‘Het was tijd dat we de Kerk en de rozenkrans uit onze baarmoeder en eierstokken haalden’
Argentinië begint het nieuwe jaar onder feministische impuls met legalisatie van abortus
‘Het was tijd dat we de Kerk en de rozenkrans uit onze baarmoeder en eierstokken haalden.’ De stemming voor de legalisatie van abortus in Argentinië is een belangrijke overwinning voor de feministische beweging in Latijns-Amerika.
In de nacht van 29 op 30 december volgden ook in Mendoza, Argentinië, vrouwen samen de stemming voor de legalisering van abortus in de Senaat.
© Leandro Fernández / Sin Retorno
Aan wat in Argentinië een half etmaal duurde, de laatste stemronde vóór de legalisatie van abortus, ging een jarenlange, aangehouden strijd vooraf. Het is een eerste grote overwinning voor de feministische beweging in Latijns-Amerika. En als het van hen afhangt, niet de laatste. ‘Het was tijd dat we de Kerk en de rozenkrans uit onze baarmoeder en eierstokken haalden.’
Op 17 november bevestigde de Argentijnse president Alberto Fernández in een televisietoespraak dat hij een wetsvoorstel voor de legalisering van abortus naar het parlement zou sturen. Daarmee maakte hij een verkiezingsbelofte waar en werd Fernández de eerste Argentijnse president die de legalisering van abortus zelf op de parlementaire tafel legt.
In Argentinië verzamelden vrouwen zich op 10 december op centrale pleinen om het debat en de stemming in het parlement te volgen. Met 131 stemmen voor en 117 tegen barstte toen na 20 uur debat een eerste vreugdekreet los. Op 29 december werd de vreugde compleet: de senaat legaliseerde abortus met 38 stemmen voor, 29 stemmen tegen, een onthouding en vier afwezigen. Zo is Argentinië het eerste grote Latijns-Amerikaanse land dat abortus legaliseert.
Meer dan 3000 doden
Tijdens een plechtige televisietoespraak sprak Fernández in november de bevolking toe: ‘De criminalisering van abortus leidde nergens toe. Ze zorgde er alleen voor dat abortussen clandestien, en in verontrustende aantallen plaatsvinden. Ieder jaar komen 38.000 vrouwen in het ziekenhuis terecht als gevolg van een clandestiene abortus. Sinds de terugkeer van de democratie (in 1983, red.) zijn meer dan 3000 vrouwen aan abortus overleden. De legalisering van abortus redt levens en beschermt de reproductieve gezondheid van vrouwen die vaak door deze clandestiene abortussen in gevaar komt.’
Fernández vermeldde zo een van de belangrijkste punten van de voorstanders voor de legalisering van abortus. Voor hen gaat het debat niet over voor of tegen abortus zijn, maar over de toegang tot legale en veilige abortus.
Vooral vrouwen met minder financiële middelen werden tot nu tot een clandestiene en gevaarlijke abortus veroordeeld. ‘Rijke vrouwen aborteren, arme vrouwen sterven’, klinkt het tijdens marsen voor de legalisering van abortus.
‘Rijke vrouwen aborteren, arme vrouwen sterven’, klinkt het tijdens marsen voor de legalisering.
Dat geldt bovendien ook voor de toegang tot de rechtsgang. Onder de vorige wet kon abortus bestraft worden met één tot vier jaar gevangenisstraf. Terwijl vrouwen met voldoende financiële middelen een advocaat kunnen betalen, werden vrouwen in armoede sneller veroordeeld tot een gevangenisstraf.
Tegenstanders van abortus benadrukken dat ze de twee levens — van moeder en ongeboren kind — willen redden. Maar statistieken over moedersterfte bij clandestiene abortussen ontkrachten dat argument. Abortus is de derde oorzaak van moedersterfte in het land. Analisten benadrukken bovendien dat de reële cijfers van overlijden na een illegale abortus veel hoger liggen gezien de clandestiniteit en de criminalisering van de praktijk.
Voorstanders van het wetsvoorstel benadrukken daarom dat de legalisering van abortus een zaak van publieke gezondheid en mensenrechten is. De vorige abortuswet, die uit 1921 dateert, liet abortus enkel toe in het geval van verkrachting of als het leven of de gezondheid van de moeder in gevaar was. Maar een lange lijst obstakels maakte het zelfs voor vrouwen die binnen deze voorwaarden vielen moeilijk om toegang tot een legale abortus te krijgen.
Abortus maatschappelijk legaliseren
De Nationale Campagne voor het Recht op een Legale, Veilige en Gratis Abortus bestaat ondertussen vijftien jaar en diende al acht keer een wetsvoorstel in voor de legalisering van abortus. Dankzij aanhoudend sociaal protest van de feministische beweging kwam de legalisering van abortus in 2018 in het maatschappelijk debat en op de politieke agenda terecht.
Dat jaar stemde het parlement voor het eerst over een wetsvoorstel van de campagne voor de legalisering van abortus. De toenmalige president Mauricio Macri, tegen de legalisering van abortus, liet zijn partijleden vrij om voor of tegen het wetsvoorstel te stemmen. Het parlement stemde toen voor, maar de senaat stemde nipt tegen. Na maanden campagne voeren was de teleurstelling bij activisten groot.
De groene sjaal, het symbool van de campagne voor de legalisering van abortus, wordt door steeds meer en jongere meisjes gedragen.
© Leandro Fernández / Sin Retorno
Abortus was uit de taboesfeer en de clandestiniteit gehaald.
Toch waren Argentijnse feministen het na een bewogen maatschappelijk debat over een ding eens: de straat won. Abortus was sociaal gelegaliseerd en uit de taboesfeer en de clandestiniteit gehaald. Alleen dat was een grote overwinning.
Argentinië, en bij uitbreiding het hele Latijns-Amerikaanse continent, kent een algemene heropleving van het feminisme. Het recht op abortus is een belangrijk strijdpunt van de feministische beweging. De groene sjaal, het symbool van de campagne voor de legalisering van abortus, wordt door steeds meer en jongere meisjes gedragen.
Maar de overwinningen vandaag zijn te danken aan het jarenlange activisme van de generaties die de jongste vooraf gingen, daar zijn feministen het over eens.
#EsAhora
In 2018 sprak MO* met Gabriela Rottaris in de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires. Nu sprak MO* opnieuw met de feministe, filmmaker en leerkracht, voor en na de legalisering van abortus in haar land.
Aan de vooravond van de stemming in de senaat beschrijft Rottaris ernstig en strijdbaar het gevoel dat bij de groene beweging leeft: ‘De feministische beweging eist dat de legalisering nú gebeurt. Na al die jaren campagne voeren kan niemand nog zeggen dat ze niet weten dat er vrouwen sterven in de clandestiniteit. Dat is een pijnlijke realiteit.’
De hashtag #EsAhora, vrij vertaald ‘nu is het moment’, drukt op sociale media het gevoel van urgentie uit bij de feministische beweging en pro-abortusactivisten.
‘Tijd dat we de Kerk en de rozenkrans uit onze baarmoeder en eierstokken halen.’
‘De blik van de wereld is op ons gericht’, weet Rottaris. In Argentinië ontstond de Ni Una Menos-beweging, benadrukt ze verder. Die feministische beweging zag in juni 2015 het levenslicht toen vrouwen opstonden tegen gendergeweld en feminicide. De beweging kreeg sindsdien in heel Latijns-Amerika en de wereld navolging. ‘De tijd is gekomen, zoals ze hier zeggen, dat we de Kerk en de rozenkrans uit onze baarmoeder en eierstokken halen.’
‘We kennen allemaal iemand die een clandestiene abortus moest doormaken, we zijn allemaal bang geweest. We willen niet meer bang zijn, het is genoeg geweest. Dit wetsvoorstel moet gewoon goedgekeurd worden.’
In de nacht van 29 op 30 december volgden ook in Mendoza, Argentinië, vrouwen samen de stemming voor de legalisering van abortus in de Senaat.
© Leandro Fernández / Sin Retorno
Abortus legaliseren anno 2020
Argentinië kende het afgelopen jaar van maart tot november een van de langste en strengste lockdowns in de wereld. Daardoor werd de toegang tot reproductieve gezondheidszorg en informatie over veilige abortus erg bemoeilijkt. José Miguel Vivanco, directeur van Human Rights Watch in Amerika, benadrukte dat in deze werkelijkheid abortus legaliseren ‘dringender dan ooit’ is.
‘Dit moet eindigen. Een jong meisje, een kind, verplichten te baren is foltering.’
De lockdown sloot het voorbije jaar wereldwijd vrouwen en kinderen thuis op in situaties van (seksueel) geweld. Een officiële campagne voor de legalisering van abortus legde de nadruk op ongewenste zwangerschappen en de noodzaak van legale abortus bij kinderen en minderjarigen. ‘Kinderen, geen moeders’, is de slogan waarmee de beweging naar een andere pijnlijke realiteit in Argentinië verwijst. Volgens cijfers van Unicef wordt in Argentinië elke drie uur een meisje tussen tien en veertien jaar verplicht moeder.
Rottaris vertelt: ‘Een kind mag en kan geen moeder zijn. Wanneer een kind zwanger is, is dit niet het gevolg van een wederzijdse toestemming maar van een verkrachting. Dit moet eindigen. Een jong meisje, een kind, verplichten te baren is foltering.'
'Soms vertragen ze opzettelijk de gerechtelijke procedure voor een legale abortus tot een bevalling onafwendbaar is. Het nieuwe wetsvoorstel garandeert abortus bij kinderen.’
De nacht van 29 op 30 december
Terwijl 34 senatoren in het parlementsgebouw en 36 senatoren virtueel debatteerden over het wetsvoorstel, verzamelden duizenden vrouwen zich op en rond het Congresplein in Buenos Aires en op andere pleinen in het land. Meer dan 1,7 miljoen mensen volgden de sessie in de senaat thuis via YouTube.
De campagne voor de legalisering van abortus coördineerde de acties op de vooravond van de stemming. Argentijnse straten en pleinen kleurden er opnieuw groen. Wie het debat in hoofdstad Buenos Aires volgde, kreeg een grondplan mee van het Congresplein met het parlementsgebouw, een podium, beeldschermen, verzamelpunten en de hekken tussen voorstanders en tegenstanders van het wetsvoorstel.
In de nacht van 29 op 30 december volgden ook in Mendoza, Argentinië, vrouwen samen de stemming voor de legalisering van abortus in de Senaat.
© Leandro Fernández / Sin Retorno
In de nacht van 29 op 30 december volgden ook in Mendoza, Argentinië, vrouwen samen de stemming voor de legalisering van abortus in de Senaat.
© Leandro Fernández / Sin Retorno
De nacht van 29 op 30 december volgden ook in Mendoza, Argentinië, vrouwen samen de stemming voor de legalisering van abortus in de Senaat.
© Leandro Fernández / Sin Retorno
Blijdschap, ongeloof, omarmingen en tranen van ontlading vulden de straten en huiskamers in heel het land.
De andere kant van het Congresplein kleurde blauw, de kleur van tegenstanders van de legalisering van abortus. Dat kamp wordt getrokken door de katholieke kerk en de evangelische kerken. Zowel in 2018 als nu was hun opkomst voor het parlementsgebouw kleiner dan die van de voorstanders. Toch stonden ze sterk met de kerkelijke instituten en de Argentijnse paus Franciscus achter zich.
In tijden van pandemie riep de campagne op om naast de groene sjaal ook ontsmettingsgel en een mondmasker mee te nemen. Wie het debat en de stemming thuis volgde, werd gevraagd de groene sjaal of een groen laken aan het raam, balkon of de deur te hangen. ‘Nodig vrienden uit het debat te volgen’ en ‘laat ons weten waar en met wie je het debat volgt, stuur ons jullie foto’s en filmpjes’, moedigde de campagne thuisblijvers aan.
Rottaris volgde het debat dit jaar ook van thuis uit. ‘Ik had er zo graag bij geweest,' vertelt ze, ‘maar ik moet mijn familie beschermen tegen het coronavirus. Wanneer de pandemie voorbij is, keer ik terug naar de straten’, vult Rottaris hoopvol aan.
De stemmingsronde, die om 16 uur ‘s namiddags begon, liep om 4 uur ‘s ochtends af met een groen licht voor het wetsvoorstel. Blijdschap, ongeloof, omarmingen en tranen van ontlading vulden de straten en huiskamers in heel het land.
De meerderheid was groter dan verwacht en stemmen voor het voorstel kwamen vanuit het hele politieke spectrum en met steun en aanmoediging van de president.
‘Er hangt veel emotie en vreugde in de straten. We zijn wakker geworden in een rechtvaardiger land.’
Journaliste María Florencia Alcaraz, die de sessie binnen in het parlementsgebouw volgde, schrijft de overwinning toe aan een intergenerationele wissel in de senaat die dit jaar meer jonge vrouwen telt dan in 2018. Hoewel deze vrouwen in de minderheid blijven, werkten ze wekenlang toe naar de stemmingsronde. ‘Een minderheid heeft voor de meerderheid gezorgd.’
Rottaris vertelt hoe er de dag na de stemming veel emotie en vreugde in de straten hing. Haar internetverbinding begaf het midden in het debat, maar, zegt ze: ‘Toen ik opstond en het nieuws vernam, moest ik huilen van opluchting en vreugde. We werden wakker in een rechtvaardiger land.’
Blijdschap, ongeloof, omarmingen en tranen van ontlading vulden de straten en huiskamers in heel het land.
© Leandro Fernández / Sin Retorno
Over de grenzen heen
Feministen in heel Latijns-Amerika, Argentijnse vrouwen die in andere landen wonen en feministische collectieven in Europa scharen zich achter de Argentijnse feministen.
‘Het geweld dat vrouwen al die jaren ondervonden is enorm. We zijn eind 2020 en Argentinië legaliseert nu pas abortus.’
Alicia Motta is een Argentijnse artieste, illustratrice en danseres die drie jaar in België woont. In Argentinië was ze betrokken bij de feministische strijd en die zet ze hier verder. Met andere Argentijnse vrouwen voerde ze in 2018 actie aan de Argentijnse ambassade in Brussel. Wat in Argentinië begon, werd al snel een Latijns-Amerikaanse en uiteindelijk ook een transnationale feministische beweging, zegt ze.
Vanuit Argentinië moedigde de campagne activisten elders aan om acties te organiseren aan de Argentijnse ambassades. Dat doen ze onder andere met pañuelazos, een actie waarbij voorstanders van de legalisatie van abortus samen hun groene strijddoek in de lucht steken. Ook in Brussel organiseerden het collectief Sororidad sin Fronteras en Collecti.e.f 8 maars – Brussel op 25 december op de Kunstberg in de Belgische hoofdstad een pañuelazo om hun solidariteit met Argentijnse feministen te betuigen.
‘Wij voelen een grote betrokkenheid. Hoe klein het ook is in vergelijking met wat er in Latijns-Amerika gebeurt, we gebruiken deze zichtbaarheid in het centrum van Europa om kenbaarheid te geven aan deze politieke strijd van het feminisme en voor de mensenrechten’, aldus Motta.
Ook Motta verwoordt vanuit Brussel het geluk dat ze voelt na de legalisering van abortus in haar thuisland: ‘Alleen al door er over te praten voel ik tranen van geluk en emotie opkomen. We voelen zo veel vreugde in onze lichamen, we hebben gedanst, gezongen, bekijken de foto’s uit Argentinië.’
Alicia Motta: ‘We zijn hier ook dankzij onze moeders en grootmoeders, alle vrouwen die voor ons kwamen en een strijd geleverd hebben.’
© Mower — Alicia Motta — Instagram: @line_a_mower
‘Dit is zo belangrijk. Vrouwen organiseren zich al zo lang voor een wet voor de legalisering van abortus. We kunnen het bijna niet geloven.'
'We zijn blij en trots omdat we weten dat de feministische beweging jaar na jaar voor meer bewustwording in de maatschappij zorgde. Maar we zijn hier ook dankzij onze moeders en grootmoeders, alle vrouwen die voor ons kwamen en een strijd geleverd hebben. Het geweld dat vrouwen al die jaren ondervonden is enorm. We zijn eind 2020 en Argentinië legaliseert nu pas abortus. Argentinië leefde vele jaren onder het juk van de katholieke Kerk. De staat zou seculier moeten zijn, maar was dat nooit.’
Motta besluit geëmotioneerd: ‘Ons voor de eerste keer in de geschiedenis kunnen losmaken van de Kerk en voor een waardig leven vechten is ongelofelijk. Het is moeilijk om uit te leggen hoe we ons voelen nu we onze vrijheid als vrouwen echt hebben opgeëist.’
Zwangerschapsonderbreking tot 14 weken
Het goedgekeurde wetsvoorstel legaliseert abortus binnen de eerste veertien weken van de zwangerschap. Een abortus na deze termijn kan onder dezelfde voorwaarden als de vorige wet, in het geval van een verkrachting en wanneer het leven en de gezondheid van de moeder in gevaar is.
De campagne ijverde voor de volledige decriminalisering van abortus, maar daar gaat het goedgekeurde wetsvoorstel niet volledig in mee. Een abortus buiten de termijn van veertien weken blijft strafbaar met een gevangenisstraf van een tot twaalf maanden.
Gezondheidswerkers hebben het recht om af te zien van de uitvoering van de abortus op basis van gewetensbezwaar, maar moeten de zaak doorverwijzen. Als het om een noodgeval gaat en om verzorging na een abortus is de gewetensbezwaarde arts verplicht om zorg te bieden. Volgens Motta is het heel belangrijk dat dokters die om religieuze redenen een patiënt niet willen behandelen nu ook vervolgd kunnen worden.
‘Er is gestemd voor moederschap uit eigen wens.’
De al bestaande Wet over Integrale Seksuele Opvoeding moet ook werkelijk toegepast worden. Een belangrijk punt van de campagne voor de legalisering van abortus komt zo terug in het wetsvoorstel. Zij vragen: ‘Seksuele opvoeding om te beslissen, anticonceptie om niet te aborteren, legale abortus om niet te sterven.’
Bovendien is ook het “Programma van de 1000 dagen” goedgekeurd. Dit voorstel van president Fernández verzekert gezondheidszorg tijdens de zwangerschap en de eerste drie levensjaren van het kind. ‘De overheid ondersteunt op deze manier vrouwen die wel moeder willen zijn, maar niet de financiële middelen hebben. Met de som van deze twee wetsvoorstellen is er gestemd voor moederschap uit eigen wens’, besluit Rottaris.
‘Vandaag Argentinië, morgen Latijns-Amerika’
Ondanks de impact van de pandemie en de lockdown — Argentinië had een van de hoogste besmettings- en overlijdenscijfers op het continent — en de nog dieper wordende economische recessie, zetten feministische activisten hun strijd voor zelfbeschikking van de vrouw over haar lichaam in 2021 voort.
Dat de president van Argentinië in een diep religieus continent als Latijns-Amerika zelf een wetsvoorstel voor de legaliserling van abortus naar voren schoof, toont zijn inzet voor vrouwenrechten en de LGTB+-gemeenschap. Die maken een duidelijk deel uit van zijn politieke agenda.
In de nacht van 29 op 30 december volgden ook in Mendoza, Argentinië, vrouwen samen de stemming voor de legalisering van abortus in de Senaat.
© Leandro Fernández / Sin Retorno
Maar het is vooral veelzeggend over de sociale en politieke kracht van de feministische beweging in Argentinië. Vrouwen in heel het land applaudisseerden op sociale media voor parlementsleden en senatoren die aangaven voor de legalisering van abortus te stemmen. Wie het leven van vrouwen in gevaar bracht met een gewetensstem tegen abortus of zich ronduit machistisch uit, volgens de feministiche beweging, zal het hebben geweten.
De legalisering van abortus is een af te lossen schuld aan vrouwen op heel
Latijns-Amerika.
Op een continent waar alleen in Uruguay, Guyana, Frans-Guyana Cuba, Puerto Rico en in Mexico de steden Mexico-Stad en Oaxaca abortus volledig legaal is, kijken vrouwen over de landsgrenzen mee naar wat er in Argentinië gebeurt.
De groene golf begon in Argentinië, maar kleurt ook andere Latijns-Amerikaanse landen met strenge tot draconische abortuswetgeving groen. ‘Vandaag Argentinië, morgen Latijns-Amerika’ staat te lezen op de sociale media van het Peruaanse feministische collectief Eco-razonar.
In Ecuador vragen feministische groepen, vrouwelijke dokters, academici en sociale organisaties met de hashtag #HetIsTijd voor #AbortusVoorVerkrachting (#YaEsHora de #AbortoPorViolación) het hooggerechtshof abortus te legaliseren in het geval van verkrachting.
Net als in Argentinië zitten vrouwen in landen als Ecuador en El Salvador een gevangenisstraf uit voor abortus of zelfs voor het verlies van een zwangerschap. Andere vrouwen op het continent blijven sterven aan illegale en onveilige abortussen. Voor de feministische beweging in Latijns-Amerika is de legalisering van abortus een af te lossen schuld aan vrouwen op heel het continent.