Virus zet wereld op stelten en test menselijk vermogen tot samenwerking
Grenzen gaan dicht, wereldhandel keldert. Overleeft de globalisering de coronacrisis?
Van internationale gezondheidscrisis naar grote economische schok: de coronacrisis is een feit. Het virus is intussen een bedreiging voor ‘s werelds machtigste leiders en voor de globalisering. Maar de crisis kan ook leiden tot meer en betere samenwerking.
Zelfs de twee machtigste mannen op aarde, Donald Trump en Xi Jinping, zijn niet immuun voor de gevolgen van de coronacrisis. Want d****e gezondheidscrisis vertaalt zich stilaan in een economische crisis. De wereldwijde verspreiding van het virus zet de globalisering onder druk, maar kan ook leiden tot nauwere samenwerking. “Coronapolitics” zijn in elk geval complex.
Toen dokter Li Wenliang in december vorig jaar wees op een vreemde aandoening waaraan inwoners van de Chinese stad Wuhan leken te lijden, werd hij het zwijgen opgelegd door lokale partijleiders. Daardoor kon het virus zich enkele weken lang verspreiden in Wuhan en omstreken. Intussen zijn er wereldwijd meer dan 122.000 mensen besmet en tellen we meer dan 4.000 doden (cijfers WHO op 10/3/2020). Het aantal werkelijke gevallen is zonder twijfel veel hoger.
Italië (62 miljoen inwoners) volgde de Chinese provincie Hubei (55 miljoen inwoners) deze week in de volledige quarantaine. Dat lijkt de enige manier om het virus te stoppen als het een bepaald verspreidingsniveau heeft bereikt.
De OESO had het vorige week over een halvering van de economische groei, en in veel landen wordt al gesproken van een recessie.
Het alternatief: duizenden vermijdbare dodelijke slachtoffers en een totale overbelasting van het gezondheidssysteem. Twintig procent van de besmette mensen belandt immers in het ziekenhuis en vijf procent op intensieve zorgen.
Als de ziekte te snel groeit, kunnen de gezondheidssystemen niet meer volgen. Patiënten stikken dan zonder hulp in de gangen van ziekenhuizen, het verplegend personeel dreigt dan, bij gebrek aan beschermend materiaal, ook meer en meer besmet te geraken. Quarantaine moet dit voorkomen. Tijdig reageren, redt dus mensenlevens.
Van gezondheidscrisis naar economische schok
Maar de gezondheidscrisis vertaalt zich via de quarantaine in een economische schok. De Chinese uitvoer daalde in januari en februari van dit jaar met 17 procent. De reusachtige Chinese economie stond wekenlang stil. Het lijdt weinig twijfel dat het land zijn eerste economische krimp sinds Mao’s Culturele Revolutie heeft meegemaakt.
Hoeveel die economie gekrompen is en of de autoriteiten er eerlijk over berichten, komen we eind maart te weten. Als China ondanks alles gewaagt over economische groei, zal dat ongeloofwaardig zijn. De schok in de Chinese economie leidde tot bevoorradingsproblemen wereldwijd — zo stelt Europa nu vast dat het weinig medisch beschermingsmateriaal heeft omdat dit doorgaans vooral uit China wordt ingevoerd - en tot een scherpe daling van de uitvoer naar China. Mensen die niet op straat komen, consumeren minder.
De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), die de meeste rijke landen van de wereld verenigt, had het vorige week over een halvering van de economische groei. Intussen wordt in veel landen al gesproken van een recessie, dat betekent minstens twee kwartalen van economische krimp. De aandelenbeurzen bloeden – al is het nieuwe coronavirus wellicht een goede aanleiding om overgewaardeerde aandelen een meer realistische koers te verschaffen.
Op zich is de economische vertraging niet zo erg. Voor de klimaatverandering is ze zelfs gunstig want de uitstoot van broeikasgassen zal dalen. Maar er kan niet worden uitgesloten dat bedrijven, ook banken, in de problemen komen. Als bedrijven stilvallen, kunnen ze misschien hun leningen niet meer afbetalen. Daardoor komen dan weer banken in de problemen.
Overheden kunnen stappen zetten om dergelijke vicieuze cirkels te voorkomen. Dat is wat de Europese Centrale Bank intussen al heeft gedaan door de banken geld ter beschikking te stellen om bedrijven in moeilijkheden te blijven steunen. Vandaag heeft ook Vlaanderen bekend gemaakt hoe het de bedrijven die geraakt worden door de maatregelen zal bijstaan. Vraag blijft hoe een land als Italië, dat al twintig jaar een hoge jeugdwerkloosheid en amper inkomensgroei kent, reageert op de economische schok die daar nu bovenop komt.
Economische samenwerking of niet
Hoe zullen de VS reageren op dalende rentes in opkomende landen? Pakken ze uit met nieuwe invoertarieven?
Niet alle regio’s hebben dezelfde bewegingsruimte. De Verenigde Staten hebben nog ruimte om de rente te verlagen, om de economie zuurstof te geven. Japan en de eurozone zitten al met negatieve rentes en hebben die ruimte veel minder. Als de VS hun rente laten dalen, en Japan en de eurozone kunnen dat niet meer doen, zullen de euro en de yen relatief duurder worden tegenover de dollar. Dat kan tot spanningen leiden.
Opkomende landen als India, Rusland of Brazilië hebben veel hogere rentetarieven en kunnen die dus nog veel meer laten dalen. Dat zal dan tot een waardedaling van hun munten tegenover dollar leiden. Hoe zal president Donald Trump reageren op zulke devaluaties tegenover de dollar? Pakt hij uit met nieuwe invoertarieven? Dat zou de al fragiele economische samenwerking nog meer onder druk zetten.
De financiële crisis van 2008 leerde dat het belangrijk is dat de wereld eensgezind reageert op een economische schok. Maar vier jaar Trump en constante dreigementen met handelsoorlogen hebben de internationale verstandhouding aangetast. Het is minder evident dat landen hun economische reactie op de coronaschok coördineren. Als ze dat niet doen, en elkaars maatregelen gaan bestrijden, kan het de economische problemen nog vergroten. De eenzijdige aankondiging door Trump, zonder enig overleg, dat inwoners van de Schengenzone de VS niet meer binnen mogen, was daarvan een goede illustratie. De maatregel brengt veel luchtvaartmaatschappijen in de problemen. De beurzen reageerden dramatisch op Trumps speech.
Een gevaarlijke crisis voor Trump
De combinatie van een gezondheidscrisis met een economische schok kan ook politieke gevolgen hebben. Neem de Verenigde Staten. President Trumps kaarten voor een tweede ambtstermijn leken goed te liggen: de economie groeide, de werkloosheid was laag, zelfs de lonen trokken wat aan…
Trump had daar misschien zelf niet al te veel verdienste aan, en zijn Trumponomics zijn allesbehalve een vooruitziende doctrine (Waar zijn die grote investeringen in infrastructuur gebleven? Om maar te zwijgen over het klimaatbeleid?). Maar Amerikaanse presidenten die groei leveren, worden heel dikwijls herverkozen.
Dit is het soort crisis waar misprijzen voor wetenschap en feiten binnen de paar weken dramatische gevolgen kan hebben.
Corona zou wel eens de orkaan Katrina (de orkaan die zijn voorganger Bush veel schade berokkende, nvdr) van Trump kunnen worden. Trump neigt er immers van bij het begin naar om de coronacrisis voor te stellen als onbelangrijk. Om zijn herverkiezing veilig te stellen lijkt Trump, voor alles, begaan met de perceptie.
Om de cijfers over het aantal besmettingen laag te houden, wil het Witte Huis liefst zo weinig mogelijk mensen testen. Veel gouverneurs klaagden al dat ze niet over voldoende testmateriaal beschikken, ook al beweerde Trump dat er overal tests beschikbaar zijn. Probleem was onder meer dat de VS een eigen test hadden ontwikkeld, die niet bleek te werken. De VS zitten nu op 5 tests per miljoen inwoners, Zuid-Korea staat aan het andere uiterste, met 3500 tests per miljoen inwoners.
Om dezelfde reden wou Trump de besmette mensen aan boord van het cruiseschip Grand Princess, voor de kust van Californië, liever niet aan de wal laten komen. ‘Ik heb de cijfers graag zoals ze nu zijn,’ gaf Trump als verantwoording. Op het moment dat Biden al zijn verkiezingsbijeenkomsten afzegt, kondigt Trump trots zijn volgende massabijeenkomst aan, corona of geen corona.
Dergelijke struisvogelpolitiek pakt misschien politiek nog goed uit voor Trump wanneer het gaat over de klimaatverandering, omdat de gevolgen van non-beleid daar minder snel duidelijk zijn. Maar met de coronacrisis ligt dat heel anders. Dit is het soort crisis waar misprijzen voor wetenschap en feiten binnen de paar weken dramatische gevolgen heeft.
Het is immers niet omdat je geen tests uitvoert en dus de officiële cijfers over de besmetting laag kan houden, dat er minder mensen zullen sterven. En dat de ziekenhuizen niet zullen kreunen onder grote aantallen naar adem snakkende, zieke mensen. Het tegendeel is waar. De gevolgen van slecht beleid zullen meteen dodelijk zichtbaar zijn.
Zoiets kan Trump zijn herverkiezing kosten. En dat zou ook betekenen dat de wereld opnieuw een Amerikaanse president krijgt die niet langer de klimaatverandering ontkent, en die mee leiding kan geven in de strijd tegen deze immense uitdaging.
Fuck “dankbaarheidsopvoeding”
Wat met Xi Jinping, de Chinese leider? Ook de Chinese Communistische Partij heeft blutsen opgelopen door deze crisis. Die legt namelijk zowel de zwaktes als de sterktes van het Chinese model bloot. De aanvankelijk trage reactie met de arrestatie van dokter Li Wenliang, en dan de draconische maatregelen die vervolgens China en de wereld hebben beschermd tegen een nog grotere crisis.
De Chinese bevolking is die eerste reactie niet vergeten. De partijleider van Wuhan, Wang Zhonglin, verklaarde vorige week dat het ‘noodzakelijk was om “dankbaarheidsopvoeding” uit te voeren bij de inwoners van de hele stad’, opdat die hun dankbaarheid tegenover president Xi en de communistische partij konden uiten. Daarop brak (na het protest bij de dood van dokter Li) voor de tweede keer tijdens de coronacrisis een golf van kritiek tegen de autoriteiten uit op de sociale media.
De autoriteiten zagen zich verplicht om de oproep tot dankbaarheid te verwijderen van de mediasites. Het verhaal illustreert dat de Chinezen dokter Li nog niet zijn vergeten. Ze zijn niet zomaar bereid de zwakke kanten toe te dekken met de mantel der liefde. Eén man, de ‘kern’ van de partij, Xi zelf, moet de situatie snel genoeg correct inschatten en tijdig reageren. Vraag is of de Chinezen wel gediend zijn met een systeem dat zo afhankelijk is van één persoon?
Natuurlijk beschikt de partij over immense middelen om de publieke reactie bij te sturen. Toch stelt zich de vraag of er in de schoot van de partij geen kritiek groeit op Xi. Zijn harde lijn over vrijheid van meningsuiting en de machtsconcentratie rond zijn persoon droegen mee bij tot de opstand in Hongkong. En ook tot de riante herverkiezing van president Tsai Ing-wen in Taiwan, die een onafhankelijke koers wil varen tegenover de Volksrepubliek China.
En dan is er nu dus de coronacrisis, die opnieuw blootlegde dat een land veel verliest als het de meningen van zijn burgers onderdrukt.
Moment van waarheid voor de globalisering
Wat zal het nieuwe coronavirus (COVID-19) betekenen in ontwikkelingslanden die over een minder sterke gezondheidszorg beschikken.
Om de verspreiding van het virus te volgen en tegen te gaan, en de zieken te behandelen, zijn menselijke en materiële middelen nodig. Die zijn in de meeste ontwikkelingslanden veel beperkter. Dat kan betekenen dat de verspreiding van het virus er sneller gaat dan het gezondheidssysteem aankan, waardoor mensen zullen sterven bij gebrek aan verzorging.
Daar staat tegenover dat de gemiddelde leeftijd in de ontwikkelingslanden veel lager is: er zijn veel minder oude mensen, die het meest kwetsbaar zijn voor het virus. Het is afwachten wat de impact wordt van het virus in heel jonge landen. Zeker is dat heel wat ontwikkelingslanden niet over de middelen beschikken om grote aantallen zieken te verzorgen.
Zolang landen het virus niet onder controle krijgen, blijft de interactie met die landen ‘riskant’. Wat betekent dat voor de geglobaliseerde economie? Worden landen met relatief veel besmette mensen dan afgekoppeld?
Vele jaren hebben de Verenigde Naties en ontwikkelingsorganisaties erop gehamerd dat rijke landen er belang bij hebben dat ook arme landen een goede gezondheidszorg hebben. Omdat gezondheid een globaal publiek goed is dat noodzakelijk is voor economische globalisering. Corona is goed op weg om dat te bewijzen: wie globalisering overeind wil houden, zal solidariteit moeten betonen met landen die moeite hebben om op hun eentje de infectie te bannen. Van elkaar leren en elkaar bijstaan, redt levens.
COVID-19 toont aan hoe afhankelijk landen van elkaar zijn in een geglobaliseerde wereld. Daaruit zijn twee heel verschillende conclusies te trekken.
Sommigen zullen hun idee bevestigd zien dat we de globalisering, en alles waar die voor staat, beter afbouwen. De groeiende strekking van nationalistische leiders die pleiten voor een terugplooien op het eigen land en de eigen tradities kunnen de coronacrisis aangrijpen om de globalisering verder af te bouwen.
Anderen zullen in de coronacrisis het bewijs zien dat je de globalisering alleen overeind kan houden als we meer en beter samenwerken. Het is nu al zeker dat er minder slachtoffers zullen vallen als landen leren van elkaar en elkaar bijstaan in de strijd tegen het virus.
De coronacrisis is een moment van waarheid voor de wereld zoals we die nu kennen.