Conservatieve christenen verstevigen greep op Latijns-Amerikaanse politiek

De Braziliaanse president Jair Bolsonaro woont een bijeenkomst bij van de Interkerkelijke Raad van Evangelische Ministers van Brazilië, in juni van dit jaar.

© Isac Nóbrega / PR-Public Photos

In een recent verleden vielen de Latijns-Amerikaanse kerken op door hun progressieve standpunten, althans aan de basis; ze namen het op voor de armen en verzetten zich tegen militaire dictaturen. Nu onderscheiden ze zich door de machtshonger van hun conservatieve sectoren en de autoritaire aanpak in landen ze al in de regering zitten, zoals in Brazilië.

Homofobe uitspraken

De radicaal-rechtse president Jair Bolsonaro stelde al verschillende evangelische ministers aan. De meest recente benoeming is die van Milton Ribeiro, minister van Onderwijs. Hij trad twee maanden geleden aan maar er loopt al een gerechtelijk onderzoek tegen hem voor verklaringen die als homofoob worden gezien.

Als tieners kiezen voor homoseksualiteit is dat te wijten aan “onevenwichtige gezinnen” en het gebrek aan ouderlijke zorg, zei de minister, een presbyteriaanse predikant, in een interview met de krant O Estado de São Paulo op 24 september.

Twee andere ministeries, die van Justitie en Vrouwen, Familie en Mensenrechten, worden eveneens geleid door leden van de evangelische kerk.

Pinksterkerken

De ultraconservatieve evangelische kerken, vooral de pinksterkerken, raakten in de jaren negentig betrokken bij de politiek, zegt Nicolás Iglesias, een Uruguayaanse specialist in religie en politiek, die de projecten Fe en la Resistencia (Geloof in het Verzet) en Los Dioses están Locos (De Goden zijn Gek) coördineert.

Voordien wilde ze niet betrokken raken bij de politiek, de “besmette wereld” identificeerden ze met de duivel, zegt Iglesias in een telefonisch interview vanuit Montevideo.

In Uruguay haalde Cabildo Abierto (CA) verrassend 11 procent van de stemmen bij de parlementsverkiezingen van oktober 2019. Het discours van de partij valt samen ‘met dat van de religieuze conservatieven, hoewel het geen religieuze partij is.’

Franco

Het was een verrassing dat Cabildo Abierto minder dan een jaar na haar oprichting zoveel stemmen haalde in een land dat tot voor kort bekend stond om zijn secularisme.

Cabildo Abierto vindt zijn oorsprong in ‘het fundamentalistisch katholicisme, dat meer gerelateerd is aan het franquisme, het falangisme’ in Spanje. Gezin en morele waarden zijn de centrale thema’s.

Het was een verrassing dat de partij minder dan een jaar na haar oprichting zoveel stemmen haalde in een land dat tot voor kort bekend stond om zijn secularisme.

Cabildo Abierto maakt nu deel uit van de regering. Partijleider Manini Ríos, een voormalig legercommandant, ontpopte zich tot boegbeeld van een stroming die ‘neigt naar een nationalistisch populisme met een militaristische traditie’, zegt Iglesias.

Golf van radicaal-rechtse regeringen

In andere Latijns-Amerikaanse landen wordt het belang van religieuze thema’s zichtbaar in de golf van radicaal-rechtse regeringen. Al lukken de pogingen om politieke macht te verwerven niet altijd. Vooral evangelische kerken kenden al enkele tegenslagen.

In Brazilië ziet de burgemeester van Rio de Janeiro, Marcelo Crivella, een pastor van een neopinksterkerk, zijn herverkiezing gedwarsboomd door een uitspraak van de kiesrechtbank, waardoor hij zich acht jaar lang niet verkiesbaar kan stellen.

In 2018 had hij personeel en auto’s van het kantoor van de burgemeester ter beschikking gesteld van de verkiezingscampagne van twee kandidaten voor de parlementsverkiezingen, waaronder zijn zoon. Hij wilde in november voor een tweede ambtstermijn van vier jaar gaan. Hij ging in beroep tegen de uitspraak.

In de gevangenis

Een andere predikant van de pinksterkerk, Everaldo Pereira, voorzitter van de Christelijke Sociale Partij (PSC), zit sinds 28 augustus samen met twee zonen in de gevangenis op beschuldiging van corruptie in de deelstaatregering van Rio de Janeiro.

In Costa Rica leed de evangelische kandidaat Fabricio Alvarado een overweldigende nederlaag bij de presidentsverkiezingen van april 2018. Twee jaar later raakte zelfs geen enkele kandidaat-burgemeester van zijn nieuwe partij Nieuwe Republiek verkozen.

In Peru diende een brede coalitie van katholieke en evangelische conservatieven in 2016 een klacht in tegen het leerprogramma van het basisonderwijs, omdat het aandacht besteedde aan genderthema’s. Vorig jaar verwierp het Hooggerechtshof die eis.

Genderideologie

Het Peruaanse offensief werd aangevoerd door het collectief Con mis hijos no te metas (“Bemoei je niet met mijn kinderen”). De zogenaamde “genderideologie” probeert volgens religieuze fundamentalisten het traditionele gezin te vernietigen en homoseksualiteit en abortus te bevorderen, zegt Luis Yáñez, communicatieadviseur bij het Centrum voor de Verdediging van Seksuele en Reproductieve Rechten in Peru.

De beweging verloor blijkbaar aan kracht, ze raakte verdeeld en werd minder zichtbaar. ‘Misschien wachten ze de verkiezingen van 2021 af’, zegt Yáñez telefonisch vanuit Lima.

De religieuze fundamentalisten raakten ook verzwakt door hun banden met het Fujimori-kamp en door het corruptieschandaal waarbij het Braziliaanse bouwbedrijf Odebrecht, vier voormalige presidenten en andere Peruaanse politici betrokken waren, zegt Yáñez, die redacteur is van de website La Mala Fe.

Wereldwijde beweging

‘Het gaat om een wereldwijde beweging die een ondemocratische politieke orde nastreeft, hoewel die niet noodzakelijk totalitair is.’

Dergelijke tegenslagen vormen geen belemmering voor “de duidelijke opkomst” van conservatieve kerken in de Latijns-Amerikaanse politiek, zegt de Braziliaanse Sonia Corrêa, mededirecteur van het internationale en onafhankelijke Observatorium voor Seksualiteit en Politiek. Volgens haar merken de analisten dit maar langzaam op.

In Brazilië delen de kerken de meeste ministeries met het leger, de slogan van de regering is “God boven alles”.

Het gaat om een wereldwijde beweging die streeft naar ‘het herstel of behoud van de seksuele orde, die abortus aanvalt en het gezin verheerlijkt’ en die ‘een ondemocratische politieke orde nastreeft, hoewel die niet noodzakelijk totalitair is’, zegt Corrêa.

‘De inspiratie komt uit de Verenigde Staten, al heeft elk land een eigen aanpak, en overal proberen ze politieke macht te veroveren’, zegt ze telefonisch vanuit Rio de Janeiro.

Neofascistische groeperingen

De beweging bestaat uit veel stromingen, zoals katholieke en evangelische ultraconservatieve christenen, neofascistische en andere groeperingen, die belangen en “waarden” delen, zegt Diana Cariboni, journalist en onderzoeker voor OpenDemocracy. ‘Ze wijzen vrouwenrechten, abortus, seksuele voorlichting en LGBTI af.’

Vooral de evangelische kerken, die al sinds de jaren 70 meer aanwezig zijn in Latijns-Amerika ‘om te concurreren met het katholicisme en de bevrijdingstheologie, zijn de laatste tijd actiever geworden in de politiek en zitten in een leerproces met het feministisch en LGBTI-activisme als inspiratiebronnen’, zegt ze aan de telefoon vanuit Montevideo.

Aanvankelijk maakten ze fouten. Ze richtten bijvoorbeeld partijen op die mislukten, onder meer in Argentinië, waar ze heel weinig stemmen haalden. ‘Wat ze willen? is regeren’, zegt Cariboni, die gespecialiseerd is in de link tussen religieus fundamentalisme en politiek in de regio.

Progressieve evangelische christenen

De beweging probeert zich ook internationaal te organiseren. Het Ibero-Amerikaanse Congres voor Leven en het Gezin komt sinds 2017 jaarlijks bijeen.

In Brazilië is tegelijk een beweging van “progressieve evangelische christenen” aan het groeien. Een voorbeeld is de Nationale LGBTI +-Alliantie, die zich de tegen dominante evangelische vooroordelen over homoseksualiteit verzet.

Het is een “interessant en bemoedigend” initiatief dat de passiviteit van links in Brazilië doorbreekt, zegt Corrêa. Maar het gaat om weinig mensen, voegt ze eraan toe.