Cambodja op een kantelpunt: authenticiteit ruimt baan voor vooruitgang

Ik ben in Cambodja toegekomen in de winter van 2015, op 7 januari om precies te zijn. Dat die datum de verjaardag is van het officiële einde van het Rode Khmer-regime in 1979, en dus heel symbolisch voor dit land, wist ik op dat moment niet. Ik wist eigenlijk niks over Cambodja.

Het plan was om hier kort te verblijven en daarna terug te keren naar India, waar ik net een reeks reportages voor de radio gemaakt had. De Cambodjaanse spirit heeft er anders over beslist. Dit land voelde meteen zo vertrouwd aan dat ik anderhalf jaar later besloot om me hier definitief te vestigen.

Maar Cambodja verandert snel. In hoofdstad Phnom Penh maken kleine winkels en koffietentjes plaats voor hoge bankgebouwen. En de pittoreske luchthaven wordt binnenkort vervangen door een enorme terminal, een eind verder weg, die niet in verhouding is met de stad-op-mensenmaat waar ik zo van hou.

Ik heb het gevoel dat er een stuk authenticiteit verloren gaat, die wil ik vastleggen voor het te laat is.

Erg jonge bevolking

Dat Cambodja op een kantelpunt staat, heeft in de eerste plaats met de demografie en de geschiedenis te maken. Tijdens het bloederige Rode Khmer-bewind kwamen ruim anderhalf miljoen Cambodjanen om het leven. Ná het Pol Pot-regime ontstond er een machtsvacuüm en het duurde tot de jaren 90 voor de rust terugkeerde.

Meer en meer jongeren willen de overstap maken van landbouw of visvangst naar technologie of toerisme.

Vandaag is de helft van de Cambodjanen jonger dan 25 jaar. Deze generatie twintigers, de eerste die is opgegroeid zonder oorlog of geweld, wil vooruit met het leven. En dat betekent meestal: wég van het platteland.

De bevolking van Phnom Penh is de voorbije tien jaar gestegen van 1,7 naar 2,4 miljoen mensen.

Volgens prognoses zouden er in 2035 meer dan 3 miljoen inwoners zijn. Meer en meer jongeren willen studeren in de stad en de overstap maken van landbouw of visvangst naar technologie of toerisme.

Harde economische realiteit

Die breuklijn is duidelijk te zien in Kampong Khleang, een paaldorp aan de oever van het grote meer van Tonle Sap, vlak bij Siem Reap en de tempels van Angkor Wat. Ik stap er ’s ochtends vroeg in een gammel bootje en laat me door de vissers meenemen naar het open water, de opgaande zon tegemoet. Maar wat voor mij een idyllisch tafereel is, is voor deze mensen een harde economische realiteit. En de zaken gaan slecht.

‘Het niveau van de buurlanden is nog niet binnen handbereik.’

‘Mijn zoon gaat in de stad werken, weg van het water’, zegt Borei. Het is het einde van een traditie, want zijn familie leeft al generaties lang van visvangst. ‘Maar leven langs het water is moeilijk geworden, er zijn te veel vissers’. Zijn zoontje, amper tien, kijkt verlegen voor zich uit. Als ik hem vraag waar hij later wil werken, antwoordt hij na enige aarzeling ‘bij de politie’.

‘Dat is een typisch antwoord’, zegt Chhay Doeb. Hij is de directeur van Cambodia Rural Students Trust, een ngo die studiebeurzen geeft aan leerlingen uit arme plattelandsgezinnen.

‘Als de jongeren in de stad arriveren, willen ze agent, soldaat, dokter of leraar worden’, zegt hij. ‘Maar gaandeweg ontdekken ze dat ze bijvoorbeeld ook in de vastgoedsector of als advocaat kunnen werken’.

Doeb denkt dat de Cambodjaanse economie nog verder zal evolueren en diversifiëren. ‘Maar het niveau van de buurlanden is nog niet binnen handbereik’, zegt hij.

Kris Janssens (l) woont al sinds 2016 in Cambodja. Voor Canvas reist hij het land rond, samen met ambitieuze twintiger Ruben

© Kris Janssens

Argwaan

Bij de start in 2011, moest de organisatie zelf leerlingen in dorpen overtuigen van hun goede bedoelingen. Vandaag zijn er elk jaar een kleine duizend aanvragen voor twintig nieuwe plaatsen. Het geld voor de beurzen komt uit Australië.

Doeb merkt vaak nog wantrouwen bij ouders, die zich afvragen wat hun kroost in de stad te zoeken heeft.

Die argwaan ervaar ik ook in Kratie, een kleine stad aan de Mekong-rivier in het rurale binnenland, met een typische plattelandsbevolking. Het lijken wel uit de klei geboetseerde personages, met door de zon verweerde koppen en geplooide lijven van het harde werken.

Ik spreek Proum Veasna aan, die net zijn koeien terug naar de stal begeleidt. Tijdens ons gesprek komt de buurman met zijn brommer langs. Hij knijpt Veasna plagerig in zijn blote buik. ‘Wij zijn vrienden, iedereen kent hier iedereen’, zegt hij. Zijn zoon werkt als bouwvakker in Phnom Penh, maar zelf is hij daar nog nooit geweest. ‘Het is er vervuild, ik zou er meteen ziek worden’.

Veasna heeft altijd op het land gewerkt. ‘Ik had geen keuze, omdat ik geen opleiding heb gehad’. Voor zijn vier kinderen wil hij een andere toekomst. ‘Mijn dochtertje leert Engels en Chinees’. Het meisje komt langsgefietst terwijl we over haar praten. ‘Ze kan later worden wat ze wil, ze is zo slim’, zegt een trotse papa.

Een land met veel energie

Seayeen Aum is een voorbeeld van iemand die zich succesvol heeft opgewerkt. Hij leerde als kind hoe je kan overleven in de natuur. ‘We hadden niet altijd voldoende geld’, zegt hij over zijn jeugd. ‘Maar als je je weg kent in het bos, vind je altijd iets te eten’.

Vandaag promoot hij ecotoerisme in de afgelegen provincie Ratanakiri, in het noordoosten. En met succes. Tijdens onze trektocht door de jungle krijgt hij voortdurend oproepen en bestellingen binnen via één van zijn twee telefoons. ‘We zijn een land met heel veel energie’, zegt hij lachend.

Deze ondernemer slaagt er alvast in om deze regio, waar traditionele etnische minderheidsgroepen wonen, op een respectvolle manier in de markt te zetten voor een westers publiek. Authenticiteit en vooruitgang gaan hier voorlopig een stuk hand in hand.

De volledige reportage van Kris Janssens en Ruben De Maere ‘Veerkrachtig Cambodja’’is te zien in Vranckx & de Nomaden op VRT Canvas op zaterdag 27 april om 20u10 en later via VRT Max. Bekijk hier de trailer.