Over zes maanden stemmen de Burundezen voor de derde keer sinds het einde van de oorlog. Deze verkiezingen zijn cruciaal voor de stabiliteit van Burundi. De vrees bestaat echter dat ze uitmonden in nieuw geweld. Het gevaar schuilt niet zozeer bij de bevolking of de oppositie, maar binnen de partij van president Pierre Nkurunziza. Heeft hij de nodige steun voor een derde mandaat? Nadia Nsayi bezocht Burundi.
Na de militaire dictaturen onder leiding van de Tutsi-minderheid trokken de Burundezen in 1993 naar de stembus. Het waren de eerste democratische verkiezingen in de Belgische oud-kolonie sinds de onafhankelijkheid in 1962. Na een hoopvol democratiseringproces werd Melchior Ndadaye de eerste Hutu-president. Maar al snel vermoordde het Burundese leger, een bolwerk van Tutsi’s, het democratisch verkozen staatshoofd.
De moord op Ndadaye, die ook de ‘held van de democratie’ wordt genoemd, was een kaakslag voor de jonge Burundese democratie. Uit protest tegen deze criminele daad, namen veel (jonge) Hutu’s de wapens op. Burundi kwam in de greep van een aanslepende oorlog met honderdduizenden slachtoffers. Uiteindelijk bood het vredesakkoord van 2000, ondertekend in Arusha (Tanzania), betere perspectieven voor het land.
Standbeeld van Melchior Ndadaye in Bujumbura, de hoofdstad van Burundi.
Maxence Peniguet (CC BY-NC-SA 2.0)
Geschiedenis van politiek geweld
Een nieuwe kandidatuur van Nkurunziza zou een schending zijn van het vredesakkoord.
De politieke geschiedenis van Burundi is getekend door geweld. Talrijke leiders werden vermoord, waaronder de eerste Burundese premier Louis Rwagasore - held van de onafhankelijkheid - en twee presidenten: Melchior Ndadaye en Cyprien Ntayamira. De andere staatshoofden werden afgezet met een militaire staatsgreep.
Al 9 jaar staat de voormalige rebellenleider Pierre Nkurunziza aan het hoofd van het land. Hij werd verkozen in 2005 en 2010, en de kans is reëel dat hij een derde mandaat ambieert. Er is geen eensgezindheid of de Burundese grondwet dit al dan niet mogelijk maakt. Maar zijn nieuwe kandidatuur zou wel een schending zijn van het vredesakkoord dat volgend jaar vijftien jaar bestaat.
Gespannen politieke atmosfeer
Burundi bereidt zich voor op lokale, parlementaire en presidentsverkiezingen tussen mei en augustus 2015. Dat gebeurt in een gespannen politieke atmosfeer. De poging van het Conseil national pour la défense de la démocratie-Forces de défense de la démocratie (CNDD-FDD), de partij van de president, om de grondwet aan te passen mislukte eerder dit jaar. Maar uit een onderhoud met de voorzitter van het CNDD-FDD blijkt dat de grondwetsherziening en Nkurunziza’s kandidatuur nog niet van tafel zijn geveegd.
De spanning is ook te wijten aan de nieuwe controversiële wetten die de werking van politieke opposanten, mensenrechtenactivisten en journalisten hinderen. De stemming van die wetten gebeurt in een parlement dat bijna volledig gedomineerd wordt door de partij van de president - omdat de oppositie in 2010 de parlementsverkiezingen boycotte.
Er zijn ook duidelijke tussenkomsten vanuit de regering om verdeeldheid te zaaien binnen oppositiepartijen. Een ander onrustwekkend fenomeen is de politieke manipulatie van Burundese jongeren. Zij worden door politieke partijen, vooral die van de president, ingezet om onrust te stoken en terreur te zaaien bij de bevolking.
Burundese jongeren worden door politieke partijen, vooral die van de president, ingezet om onrust te stoken en terreur te zaaien bij de bevolking.
AFSC Development (CC BY-NC-ND 2.0)
Cruciale verkiezingen voor Centraal-Afrika
Het goede verloop van de verkiezingen is ook belangrijk voor Congo en Rwanda waar in 2016 en 2017 nieuwe presidentsverkiezingen op stapel staan.
Eerlijke en vreedzame verkiezingen zijn cruciaal voor de consolidatie van de kwetsbare vrede in Burundi. ‘Eerlijk’ betekent in dit geval verkiezingen die georganiseerd worden door een onafhankelijke kiescommissie, waar de opposanten zich kunnen kandidaatstellen en in vrijheid campagne voeren en waar de stem van de kiezer gerespecteerd wordt.
Het goede verloop van de verkiezingen is ook belangrijk voor Congo en Rwanda. Daar staan voor 2016 en 2017 nieuwe presidentsverkiezingen op stapel. De grondwet is er wel duidelijk: geen derde mandaat voor Joseph Kabila en Paul Kagame. Wat in Burundi zal gebeuren, zal ongetwijfeld een weerslag hebben in de buurlanden.
Is er een leven na het presidentschap?
In de hoofdstad Bujumbura had ik een gesprek met een de voormalige Burundese president Sylvestre Ntibantunganya. Samen met drie andere gewezen staatshoofden mag hij levenslang in de Senaat zetelen. Burundi illustreert dat er een leven is na het presidentschap op het Afrikaanse continent. Een voormalig staatshoofd kan er een belangrijke politieke rol blijven spelen, en moet zich geen zorgen maken om juridisch vervolgd te worden.
Grijpt president Nkurunziza die kans of klampt hij zich vast aan de macht? Hij staat voor een historische keuze. Hij kan de eerste Burundese president worden die aftreedt na een volledig democratisch mandaat. Dit zou een sterke en hoopvolle boodschap zijn voor zijn land én voor het Afrikaanse continent.
De voormalige Burundese president Sylvestre Ntibantunganya mag samen met drie andere gewezen staatshoofden levenslang in de Senaat zetelen.
© Reuters
Sta op, neem je leven in eigen handen!
Het verkiezingsdebat leeft veel minder op het Burundese platteland.
In “intellectuele’”milieus van politici, diplomaten, mensenrechtenactivisten en journalisten in de hoofdstad zijn de verkiezingen en de eventuele kandidatuur van Pierre Nkurunziza een belangrijk gespreksonderwerp. Op het Burundese platteland is de realiteit anders. Ondanks de registratie van kiezers die deze week startte, leeft het verkiezingsdebat er veel minder. De mensen zijn er vooral bezig met lokale initiatieven om hun economische en sociale leefomstandigheden te verbeteren. Ze willen hun kinderen een betere toekomst geven.
Op het platteland bezocht ik het project Haguruka (‘Sta op!’) van ADISCO, een ontwikkelingspartner van Broederlijk Delen. De organisatie stelde vast dat de oorlog de Burundezen afhankelijk maakte van buitenlandse hulp. Onder de slogan ‘Empowering communities’ stimuleert het project lokale gemeenschappen om hun toekomst in eigen handen te nemen. Het versterkt de sociale cohesie in de heuvels en geeft mensen hun eigenwaarde en zelfvertrouwen terug. Zij bouwen er vanuit hun eigen kracht aan een betere toekomst.
Stem van boeren weegt
Het verkiezingsdebat in Burundi is erg elitair. De stem van mensen op het platteland, zoals boeren, hoor je niet. Maar hun stem zal wel doorwegen bij het verkiezingsresultaat. De plattelandsbevolking vertegenwoordigt namelijk meer dan 80% van de Burundezen. Op het platteland zijn begrippen als ‘democratie’, ‘politieke partijen’, ‘oppositie’ en ‘meerderheid’ abstract. Wat zijn er de prioriteiten? Voedsel, scholen, ziekenhuizen, wegen én vrede. De mensen stemmen er op een kandidaat die concrete acties onderneemt om aan die noden te beantwoorden.
De kans is groot dat de huidige partij van de president ook het nieuwe staatshoofd levert. Het CNDD-FDD heeft namelijk de middelen en domineert de overheidsinstellingen en de kiescommissie. Maar wat zijn de kansen op herverkiezing voor Pierre Nkurunziza indien zijn partij hem voordraagt? Voor de Hutu-meerderheid op het platteland heeft hij hen bevrijd van het dominante Tutsi-juk.
Tijdens zijn mandaat legde de laatste Burundese rebellengroep de wapens neer. Hij heeft wegen gebouwd en zijn gratis onderwijs en gezondheidszorg slaan aan. Dit zijn troeven die de ‘arme’ en zwakke oppositie niet heeft om de nieuwe president te leveren. Als die oppositie zich verenigt en beter voorbereidt, kan ze wel een parlementair tegenwicht bieden.
De plattelandsbevolking vertegenwoordigt namelijk meer dan 80% van de Burundezen, hun stem zal doorwegen bij het verkiezingsresultaat.
International Institute of Tropical Agriculture (CC BY-NC 2.0)
Gevaar in partij van president
Het grootste gevaar schuilt momenteel in de partij van de president zelf.
Op zes maanden van de verkiezingen bestaat de vrees dat ze uitmonden in nieuw geweld. Niet omdat er een massaal volksprotest zou komen zoals in Burkina Faso, de bevolking is oorlogsmoe en verlangt naar stabiliteit. En zelfs niet omdat de oppositie de wapens zou opnemen: zij is te zwak en te verdeeld. Het grootste gevaar schuilt momenteel in de partij van de president zelf.
Die partij heeft door haar rebellenverleden nog een sterk militair karakter. Er vormen zich twee kampen met voor- en tegenstanders van een nieuwe kandidatuur voor Pierre Nkurunziza. Als de grootste, de sterkste en best ingeplante partij in Burundi faalt om die interne politieke verdeeldheid te overwinnen, riskeert het land weer in een donkere periode terecht te komen.
Nadia Nsayi is beleidsmedewerker Centraal-Afrika bij Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen. Van 23 november tot 11 december 2014 bezoekt ze Burundi, DR Congo en Rwanda.