens heeft Afghanistan zich ook ontwikkeld tot een belangrijke producent van methamfetamines, cannabis en uiteraard opium.

UNDP schat het aantal Afghanen in grote voedselonzekerheid op 20 miljoen, ongeveer de helft van de bevolking.

In april 2022 vaardigden de Taliban een decreet uit dat de papaverteelt verbood. Na de overgangsperiode van twee manden werden zomeroogsten in Helmand en Uruzgan vernietigd. De prijs van opium is intussen verdubbeld.

Tijdens het eerste jaar van dit nieuwe Taliban-bewind nam de prijs van de voedselkorf (basisvoedsel voor het gezin) toe met 35%. Daarin zit nog nauwelijks de impact van de oorlog in Oekraïne. UNDP schat het aantal Afghanen in grote voedselonzekerheid op 20 miljoen. Dat is ongeveer de helft van de bevolking en dubbel zoveel als de voorgaande drie jaren.

Update 24 november 2022

Volgens het Internationale Rode Kruis hebben, bij het begin van de winter in 2022, 24 miljoen Afghanen (meer dan de helft van de bevolking) nood aan humanitaire hulp en leven 20 miljoen mensen in voedselonzekerheid. Bovendien stelt de organisatie vast dat ondervoeding bij kinderen eind oktober al 90% hoger lag dan in heel 2021, een stijging van 33.000 kinderen naar 63.000, terwijl het aantal kinderen onder de vijf jaar dat behandeld wordt tegen longontsteking dit jaar 55% hoger ligt dan dezelfde periode vorig jaar.

5. Kunnen media hun werk nog doen?

Zes maanden na de val van Kaboel waren al 43% van de bestaande media gesloten en was 84% van alle vrouwelijke perswerkers gestopt of ontslagen. In december 2021 waren er nog 410 vrouwelijke journalisten tegenover 2490 in juli, voor mannen was dat 3950 tegenover 8290 een half jaar eerder.

Al in september 2021 werden media gewaarschuwd dat ze geen inhoud mochten publiceren of uitzenden die ingaat tegen de islam of de sharia. Eind november werd opgeroepen niet langer films te tonen met vrouwen in de hoofdrol en in mei 2022 werd vrouwelijke journalisten op tv formeel gezichtsbedekking opgelegd.

De VN documenteerden in het eerste jaar van het Taliban-regime verschillende vormen van geweld tegen journalisten. Het ging om 6 moorden (waarvan 5 door IS-K) en 173 mensenrechtenschendingen (waarvan 163 door de feitelijke autoriteiten), 122 willekeurige arrestaties, 12 eenzame opsluitingen en 58 gevallen van foltering en mishandeling.

6. Vrouwenrechten waren al een probleem, hoe groot is dat vandaag?

Afghanistan staat op de laatste (156ste) plaats van de Global Gender Gap Index: in geen enkel land ter wereld is de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, tussen jongens en meisjes zo groot als in Afghanistan.

Afghanistan staat op de laatste plaats van de Global Gender Gap Index.

Ook voor 2021 gaven studies al aan dat 9 op 10 Afghaanse vrouwen te maken kregen met gendergeweld. De weinige infrastructuur die opgebouwd was om daaraan te verhelpen, verdween na augustus 2021. Sinds de machtsovername ontvingen de VN al meer dan 87 meldingen van moorden op vrouwen, verkrachtingen, zelfmoord en gedwongen huwelijken.

Maar dat is nauwelijks het topje van de ijsberg. Eén provinciaal ziekenhuis meldde bijvoorbeeld dat er op 10 dagen tussen 70 en 100 gewonde vrouwen bij hen belanden als gevolg van geweld tegen vrouwen. Opvallend: voor augustus 2021 ging het om 150 tot 200 gevallen. Dat is geen teken van verminderd geweld, maar van minder rapportering, zegt het ziekenhuis.

Veelzeggend: in september 2021 werden de kantoren van het voormalige ministerie voor Vrouwenzaken overgenomen door het nieuwe ministerie voor de Promotie van Eerbaarheid en het Voorkomen van Ondeugd.

In december 2021 vaardigde dat ministerie een verbod uit voor vrouwen om zonder mannelijke begeleider verder dan 78 kilometer te reizen. In maart 2022 volgde het verbod op de verkoop van vliegtickets aan vrouwen zonder mannelijke begeleider. Vervoerders mogen ook nog enkel vrouwen toelaten die een hijab met gezichtsbedekking dragen. In mei werden nieuwe regels (en sancties) uitgevaardigd over het verplicht dragen van de hijab. Er kwamen ook nieuwe regels om mannelijke en vrouwelijke ambtenaren in gescheiden ruimtes onder te brengen.

In april 2022 werden 80% van de meisjes in het middelbaar onderwijs belet om naar school te gaan (850.000 meisjes van de 1,1 miljoen die in 2021 nog op de schoolbanken zaten). Vrouwen zijn ook uitgesloten van veel overheidsbanen, onder andere in justitie.

7. Er is sprake van een genocide tegen Hazara’s. Klopt dat?

De Hazara’s vormen een zichtbare etnische minderheid in Afghanistan. De Hazara’s zijn grotendeels sjiitisch, terwijl de Taliban uitgesproken soennitisch zijn. Er is een lange geschiedenis van discriminatie en vervolging, die onder de eerste Talibanperiode (1996-2001) tot grootschalige vervolging en executies leidde.

Het geweld tegen Hazara’s nam toe in de periode 2015 tot 2021. Volgens Human Rights Watch werden toen zeker 1500 Hazara-burgers gedood, grotendeels de verantwoordelijkheid van IS-K. Van januari tot juni 2021 rapporteerden de VN zeker 20 aanslagen op Hazara’s, met in totaal een vijfhonderdtal doden en gewonden.

Ook na de machtsovername door de Taliban bleef het aantal IS-K aanslagen op wijken en moskeeën van Hazara’s toenemen, volgens sommigen omdat er binnen de Taliban zelf weinig animo was om de Hazara’s te beschermen of om die aanslagen te onderzoeken. De Taliban zelf hebben honderden Hazara-families uit hun huizen gezet na augustus 2021 en gedwongen naar andere provincies te verhuizen.

Volgens een rapport van een werkgroep binnen het Britse Lagerhuis is er zeker sprake van het systematisch geweld tegen de Hazara’s en zijn er voldoende alarmsignalen om van dreigende genocide te spreken. De verantwoordelijkheid van de Taliban daarin staat vandaag niet vast.

8. Loopt Afghanistan leeg?

Veel mensen proberen Afghanistan te verlaten, en het zouden er nog veel meer zijn als de Taliban minder repressief zouden optreden tegen al wie wil vluchten of vertrekken. De VN vrezen vooral dat de meest getalenteerden en best opgeleiden eerst vertrekken, waardoor de toekomst van het al zo gehavende land nog meer onder druk komt.

Belangrijk om weten is dat de meeste vluchtelingen in feite interne ontheemden zijn: mensen die wel huis en haard verlaten, maar niet hun vaderland.

In de periode 2021 tot april 2022 verlieten ongeveer 2,5 miljoen Afghanen hun land, in de periode 2020 tot april 2022 ging het over 3,1 miljoen Afghanen. Er is met andere woorden een versnelling van de migratie bezig sinds 2021 – niet verwonderlijk.

Wat veel minder het nieuws haalt: van 2020 tot april 2022 keerden 1,8 miljoenen Afghaanse vluchtelingen terug naar hun land, vooral vanuit de buurlanden Iran en Pakistan. In dezelfde periode geraakten 2,7 miljoen Afghanen ontheemd, maar keerden ook 5,7 miljoen Afghanen terug naar hun huis of dorp. Als je alle vertrekkers en terugkeerders optelt, kom je voor nauwelijks 2,5 jaar op 13,3 miljoen mensen. Met andere woorden: in dat korte tijdsbestek moest bijna één op drie Afghanen verhuizen.

Die migratiecrisis is niet nieuw.
In de periode 2012 tot 2018, bijvoorbeeld, vertrokken 2,5 miljoen vluchtelingen uit Afghanistan, terwijl er 3,9 miljoen terugkeerden. In dezelfde periode raakten 3,2 miljoen mensen ontheemd, terwijl er 4,4 miljoen interne terugkeerders waren.

9. Heeft Afghanistan nog internationale vrienden?

Bijna anderhalf jaar na de machtsovername zijn het Islamitisch Emiraat Afghanistan en de Taliban-regering door geen enkele andere staat in de wereld formeel erkend. Er zijn wel contacten tussen de de facto machthebbers en diverse andere landen.

Onder andere Pakistan, China, Iran en Rusland hebben op regeringsniveau onderhandeld, en in Tashkent (Oezbekistan) vond in juli 2022 een regionale conferentie plaats om het over de toekomst van Afghanistan te hebben. De handel met Pakistan is toegenomen en infrastructuurprojecten in samenwerking met buurlanden als Tadzjikistan en Oezbekistan worden opgezet.

10. Heeft Afghanistan nog geld?

Het overheidsbudget bestond vóór 15 augustus 2021 voor 75% uit buitenlandse hulp of aanwezigheid, becijferde de Wereldbank. Die inkomsten vielen weg door de machtsovername door de Taliban.

Bovendien bevroren de VS de tegoeden van de Afghaanse Centrale Bank, zo’n 7 miljard dollar. De helft ervan staat nu op een rekening die in principe gebruikt kan worden door erkende vertegenwoordigers van de Afghaanse staat – maar niemand voldoet aan die voorwaarden.

Een andere helft wordt voorbehouden aan eventuele schikkingen vanwege de Amerikaanse staat met slachtoffers en nabestaanden van de aanslagen van 11 september 2001, al zijn de kansen op zo’n juridische schikking gering en hebben een aantal betrokkenen zich al uitdrukkelijk verzet tegen het gebruik van Afghaanse tegoeden om hen te vergoeden.

Intussen zorgen de VN er wel voor dat er geld voor hoognodige humanitaire hulp in Afghanistan belandt. Tussen december 2021 en augustus 2022 werd voor meer dan 1 miljard cash geld het land binnengebracht. Die middelen gingen rechtstreeks naar de 19 VN-programma’s, de Wereldbank en 21 ngo’s.

Volgens de cijfers van de huidige regering zijn de eigen inkomsten de eerste 8 maanden van dit jaar licht hoger dan in dezelfde periode in 2021. De voornaamste bron van die overheidsinkomsten zijn de heffingen aan de grenzen.