Bevolkingsexplosie Egypte: zal de Nijl dit kunnen blijven slikken?

Caïro aan de Nijl

Hossam el-Hamalawy CC BY-SA 2.0​

De Nijl is de levensader voor bijna een half miljard mensen. De rivier stroomt door elf landen over een afstand van 6853 kilometer en is vaak de bron van spanning en conflict voor landen en gebieden die langs de oevers liggen. Die lopen soms zo hoog op dat er zelfs al jaren geruchten de ronde doen over een mogelijke “oorlog om de Nijl.”

Tot op vandaag is het nog niet zo ver gekomen maar experts waarschuwen dat de veranderingen van het klimaat de noodzaak verhogen om duidelijke afspraken te maken over de waterverdeling.

Meester van de Nijl

‘Op dit moment is er geen dreiging of een concreet risico op een conflict tussen Egypte, Soedan en Ethiopië’, zegt Maurizio Simoncelli van het International Research Institute Archivio Disarmo, een denktank in Rome. ‘Maar het is wel zeker dat als de situatie met het klimaat nog verergert en er geen duidelijke afspraken over de verdeling van het water worden gemaakt, het risico op spanningen groter wordt.’

‘Op dit moment is er geen dreiging of een concreet risico op een conflict tussen Egypte, Soedan en Ethiopië. Het klimaat kan daar verandering in brengen’

Alle steden die aan de oever van de Nijl liggen, danken hun bestaan aan deze rivier. Voor Egypte geldt dit nog het meest: mocht de Nijl hier niet zijn, zou het land gewoon een deel van de Saharawoestijn zijn.

Egypte heeft dan ook eeuwenlang geprobeerd om het meesterschap over de Nijl te verwerven. Het land wilde graag de exclusieve controle over het water voor zichzelf garanderen. Maar de landen die stroomopwaarts liggen, zetten druk op meer mededeelzaamheid.

Egypte en Soedan beschouwen nog steeds twee verdragen uit 1929 en 1959 als technisch bindend, terwijl een aantal andere Afrikaanse landen meer stroomopwaarts –nadat ze onafhankelijkheid verwierven- de overeenkomsten begonnen aan te vechten. Vaak werden ze ondertekend toen die landen nog onder koloniaal bestuur stonden.

75 procent van de Nijl voor Egypte

Het verdrag van 1959 wijst 75 procent van het rivierwater toe aan Egypte, de rest is voor Soedan. Egypte heeft deze bevoorrechte positie voor zichzelf gerechtvaardigd op basis van geografische motieven en de economische ontwikkeling van het land dat door de enorme droogte niet zou kunnen overleven zonder het Nijlwater, terwijl de landen meer stroomopwaarts voldoende kunnen rekenen op regen om aan landbouw te doen zonder dat er moet geïnvesteerd worden in irrigatie.

‘Vanuit het standpunt van Egypte, heeft Caïro gelijk dat het zijn bevoorrechte positie wil handhaven’, zegt Matteo Colombo, onderzoeker aan het Italiaanse Instituut voor Internationale Politieke Studies (ISPI). ‘Het land heeft immers geen alternatieve waterbronnen.’

Volgens hem zou Egypte er goed aan doen om regionale fora te organiseren en te focussen op een brede samenwerking. Want zo heeft Ethiopië bijvoorbeeld meer water nodig voor de productie van elektriciteit. En de Ethiopische Renaissance Dam die momenteel in aanbouw is, wordt de grootste dam op het Afrikaanse continent en kan de hoeveelheid water die naar Egypte stroomt, verminderen.

Vruchtbaar land

Water is niet het enige geschenk van de Nijl aan Egypte. Elk jaar leidt regenval in Ethiopië ertoe dat de oevers van de rivier in Egypte overspoelen. Als het water wegtrekt blijft slib over, een sediment dat rijk is aan voedingsstoffen en mineralen, dat zorgt voor de ideale bemesting voor het akkerland. Deze natuurlijke vruchtbaarheid is eigenlijk de grootste gift van de Nijl aan alle Egyptenaren.

‘Het probleem voor Egypte is eigenlijk dat het vanuit geografisch oogpunt het mes niet aan de kant van het handvat vasthoudt’

‘Het probleem voor Egypte is eigenlijk dat het vanuit geografisch oogpunt het mes niet aan de kant van het handvat vasthoudt’, waarschuwt Colombo. ‘Daarom kan Egypte het niet nalaten om tot een akkoord te komen met zijn buurlanden.

Caïro zou een soort regionaal forum of een platform moeten creëren waar de geschillen met de buurlanden worden besproken. Ook andere thema’s zouden daar aan bod kunnen komen want dat zou Egypte wat meer stemkracht kunnen opleveren dan Soedan en Ethiopië. Als de discussie echter beperkt blijft tot water, blijft de armslag van Egypte beperkt.’

Het Nijlbekken Initiatief (NBI) uit 1999 had de bedoeling om ‘het gedeelde water en andere gerelateerde bronnen te regelen.’ Het was een poging in de goede richting, maar bleef ook met name beperkt tot discussies over water. Interne twisten over de draagwijdte van politieke en technische ingrepen hebben er ook toe geleid dat Egypte zich vaak afwezig meldde op bijeenkomsten waardoor het politieke gewicht van de organisatie sterk afnam.

Volkeren afhankelijk van de Nijl

Afspraken maken over het beheer van de Nijl blijken in de realiteit vaak moeilijk. Wat nog zekerder is, is dat het milieu en veranderingen op dit vlak, de levens van de mensen die hier wonen rechtstreeks beïnvloedt.

Onder de getroffen bevolkingen bevinden zich bijvoorbeeld de Nubiërs, een etnische groep afkomstig uit Zuid-Egypte en Noord-Soedan, die al duizenden jaren langs de Nijl wonen. In 1899, tijdens de bouw van de Aswan Low Dam, werden ze gedwongen te verhuizen en zich te hervestigen op de westelijke oever van de Nijl in Aswan. Tijdens de bouw van de Aswan High Dam, in de jaren zestig, werden meer dan 120.000 Nubiërs gedwongen om voor een tweede keer te verhuizen.

Hun nieuwe thuis bleek verre van ideaal: geen enkel hervestigingsdorp was in de directe nabijheid van de rivier. Tot op vandaag lijken de sociaal-economische en politieke omstandigheden van de Nubiërs niet te zijn verbeterd.

Elite profiteert

‘Telkens we de afgelopen jaren hebben geprobeerd onze rechten op te eisen, wilde de overheid niet naar ons luisteren. Veel van onze activisten werden gearresteerd’, zegt Mohamed Azmy van van de General Nubian Union, een beweging die ernaar streeft om de Nubische gemeenschap terug te brengen naar hun voorouderlijk land.

De Afrikaanse reuzendammen hebben zelden de armoede verminderd of de levensstijl verbeterd voor de mensen die er het dichtste bij wonen.

Volgens Lorri Pottinger van International Rivers hebben de Afrikaanse reuzendammen zelden de armoede verminderd of de levensstijl verbeterd voor de mensen die er het dichtste bij wonen.

‘Wat ze hebben gedaan, is het creëren van een kleine industriële economie, meestal opgezet door bedrijven uit Europa of elders’, vertelde ze in een interview aan Al Jazeera. ‘De voordelen zijn dus echt geconcentreerd op een hele kleine elite.’

De redenen waarom Egypte moet oppassen voor waterschaarste zijn talrijk, maar één daarvan is heel duidelijk: de exponentiële groei van de bevolking.

Twee is genoeg

Volgens de Verenigde Naties ligt de vruchtbaarheidsgraad momenteel op 3,47. Tenzij dat verandert zal de bevolking tegen 2030 gegroeid zijn van de huidige 97 miljoen naar 128 miljoen mensen. Deze demografische groei heeft zware implicaties omdat ze samenkomt met de onoverzienbare uitdagingen die het klimaat ons voorhoudt en dat zich zal vertalen in het verlies van vruchtbaar land, stijgende zeespiegels en schaarse waterbronnen.

Bovendien heeft de bevolkingsexplosie desastreuze gevolgen voor het hele economische systeem. Er is te weinig infrastructuur en er zijn te weinig banen voor de jeugd.

Geboortebeperking kan een deel zijn van de oplossing om met deze uitdagingen om te gaan. De overheid heeft onlangs de campagne gelanceerd Kefaya etnen (Twee is genoeg), om bewustzijn te creëren en het aantal geboortes onder controle te houden. ‘Een fantastisch initiatief van de overheid’, zegt Colombo. ‘Maar het moet doordringen tot bij de bevolking, en dat zal niet eenvoudig zijn’, denkt hij.

Egypte zal de bevolkingsgroei aan banden moeten leggen en de jeugd ondersteunen zodat ze volwaardig deel kunnen uitmaken van de economie. Want het water van de Nijl alleen, zal niet voldoende zijn.