China is met zijn groeiende middenklasse de snelst groeiende filmmarkt ter wereld. Na de Amerikaanse richt sinds kort ook de Europese filmindustrie de blik oostwaarts: bioscoopkaartjes zijn in China duurder dan bij ons. Wie zijn film er vertoond krijgt, heeft zijn schaapjes dus op het droge.
‘Als we onze films niet gedistribueerd krijgen op de grootste markt ter wereld, is dat de dood van onze filmindustrie’, zegt regisseur Cristiano Bortone op de set van zijn film Coffee, een coproductie tussen China, België en Italië. ‘Als we niet mee op de kar springen, pikt Hollywood alles in.’
In 2012 telde China slechts 1300 filmschermen, vandaag al meer dan het twintigvoudige daarvan. Dit jaar zullen er elke dag nog eens twintig schermen bijkomen. Die groei kan nog een hele tijd zo doorgaan, want in verhouding tot het bevolkingsaantal (1360 miljoen) is het aantal bioscopen klein. Waarnemers voorspellen dat China in 2017 de VS zal voorbijgaan als grootste filmmarkt.
Waarnemers voorspellen dat China in 2017 de VS zal voorbijgaan als grootste filmmarkt.
China is een belangrijke afzetmarkt, maar legt quota op: per jaar kunnen er 34 buitenlandse films met gedeelde opbrengst worden uitgebracht, voor het overgrote deel Amerikaanse kaskrakers. Daarnaast verschijnen er jaarlijks 40 buitenlandse films die China aankoopt voor een vast bedrag.
De quota zijn marktprotectionisme, maar ze houden ook westerse culturele invloed buiten ten voordele van Chinese verhalen. Een groeiend aantal westerse filmmaatschappijen mikt op coproducties, want die tellen als Chinese film en omzeilen zo de quota. Bovendien zijn coproducties meestal succesvoller omdat ze aangepast zijn aan de Chinese smaak. Een voorwaarde voor coproductie is dat de film positieve Chinese elementen in de kijker zet. Zo bepaalt China dus het beeld dat we wereldwijd van het land te zien krijgen.
Imago
China zelf is geïnteresseerd in coproducties omdat het wil leren welke verhalen internationaal kunnen aanslaan. ‘China wil zijn soft power uitbreiden door zijn imago en cultuur te promoten’, zegt regisseur Cristiano Bortone. Het wil zijn films wereldwijd op het witte doek krijgen om zo invloedrijker te worden dan Hollywood. Daarom wil het graag leren van de VS en Europa, die qua technische knowhow en originele scenario’s verder staan.
Elke film die in China uitkomt, moet goedgekeurd worden door de Chinese Staatsadministratie voor Pers, Publicatie, Radio, Film en Televisie. Die keurt eerst het scenario en later ook de eindmontage goed. Hollywood haalt geregeld de krantenkoppen met verregaande aanpassingen voor de Chinese censors.
De Chinese filmcrew van Coffee met centraal regisseur Cristiano Bortone
In 21 & Over, een film over een Chinese uitwisselingsstudent die zijn verjaardag viert met veel drank en vrouwen, krijgt het Chinese publiek door de extra scènes voor de Chinese markt een moralistisch verhaal te zien, waarin de jongeman aan het eind van de film terugkeert naar China en de decadente westerse levensstijl afzweert.
Het gaat zelfs zo ver dat Hollywood al ongevraagd aan zelfcensuur doet. De makers van Red Dawn besteedden 1 miljoen dollar om in postproductie de Chinese vijand Noord-Koreaans te maken. Hoewel de film niet voor de Chinese markt bestemd was, wilde geen enkele distributeur aan de film, om geen toekomstige samenwerking met China in gevaar te brengen.
‘Als je een film voor de Chinese markt maakt, zul je bijvoorbeeld geen gezin opvoeren met meer dan twee kinderen, want daarmee kunnen ze zich niet identificeren.’
De afgelopen vijf jaar sloten zeven Europese landen, waaronder België, bilaterale coproductieovereenkomsten met China. Regisseur-producent Cristiano Bortone en producente Leontine Petit richtten Bridging the Dragon op om Chinees-Europese coproducties te faciliteren. Anderhalf jaar na de oprichting hebben ze al 42 leden uit tien verschillende EU-lidstaten.
De Europese distributeur Wild Bunch richtte op zijn beurt in november 2015 met een Chinese partner het China Europe Film Fund op. ‘Op dit moment zijn er 20 à 30 Chinees-Europese coproducties in ontwikkeling’, zegt Vincent Fischer, adviseur voor Wild Bunch in China. ‘Dat is nog maar het begin, ik verwacht dat het aantal coproducties de komende vijf jaar elk jaar minstens verdubbelt.’
Maar dat brengt zo zijn specifieke beperkingen mee: ‘Als je een film voor de Chinese markt maakt, zul je bijvoorbeeld geen gezin opvoeren met meer dan twee kinderen, want daarmee kunnen ze zich niet identificeren’, zegt Leontine Petit.
Censuur versus WTO
‘Ik heb een jaar met de Chinese censors onderhandeld om het script van Coffee goedgekeurd te krijgen’, zegt Bortone. Hij spreekt Chinees en voerde de onderhandelingen zelf. ‘Mijn film is een drieluik dat zich afspeelt in België, Italië en China.’
‘Vorige week filmden we rellen met de moslimbevolking in Borgerhout. Een gevoelig thema in China, maar omdat het zich in het buitenland afspeelt, kon het na lang onderhandelen toch. Ik ben er wel zeker van dat de censors aanpassingen zullen vragen bij de montage. Als we geen compromis kunnen bereiken, zou ik een andere montage voor de Chinese markt overwegen.’
Koen de Bouw heeft ook een rol in de film Coffee
‘Het bioscooppubliek in China is jong en houdt vooral van commerciële tienerfilms; actie of romantiek’, zegt Bortone. ‘Mijn film zal het dus niet goed doen op die markt, maar in 2014 won Black Coal, Thin Ice, een artistieke Chinese film, de Gouden Beer op het filmfestival van Berlijn. Hij werd ook in China een succes omdat het Chinese publiek enthousiast werd van de foto’s op de rode loper.’
‘Ik ben ervan overtuigd dat de interesse voor Europese films in China zal groeien. De bevolking wordt ouder en zal dus meer volwassen inhoud willen. Bovendien hebben ze meer geld om te reizen. Zo worden ze nieuwsgierig naar onze cultuur en zullen Europese films hen ook meer gaan aanspreken. Al krijgt maar een klein percentage van de Chinese bevolking interesse voor arthouse, dan nog is dat in verhouding tot de bevolking een gigantisch aantal mensen’, zegt Bortone.
De quota zijn in strijd met de WTO-richtlijnen. ‘Geleidelijk zal China meer films toelaten en uiteindelijk zal het de quota moeten afschaffen’, voorspelt Bortone. Wanneer dat gebeurt, zullen de Chinese censors hun greep op de inhoud van films verliezen. Zo kan vermeden worden dat Europa zich, zoals de VS, bij voorbaat al gedwongen ziet aan zelfcensuur te doen.