Bitcoin in El Salvador: een presidentieel speeltje of munt van de toekomst?

Ricardo Valencia: ‘De president legt zijn wil op aan een bevolking die niet eens nood heeft aan de nieuwe technologie.’

© Jose Cabezas / Reuters

In de zomer van 2021 kondigde Salvadoraans president Nayib Bukele aan dat bitcoin een legaal betalingsmiddel zou worden in El Salvador. De bitcoinwet werd goedgekeurd waardoor inwoners van het Centraal-Amerikaanse land naast de Amerikaanse dollar ook met de cryptomunt bitcoin betalingen kunnen uitvoeren.

President Bukele maakte die plannen eerder al bekend in juni 2021 tijdens een virtuele bitcoinconferentie in het Amerikaanse Miami. Drie dagen later al presenteerde minister van Financiën Alejandro Zelaya het wetsvoorstel in het Salvadoraanse parlement. Na vijf uur keurde de wetgevende macht in El Salvador het wetsvoorstel goed. Noch een diepgaande analyse noch uitgebreide debatten gingen daaraan vooraf.

Dat de nieuwe wet aan een moordtempo door het parlement werd gejaagd, deed de wenkbrauwen fronsen. ‘De president legt zijn wil op aan een bevolking die niet eens nood heeft aan de nieuwe technologie’, zegt de Salvadoraan Ricardo Valencia, assistent-professor aan California State University Fullerton.

Ook het Internationaal Monetair Fonds (IMF) reageerde scherp op de Salvadoraanse bitcoinwet. ‘Op korte termijn zijn de kosten en risico’s ruimschoots groter dan de voordelen’, klinkt het. Het IMF maakt zich vooral zorgen om de financiële stabiliteit en integriteit van El Salvador. Diezelfde kritiek op de implementatie van de bitcoinwet kwam ook van kritische Latijns-Amerikaanse journalisten.

Voorkeur voor cash

Salvadoranen kunnen sinds september vorig jaar de app Chivo downloaden op hun telefoon. Dat is een digitale portefeuille die gelinkt is aan de identiteit van de gebruiker. Daarmee kunnen Salvadoranen transacties uitvoeren met bitcoin als betaalmiddel. Verspreid over het land staan er ook 212 bitcoin-geldautomaten die de cryptomunt aan- en verkopen.

Om dollars in bitcoin om te zetten, of andersom, betalen Salvadoranen geen commissie via de app en de geldautomaten. ‘Dat transacties gratis zijn, is een voordeel voor gebruikers in El Salvador en het kan ervoor zorgen dat de technologie meer in gebruik geraakt,’ zegt crypto-expert Gwen Busseniers aan MO*, ‘want zo’n transactie kost doorgaans tussen de 5 en 10 dollar.’

Veel Salvadoranen hebben een voorkeur voor cash geld. Dat is een systeem waarmee ze vertrouwd zijn.

Desondanks wordt de bitcoin in El Salvador nog maar weinig gebruikt als betaalmiddel. Chivo registreert dagelijks 6.000 à 15.000 transacties terwijl het land 6,5 miljoen inwoners heeft. Veel Salvadoranen hebben een voorkeur voor cash geld. Dat is een systeem dat ze kennen en waarmee ze vertrouwd zijn, luidt het in een onderzoeksrapport van het Amerikaanse National Bureau of Economic Research (NBER).

‘De economie van El Salvador is op cash geld gebaseerd, in de zin dat digitale betalingen vaak heel moeilijk of niet mogelijk zijn’, zegt Roman Gressier, journalist voor het Centraal-Amerikaanse nieuwsmedium El Faro, in een interview aan MO*. Bovendien hebben niet alle Salvadoranen toegang tot een mobiele telefoon of internet. Het verbaast dan niet dat 86% van de ondernemers in El Salvador tussen september en maart geen enkele transactie in bitcoin heeft ontvangen.

De groep die de app gebruikt is daarnaast ook erg homogeen, aldus het rapport van NBER. Hoogopgeleide, jonge mannen die al toegang hebben tot een financieel systeem zijn de voornaamste gebruikers ervan. Het lijkt dus dat een groot deel van de Salvadoraanse bevolking geen kennis over of interesse heeft in de digitale portefeuille.

Grote leercurve

‘Voor de eerste keer heb je een bevolking die moet leren omgaan met het principe van digitale portefeuilles’, legt Busseniers uit. ‘Met andere woorden: ze zijn hun eigen bank. Dat is een ommekeer die veel tijd nodig heeft. Daarom is het ook nog te vroeg om te zeggen dat het geen succes is.’

70% van de Salvadoranen heeft geen toegang tot het traditionele bankensysteem, en dus ook niet tot een bankrekening. Nu moeten ze meteen een volledig digitaal systeem leren kennen. ‘Vooral jongere generaties zullen het nieuwe systeem sneller onder de knie hebben. Er is altijd een leeftijdsbarrière voor nieuwe technologieën’, zegt crypto-expert Busseniers.

‘Bitcoin en de Chivo-app worden amper gebruikt.’

Meer dan de helft van de inwoners van El Salvador heeft een mobiele telefoon en toegang tot internet. Met de invoering van de bitcoin als betaalmiddel hebben heel wat Salvadoranen – in theorie – dus een alternatief.

Valencia heeft daar zijn twijfels bij. ‘In werkelijkheid is dat niet zo. Bitcoin en de Chivo-app worden amper gebruikt’, zegt hij in een interview aan MO*. Salvadoranen werden aangemoedigd om de app te downloaden met een bonus van 30 dollar. ‘Velen hebben Chivo gedownload om dat geld te krijgen,’ zegt Valencia, ‘maar ze gebruiken de app nu niet meer.’ In El Salvador is het bbp per capita 4.131 dollar. Zo bedraagt die bonus van 30 dollar bijna 10% van een maandloon.

Geen transparantie

Nog een punt van kritiek voor Valencia: in El Salvador kan je alleen maar de digitale portefeuille van Chivo gebruiken om gratis transacties te maken. ‘De overheid heeft meer dan 200 miljoen dollar aan staatsgeld geïnvesteerd in een privébedrijf. Het ergste is nog dat er daarover absoluut geen transparantie is.’

‘Het gebrek aan transparantie van overheidsbeleid is een van de indicatoren die laat zien hoe gezond een democratie is.’

‘De regering heeft geen enkel document gepubliceerd over de investeringen die ze heeft gedaan voor de implementatie van de bitcoin’, zegt onderzoeksjournalist Gressier. ‘Dat is emblematisch voor de stijl van de president: de afgelopen drie jaren is de vrijheid van informatie fel verminderd.’

Het gebrek aan transparantie van overheidsbeleid is een van de indicatoren die laat zien hoe gezond een democratie is, weet Gressier. In een interview met het links georiënteerde Amerikaanse magazine Jacobin stelt de Salvadoraanse activist Mario Gómez net dat probleem aan de kaak: voor een technologie die geprezen wordt om haar transparantie is het ironisch dat de regering er niet over communiceert.

Het is dan ook veelzeggend dat president Bukele geen woord repte over de bitcoinwet in zijn jaarlijkse presidentiële toespraak op 1 juni. Buitenlandminister Alexandra Hill Tinoco vertegenwoordigde El Salvador tijdens de meest recente America-top in juni (Cumbre de las Américas of Summit of the Americas) en sprak daar evenmin over de implementatie van de cryptomunt als betaalmiddel.

‘Voor een regering die geobsedeerd is door haar imago en die uitgebreid investeert in een massaal propaganda-apparaat, was het veelzeggend dat ze in geen van beide fora over bitcoin sprak’, aldus Gressier.

Financiële geletterdheid

Het doel van de implementatie van de bitcoin in El Salvador is onder andere financiële inclusie, zei president Bukele toen hij zijn plannen aankondigde. De meerderheid van de Salvadoranen moet echter een aantal stappen overslaan als het op geldbeheer aankomt.

Waar ze vroeger helemaal geen toegang hadden tot een bankensysteem, moeten ze nu meteen een volledig digitaal systeem leren kennen. ‘Vooral jongere generaties zullen het nieuwe systeem sneller onder de knie hebben. Er is altijd een leeftijdsbarrière voor nieuwe technologieën’, zegt crypto-expert Busseniers.

Het belang van financiële opvoeding voor de bevolking is daarom niet te onderschatten, weet ze. ‘Tot nu toe had de bitcoin een vierjarige cyclus (zie kader) waarin de munt in waarde steeg en daalde. Ook daar moeten gebruikers mee vertrouwd raken.’

Om de vier jaar vindt een zogenaamde “bitcoin halvering” plaats. Dat komt omdat er nooit meer dan 21 miljoen bitcoins in omloop zullen zijn. Vandaag zijn er al zo’n 19 miljoen ontgonnen. Zo verminderde de toevoer van 12,5 bitcoin naar 6,25 bitcoin in 2020. In 2024 wordt dat 3,125 bitcoin.

Die toevoer is de beloning die computers krijgen die de digitale keten van blokjes met informatie (ofwel: blockchain) mee onderhouden. Iedere tien minuten worden nieuwe transacties van bitcoin geverifieerd en verwerkt en dat blokje informatie wordt aan de keten toegevoegd. Die verificatie zijn complexe puzzels die veel rekenkracht vragen. De computer die als eerste zo’n puzzel oplost krijgt dan een aantal bitcoin als beloning (wat ook mining wordt genoemd). Vandaag is dat die 6,25 bitcoin en vanaf 2024 dus 3,125.

In oktober 2021, een maand na de invoering van de bitcoin als tweede officieel betaalmiddel, waren er hevige protesten in El Salvador tegen de invoering bitcoin als betaalmiddel. De waarde van de cryptomunt daalde toen sterk. Van meer dan 44.000 euro ging de munt naar 35.000 euro. Twee maanden later stond de waarde van een bitcoin alweer op 58.000 euro.

Zowel begin mei als midden juni kende de koers van de bitcoin een terugval. De prijs van de cryptomunt schommelt nu tussen de 18.000 en 20.000 euro. Daardoor verloor El Salvador bijna de helft van zijn investeringen in bitcoin: het land bezit volgens de president namelijk 2381 van die digitale munten.

Bijna 20% van de Slavadoraanse huishoudens is afhankelijk van uit het buitenland opgestuurde geldsommen.

Dat verlies van waarde – goed voor zo’n 50 miljoen dollar – veroorzaakt veel kritiek. Desondanks blijft president Bukele positief. ‘Mijn advies: kijk niet meer naar de prijsgrafieken en geniet van je leven. Wie in bitcoin geïnvesteerd heeft, is veilig. De waarde ervan zal immens groeien na deze periode’, reageerde hij laconiek via Twitter. ‘Geduld is de sleutel tot succes.’

Gratis geld opsturen

In 2020 was El Salvador voor 24,1% van zijn bbp afhankelijk van geld dat uit het buitenland komt. Naast de 6,5 miljoen Salvadoranen in El Salvador wonen er ook 2,5 miljoen in het buitenland, vooral in de Verenigde Staten. Die sturen jaarlijks zo’n 6 miljard dollar naar hun thuisland. Bijna 20% van de huishoudens is afhankelijk van uit het buitenland opgestuurde geldsommen.

Volgens Salvadoraans president Nayib Bukele kunnen de Salvadoranen jaarlijks 400 miljoen dollar aan bankkosten besparen als die transacties in bitcoin gebeuren. In het traditionele systeem houden financiële instellingen doorgaans 1% tot 3% van de overgemaakte som af. Met de Salvadoraanse digitale portefeuille is iedere transactie gratis, ook als die uit het buitenland komt.

Behalve de onbestaande transactiekosten, hebben overmakingen in bitcoin nog een ander voordeel: ze worden zo goed als onmiddellijk doorgevoerd. Voor Salvadoranen die via de traditionele weg geld naar hun thuisland sturen, kan het tot drie dagen duren vooraleer de som bij de ontvanger terechtkomt.

Toch wordt de crytpomunt weinig gebruikt om geld op te sturen. In mei dit jaar gebeurde slechts 1,9% van de overmakingen in bitcoin.

Opslag van waarde

‘Eigenlijk is de bitcoin een slecht betaalmiddel’, zegt Busseniers nog. Er is een heel spectrum aan cryptomunten en er zijn er die meer geschikt zijn voor dagelijks gebruik.

‘Maar bitcoin is wel een goede opslag van waarde, om je bijvoorbeeld te wapenen tegen inflatie’, weet ze. Daarom is er in Latijns-Amerika veel interesse voor cryptomunten. ‘Kijk maar naar de hyperinflatie in Venezuela.’

‘Net zoals bij goud is de bitcoin dan een manier om de waarde van geld veilig te stellen.’

‘In Europa worden cryptomunten vooral gebruikt om mee te speculeren, omdat de meesten toegang hebben tot financiële systemen.’ In lageinkomenslanden in Latijns-Amerika, Afrika en Zuidoost-Azië zorgen cryptomunten voor een interessant alternatief, zegt Busseniers. ‘In die landen kunnen mensen zich makkelijker wapenen tegen hoge inflatie.’

Wanneer de traditionele munt van een land keldert, zoals met de Venezolaanse bolivar gebeurde, kan het interessant zijn om te investeren in een opslag van waarde. Net zoals bij goud is de bitcoin dan een manier om de waarde van geld veilig te stellen, weet Busseniers.

Als de waarde van een munt dagelijks sterk daalt – traditioneel spreek je van hyperinflatie als de maandelijkse inflatie hoger dan 50% is – kunnen mensen bijvoorbeeld bitcoin kopen. De waarde van hun munt blijft dalen, maar de koers van de bitcoin blijft in vergelijking relatief stabiel. Wanneer ze hun geld weer nodig hebben, kunnen ze het nodige bedrag weer omzetten in hun eigen munt.

Daar is Ricardo Valencia het niet mee eens. ‘Wie zich wil wapenen tegen inflatie, moet commodities kopen, fysieke goederen. Niemand in El Salvador is trouwens opgezet met de bitcoin als betaalmiddel,’ zegt hij.

‘Dit is eigenlijk maar de druppel die de emmer doet overlopen. Het is bitcoin dat nu de aandacht trekt, maar er is meer aan de hand. President Bukele profileert zich als een sterke man en hij ziet bitcoin als een speeltje. Dat is alleen maar mogelijk in autoritaire regimes,’ klinkt het scherpe besluit.