Corona wereldwijd: regeringen hadden prioriteit moeten geven aan gezondheid, niet aan economie

Alexandra Koch / Pixabay (CC0)

Europa is momenteel dé hotspot van besmetting en verspreiding van het nieuwe coronavirus. De rest van de wereld deelt in de klappen. De MO*redactie contacteerde experts en collega’s op alle continenten en zet op een rijtje hoe regeringen reageren op de dreiging.

Update: dit artikel geeft de stand van zaken op 18 maart 2020 weer. Voor recentere artikels over corona, raadpleeg het MO*dossier De wereld volgens corona.

Werkten mee aan dit artikel:

• Arne Gillis

• Gie Goris

• John Vandaele

• Samira Bendadi

• Tine Danckaers

• Elien Spillebeen

• Alma De Walsche

Europa blijft massaal in zijn kot, maar ook landen in andere continenten bereiden zich voor op de coronacrisis. Elk op hun eigen manier. Wij informeerden naar de stand van zaken in Azië (Taiwan, Zuid-Korea, Filipijnen, India, China, Japan, Singapore en Hongkong), Midden-Oosten (Afghanistan, Irak, Israël, Jordanië), Afrika (Marokko, Egypte, Congo, Zimbabwe) en Latijns-Amerika (Brazilië, Mexico).

De cijfers over het aantal coronabesmettingen, overlijdens en genezen patiënten veranderen voortdurend. Maar vooral ook: ze zijn in veel landen ofwel onbetrouwbaar of minstens schromelijk ontoereikend. Het is duidelijk dat landen als Congo of Afghanistan niet voldoende capaciteit hebben om inwoners te testen op het nieuwe coronavirus, als dat zelfs in de rijkste landen van Europa al een probleem is.

In tijden van epidemies verwacht iedereen dat de politiek het antwoord heeft. De markt wordt gereduceerd tot was ze meestal is: een storende factor.

Belangrijker is op het spoor te komen hoe overheden optreden. Want zoals New York Times-columnist Farhad Manjoo opmerkte op 11 maart: in tijden van epidemies is iedereen socialist. Of tenminste, dan verwacht iedereen dat de politiek het antwoord heeft en oplegt. Terwijl de markt gereduceerd wordt tot wat ze meestal is: een storende factor, die winst boven gezondheid en algemeen welzijn plaatst. De advertenties die Belgen naar Nederlandse winkels en cafés moesten lokken, zeggen genoeg.

De rode draad door deze pandemie lijkt traagheid en onmacht te zijn. Autoritair bestuur is niet het antwoord, maar de reden waarom burgers vaak twijfelen om zich aan opgelegde maatregelen te houden. Discussies over gezondheidssystemen worden op dit moment nog overschaduwd door noodmatregelen, maar zullen straks prioritair worden. Want COVID-19, zeggen experts, is niet de laatste pandemie in een geglobaliseerde wereld.

Klik op een rood gekleurd land op deze kaart (of op de naam van het land, onder de kaart) om meteen naar de info over dat land te gaan:

Klik op een van de gemarkeerde landen om rechtstreeks naar de informatie over dat land te gaan.

© MO*

Afghanistan
Brazilië
China
Democratische Republiek Congo
Egypte
Filipijnen
India
Irak
Israël
Japan
Jordanië
Marokko
Mexico
Singapore en Hongkong
Taiwan
Zimbabwe
Zuid-Korea

India: meer bezorgd om internationaal imago dan intern overleg

Als je het aantal bevestigde besmettingen met corona (125 op dinsdag 17 maart) afzet tegen de totale bevolking van India, dan lijkt het om een minuscuul probleem te gaan. Toch, zegt IPS-journaliste Stella Paul vanuit de Zuid-Indiase stad Hyderabad, is er massale ongerustheid en onzekerheid. ‘Dat is te wijten aan de snelle toename van het aantal patiënten de voorbije dagen én aan de enorme bevolkingsdichtheid in stedelijk India – de hoogste ter wereld.’

Daarnaast noteert Stella Paul nog een aantal breed gedeelde zorgen: ‘Er is een duidelijk gebrek aan transparantie. De overheid test passagiers binnen en buiten luchthavens, maar geeft geen volledig overzicht van de resultaten. Mensen vragen zich af waarom. Zelfs het officiële persbureau heeft sinds 13 maart geen melding meer gemaakt van corona in haar persberichten. Er is ook een groot gebrek aan coördinatie tussen de centrale regering en de deelstaatregeringen. Iedereen doet maar wat, er is geen duidelijke strategie.’

‘Typisch Modi: grootse initiatieven nemen die hem moeten profileren als een mondiale leider'

Dat gebrek aan intern overleg in India contrasteert scherp met het initiatief van premier Narendra Modi om plots de Zuid-Aziatische Associatie (SAARC), die hij eerder zo goed als afschreef, samen te roepen via videoconferentie. Paul: ‘Typisch Modi: grootse initiatieven nemen die hem moeten profileren als een mondiale leider. Nochtans is dat overleg met deelstaatpremiers essentieel, want heel wat deelstaten zitten met echt schandalig slechte gezondheidssystemen. Dat geldt met name voor Bihar en Uttar Pradesh, de deelstaten die het hoogste aantal migratiearbeiders leveren aan andere deelstaten.’

Er is ook kritiek op de Indiase regering omdat ze zo lang gewacht heeft om Indiërs die vastzaten in Iran te repatriëren. ‘De regering bleef gedurende weken doof voor de vragen van deze migranten, waarvan de meesten uit Kasjmir komen. Pas nadat er een rechterlijk bevel kwam om hen te repatriëren, stuurde de regering een vliegtuig.’

Stella Paul: ‘Voorlopig zien we geen scherpe reactie bij het publiek tegen migranten. Wellicht omdat de eerste besmette personen allemaal hoogopgeleide middenklassers waren die internationaal reisden. Niet de klassieke laaggeschoolde en arme migranten dus, die bij andere gelegenheden meteen kop van Jut zijn.’

Afghanistan: we kunnen onze terugkerende migranten niet tegenhouden

Afghanistan heeft volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) 22 gevallen positieve tests op 263 verdachte gevallen. De tests worden onderzocht in een labo in Kaboel of voor onderzoek naar Nederland gestuurd. Danish Karokhel, hoofdredacteur van Pajhwok Afghan News, signaleert dat de regering wel wat maatregelen genomen heeft, zoals het afgelasten van alle vieringen van Nowruz, het Perzische nieuwjaar, en het versterken van de diensten aan de grensovergang met Iran. ‘Maar de Afghaanse economie is gewoon niet bestand tegen het stilleggen van bedrijven. En de ziekenhuizen zijn niet in staat de crisis op te vangen.’

‘Andere landen hebben hun grenzen gesloten voor asielzoekers, maar wij kunnen onze grenzen niet sluiten voor onze eigen migranten’

De meeste patiënten bevinden zich in Herat, de provincie die grenst aan Iran. ‘Andere landen hebben hun grenzen gesloten voor asielzoekers, maar wij kunnen onze grenzen niet sluiten voor onze eigen migranten’, reageerde de minister voor Gezondheid zondag nog. Er is een voortdurende stroom vluchtelingen die uit Iran, Pakistan of Europa terugkeren of teruggestuurd worden naar Afghanistan.

Intussen blijkt ook hoe het diepgewortelde wantrouwen tegen de overheid er mee voor zorgt dat het controleren van verdachte gevallen bemoeilijkt. Tientallen patiënten die in een ziekenhuis in het westen van het land in quarantaine gehouden werden, inclusief minstens één positief geteste persoon, ontsnapten in een gewelddadig incident omdat ze de maatregel of de overheid niet vertrouwden. De Taliban, die zich willen profileren als een echte staatspartij, waarschuwden ook al dat het virus tot 40.000 mensen in de gevangenis kan bedreigen. Hygiënische omstandigheden daar zijn in de beste dagen al een probleem en vandaag gewoon levensbedreigend, bevestigen ook overheidsdiensten.

Filipijnen: angst dat corona muteert tot krijgswet

De Filipijnen waren op 30 januari het eerste land met een coronadode na China. Het ging om een toerist uit de zwaargetroffen Chinese provincie Wuhan. De patiënt werd al opgenomen op 25 januari. Toch duurde het nog tot 2 februari voor de overheid een eerste inreisverbod uitvaardigde voor reizigers uit China, Hongkong, Macau en (voor twee dagen) Taiwan. De focus op Chinezen had alles te maken met het feit dat de Filipijnen een geliefde reisbestemming zijn tijdens Chinees Nieuwjaar, dat dit jaar op 12 februari viel.

Op maandag 16 maart waren er 145 positieve gevallen van corona vastgesteld in de Filipijnen. Maar dat heeft alles te maken met de beperkte hoeveelheid testen, zegt Frances Lo, die in Manilla de programma’s van 11.11.11 coördineert, de koepel van de Vlaamse Noord-Zuidorganisties. ‘Er worden niet meer dan 200 tot 250 mensen per dag getest, en er is maar één testlabo. Dat zou in de komende dagen moeten veranderen. De regering heeft nu zo’n 500 miljoen euro aan extra middelen beschikbaar gemaakt voor het bestrijden van de crisis.’

Rodrigo Duterte: ‘Ik geef dat virus wel een klap, zodat het zich uit de voeten maakt.’

In het begin reageerde president Rodrigo Duterte op zijn gebruikelijke manier: ‘Ik geef dat virus wel een klap, zodat het zich uit de voeten maakt.’ Intussen is de toon veranderd. Op donderdag 12 maart werd een quarantaine voor Manilla aangekondigd, die op zondag 15 maart zou ingaan. Zonder details of richtlijnen, zelfs de speciaal hiervoor opgerichte Task Force moest nog samenkomen.

Het gevolg was dat mensen die het konden, de hoofdstad meteen verlieten. Dat was uiteraard exact het tegenovergestelde effect dan bedoeld. Maandagavond 16 maart kondigde Duterte dan een quarantaine af voor heel het noordelijke eiland Luzon (57 miljoen mensen), het grootste Filipijnse eiland, waarop Manilla gelegen is. Er kwam een verbod op binnenlandse vluchten, maar ook op vervoer over land en over water. De maatregel zou 72 uur later effectief ingaan. Lo: ‘De onduidelijkheid van deze tweede aankondiging zorgde voor paniek en massaal hamsteren. En wie het kon betalen, boekte meteen nog een vlucht of vertrok met de wagen.’

Het ministerie van Arbeid heeft intussen de werkgevers gevraagd om krediet te geven aan de werknemers. Wat daarvan de impact is, in een land waarin de informele economie veel groter is dan de formele, is nog onduidelijk.

‘De aanpak van de regering zorgt lokaal voor een algemeen gevoel van hulpeloosheid'

Hetzelfde geldt voor de opdracht die Duterte gaf aan de barangay captains (wijkburgemeersters) om de bevoorrading te verzekeren van voedsel en andere levensnoodzakelijke goederen. ‘De aanpak van de regering zorgt lokaal voor een algemeen gevoel van hulpeloosheid. Tegelijk neemt het aantal initiatieven van burgers en organisaties, onder andere om hulpverleners te ondersteunen, hand over hand toe’, zegt Frances Lo.

Te midden van de onduidelijkheid is er hier en daar wel een stem die wijst op de gebrekkige Filipijnse gezondheidszorg, en hoe die totaal onvoorbereid is op deze crisis. Lo: ‘Het parlement heeft wel een bijkomend budget voor gezondheidszorg toegekend. Maar dat kwam er pas nadat de begroting voor 2020 een besparing van 20 procent op dit budget had opgelegd.’

President Duterte kondigde ook aan dat het leger ingezet wordt om de quarantaine en de opgelegde social distancing (fysiek contact met anderen vermijden, red.) af te dwingen, met onder andere checkpoints en een avondklok. In de Filipijnen roept dat meteen herinneringen op aan de krijgswet die dictator Marcos gebruikte om de democratie op te schorten en de bevolking te onderdrukken. Verschillende middenveldorganisaties spraken al hun bezorgdheid uit over de aankondiging.

Irak: burgers gehoorzamen overheid niet

Ook Irak neemt maatregelen. Volgens het Iraakse ministerie van Gezondheid werden in Irak op dinsdag 17 maart 153 besmettingen met het coronavirus vastgesteld. 14 mensen in Irak stierven aan het virus.

Buurland Iran heeft het derde hoogste aantal coronabesmettingen in de wereld: 14.000 mensen besmet, 724 overleden aan corona (cijfers: Iraanse ministerie van Gezondheid, 15 maart). Irak sloot dan ook de veelgebruikte grens met Iran. En van dinsdag 17 maart tot voorlopig 24 maart schrappen alle Iraakse luchthavens hun commerciële vluchten. In meer dan tien Iraakse provincies geldt een uitgaansverbod.

‘De autoriteiten hebben het publieke leven aan banden gelegd, maar het uitgaansverbod wordt genegeerd'

‘Te weinig’, zegt dokter Mohanad Akram, een van de medische directeurs in het Algemeen Ziekenhuis van Mosoel. ‘Om eerlijk te zijn: de twee regeringen doen hun best door de straten in de steden schoon te houden.’ Akram heeft het over de federale regering in Bagdad en de regering van de Koerdische Autonome Regio in Noord-Irak. ‘Maar het probleem is dat de burgers dit niet ernstig nemen.’

‘De autoriteiten hebben het publieke leven aan banden gelegd, maar het uitgaansverbod wordt genegeerd. De Irakezen blijven samenkomen, blijven hun sigaretten en waterpijpen met elkaar delen, blijven handen schudden en elkaar kussen en knuffelen’, stelt Akram vast. ‘Het virus zal zich hier dus veel sneller gaan verspreiden dan in een doorsneeland.’

De vraag is ook of het Iraakse gezondheidssysteem een kordate en adequate corona-aanpak op poten kan zetten. Het systeem is al enorm uitgeput en onder druk gezet door de opeenvolgende conflicten in het land.

Daarbovenop komt nog de oliecrisis. Saoedi-Arabië en Rusland liggen met elkaar in conflict om olie en dat heeft ook in Irak gevolgen. De Iraakse exportprijzen voor ruwe olie zijn gehalveerd, zegt journalist Lawk Ghafuri. ‘Al die zaken duwen het Iraakse overheidsbudget nog meer omlaag: de lage olieprijs, het coronavirus dat nu snel verspreid wordt en de voortdurende volksprotesten in het centrum en zuiden van het land.’

Israël: coronastaat bespioneert eigen bevolking

Israël was een van de landen die snel verregaande maatregelen nam. Zowel de Palestijnse Autoriteiten als de Israëlische regering legden toerisme en samenscholingen meteen aan banden, stelden een inreisverbod in, sloten scholen en gelastten evenementen af, naast nog andere maatregelen.

De Israëlische geheime dienst krijgt de toelating om de locatie te tracken van mobiele telefoons van coronapatiënten.

Vanaf dinsdag 17 maart gaat Israël nog een stap verder. Het Israëlische ministerkabinet keurde nieuwe veiligheidsmaatregelen goed om de coronapandemie te bestrijden, zonder overleg met de Knesset, het Israëlische parlement.
De Israëlische geheime dienst krijgt vanaf 17 maart de toelating om de locatie te tracken van mobiele telefoons van coronapatiënten. Ook iedereen die twee weken vóór de diagnose in contact kwam met besmette personen, wordt op die manier opgespoord. Via een tekstbericht zullen mensen de instructie krijgen om thuis in quarantaine te gaan.

Premier Netanyahu had het voorbije weekend al gewaarschuwd dat deze maatregel er zat aan te komen. De maatregel ligt in lijn met de strijd tegen terreur. Volgens de Israëlische krant Haaretz is dat bijzonder problematisch want ‘fundamenteel ondemocratisch’.

In het editoriaal van 17 maart schrijft journaliste Noa Landau dat de maatregel is in strijd met het recht op privacy. Dit kan een ernstige inbreuk betekenen op individuele rechten van mensen ‘wier enige misdaad is dat ze geïnfecteerd werden met het coronavirus’. Het grote gevaar, zegt Landau, is ‘dat deze gegevens toch zullen worden gebruikt voor andere doeleinden’.

In Israël werden volgens de krant Haaretz tot 17 maart 304 besmettingen met het coronavirus vastgesteld, in de Westelijke Jordaanoever testten 39 Palestijnen positief.

Brazilië: Bolsonaro ontkent corona-epidemie

Op zaterdag 14 maart stond de teller in Brazilië op 121 mensen die besmet waren met het nieuwe coronavirus, en nog eens 1496 vermoedelijk besmette personen (cijfers: Braziliaans ministerie van Volksgezondheid).

De corona-epidemie verspreidde zich over 13 deelstaten, maar vooral in de dichtbevolkte deelstaten São Paulo (65 patiënten, op een bevolking van 46 miljoen), en Rio de Janeiro, met 22 patiënten. De eerste besmettingen zijn vastgesteld bij de hogere middenklasse, meestal bij mensen die terugkeerden uit Europa.

Volgens Bolsonaro is heel de coronahysterie een fabeltje. Vorige zondag was hij de roekeloze initiatiefnemer van massamanifestaties in Rio de Janeiro en São Paulo.

Eind vorige week vaardigde het Braziliaanse ministerie van Gezondheid formele maatregelen uit om de verdere verspreiding in te dijken. Overal moeten mensen aan afstand houden van elkaar, en er is een verbod op bijeenkomsten van meer dan 500 mensen.

In miljoenensteden Rio de Janeiro en São Paulo moesten universiteiten hun lessen opschorten. Werktijden zijn aangepast om de pendeldrukte te spreiden en thuiswerk wordt aangeraden. In Rio de Janeiro zijn ook massabijeenkomsten op het strand verboden. Bij overtreding zal de militaire politie ingrijpen, zo werd gewaarschuwd. In de andere deelstaten gelden maatregelen als “strenge aanbevelingen”, al dan niet verplicht.

In vier halfopen gevangenisinstellingen in de deelstaat São Paulo ontsnapten maandag honderden gedetineerden. Dat gebeurde nadat ze te horen kregen dat hun paasverlof was opgeschort en het bezoekrecht verstrengd, om besmettingen met het coronavirus te voorkomen.

Het is nog afwachten of de maatregelen genoeg worden opgevolgd in zo’n uitgestrekt land. Brazilië heeft gemiddeld een tot drie eenheden voor intensieve zorgen per 10.000 inwoners en voldoet daarmee formeel aan de voorschriften van de Wereldgezondheidsorganisatie. Toch is de verspreiding daarvan heel ongelijk. 80 procent van de regio’s halen dit gemiddelde niet omdat de voorzieningen zich vooral in het zuiden en in de grote steden bevinden.

Braziliaanse dokters hebben ervaring met virale infecties zoals zika, chikungunya, dengue en gele koorts. Maar voor het nieuwe coronavirus ontbreken extra financiële middelen en gepast materiaal. De Braziliaanse regering heeft de afgelopen maanden fors bespaard in de gezondheidszorg. En intussen ruziën de voorzitter van het parlement Rodrigo Maia en de minister van Economie Paulo Guedes nog over maatregelen om de economische impact te op te vangen.

Bolsonaro toonde expliciet hoe hij gezond en coronavrij is, door iedereen aan te raken en dicht bij de menigte te komen.

De grote ontkenner van deze corona-epidemie is president Jair Bolsonaro. Volgens Bolsonaro is heel de coronahysterie een fabeltje. Vorige zondag was hij de roekeloze initiatiefnemer van massamanifestaties in Rio de Janeiro en São Paulo, waar hij zijn trouwe achterban samenriep onder de slogan ‘Fuck You’.
Een slogan die gericht was niet alleen tegen alle coronamaatregelen, maar erger nog: tegen de Braziliaanse instellingen. Het Congres, dat in zijn ogen voortdurend dwarsligt, en het Hoog Gerechtshof met zijn “vervelende rechters”.

Het idee kwam van Bolsonaro’s medewerker generaal Augusto Heleno, minister van Institutionele Veiligheid. In de optocht toonde Bolsonaro expliciet hoe hij gezond en corona-vrij is, door iedereen aan te raken en dicht bij de menigte te komen. Het werd gezien als een daad van criminele onverantwoordelijkheid.

Een week eerder, zaterdag 7 maart, bracht Bolsonaro nog een bezoek aan zijn Amerikaanse vriend en collega-presiden Donald Trump. Na dit bezoek bleek dat zijn communicatiemedewerker besmet was met het nieuwe coronavirus.

Mexico: het land dat niet klein te krijgen is?

Volgens het ministerie van Volksgezondheid telt Mexico 53 mensen die met corona besmet zijn en 176 mogelijke gevallen die verder moeten getest worden. Maar die officiële cijfers worden in twijfel getrokken.

Dokter Francisco Moreno, gespecialiseerd in infectieziekten en verbonden aan het Centro Médico ABC-ziekenhuis in Mexico Stad, is bezorgd over de manier waarop mogelijk besmette personen getest worden. Volgens de dokter wordt er te weinig getest. Daarom kan je ervan uitgaan dat de verspreiding veel groter is dan de cijfers van het ministerie van Volksgezondheid aangeven.

Mexicaans president Lopez Obrador gaat ervan uit dat Mexico niet klein te krijgen is door het virus.

Vaak gaat het om mensen die naar Mexico terugkeren uit Italië of Spanje, uit China of de Verenigde Staten. Slechts 17 procent van de besmette patiënten moest tot nog toe opgenomen worden in een ziekenhuis.

Mexicaans president Andrés Manuel Lopez Obrador vindt het niet nodig om drastische maatregelen te nemen. Ook al deelt het land een grens van duizenden kilometers met de Verenigde Staten, waar inmiddels 2000 mensen positief testten op corona. Lopez Obrador gaat ervan uit dat Mexico niet klein te krijgen is door het virus.

Intussen overweegt minister van Volksgezondheid Hugo Lopez-Gatell toch om de grens met de VS te sluiten of onder strenger toezicht te plaatsen. Waar een besmetting met corona wordt vastgesteld, worden mensen wel in quarantaine geplaatst.

De tegenstelling met bijvoorbeeld Peru is groot: met 100 vastgestelde coronabesmettingen is het land volledig in quarantaine gegaan.

Toch doet de overheid in de Mexicaanse deelstaten aanbevelingen en nemen de Mexicanen uit eigen beweging voorzorgsmaatregelen. Er zijn mensen die van thuis uit werken, omdat hun internationale werkgever die maatregel oplegt, of omdat ze persoonlijk het zekere voor het onzekere nemen. De katholieke kerk vroeg haar gelovigen om elkaar bij de vieringen niet aan te raken en de heiligenbeelden niet langer te kussen, een veel voorkomend gebruik in Mexico.

Egypte: een groot probleem dat onderschat wordt

Egypte was het eerste land op het Afrikaanse continent waar een besmetting met het coronavirus werd vastgesteld. Op 14 februari kondigde het ministerie van Volksgezondheid het eerste coronageval aan. Het gaat om een buitenlander wiens nationaliteit niet bekend werd gemaakt.

De coronacrisis is een grote opdoffer voor de toeristische sector in Egypte, die zich net opnieuw leek te herstellen. De toeristische sector zou volgens de bevoegde minister één miljard dollar per maand verliezen. Marokko kondigde aan dat het middelen zal vrijmaken om de gevolgen van de crisis op te vangen.

Niet alleen de cijfers over besmettingen nemen toe, ook het wantrouwen in de overheid.

De Egyptische autoriteiten hebben stap voor stap preventiemaatregelen genomen. Zo gingen de scholen en de universiteiten dicht en wordt het luchtverkeer in alle luchthavens van 19 tot 31 maart opgeschort.

Mensenrechtenactivisten en organisaties vragen van hun kant aandacht voor de duizenden gevangenen. En ze vragen de vrijlating van op zijn minst diegenen die in voorlopige hechtenis zitten. De gevangenissen zijn overbevolkt en de situatie is er erbarmelijk.

Sinds de eerste besmetting is het aantal gevallen van corona alleen maar blijven toenemen. Hetzelfde kan je zeggen over het wantrouwen in de cijfers die de overheid naar voren schuift.

Op 16 maart stond de teller op minstens 166 gevallen. Meer dan 80 van hen zijn Egyptenaren. 5 mensen zijn ondertussen aan het virus bezweken.

Deze officiële cijfers zijn al reden om alarm te slaan. Maar volgens onderzoekers van de universiteit van Toronto liggen ze in werkelijkheid veel hoger. Ze schatten het aantal Egyptenaren dat besmet is met het nieuwe coronavirus op meer dan 19.000, zo schreef de Britse krant The Guardian op zondag 15 maart.

De Canadese schatting is gebaseerd op het grote aantal besmettingen onder de buitenlandse toeristen die op Nijlcruises zaten in de regio van Luxor. Half februari al werden 97 buitenlanders positief getest op COVID-19.

Het onderzoek verwijst ook naar de grote bevolkingsdichtheid van Egypte en naar het feit dat niet alle besmette Egyptenaren in een ziekenhuis raken of zich laten testen. Het Egyptische ministerie van Volksgezondheid ontkende dat fel. Het ministerie benadrukte dat het zich houdt aan de internationale regels van transparantie en dat het nauw samenwerkt met de Wereldgezondheidsorganisatie. Het waarschuwde voor ‘valse informatie’, die alleen maar paniek zou zaaien.

Mustafa Hussein Omar, psychiater verbonden aan het Behman-ziekenhuis in Caïro, vindt de schattingen van de Canadese onderzoekers fel overdreven. ‘Het aantal dodelijke slachtoffers zou in dat geval veel groter zijn’, schrijft hij in een reactie op Twitter.

Jordanië: lockdown sinds dinsdag

‘Mensen voelen zich in deze omstandigheden blijkbaar weinig geroepen om te gaan shoppen.’

Zaterdag 14 maart was er één bevestigd geval van COVID-19 in Jordanië, op dinsdag 17 maart waren het er 34. Dinsdagmiddag kondigde de overheid aan dat het land grotendeels in lockdown gaat. Lockdown is een noodmaatregel, waarbij je een bepaald gebied niet mag betreden door gevaar of dreiging, in dit geval dus door risico op besmetting met het nieuwe coronavirus.

Journaliste Nehal El-Sherif: ‘Scholen waren al dicht, overheidsdiensten hadden extra vakanties voorzien, restaurants mochten enkel meeneemmaaltijden bezorgen. Gebedsbijeenkomsten in moskeeën waren verboden in moskeeën en kerken en de beurs was gesloten.’

‘Hotels aan de Dode Zee werden door de staat overgenomen,’ gaat El-Sherif verder, ‘om Jordaniërs en buitenlanders die de voorbije twee weken toekwamen in quarantaine te plaatsen.’ Die maatregel kwam er nadat er klachten klonken over de hygiëne in enkele ziekenhuizen in Amman, die oorspronkelijk voor de quarantaine gebruikt werden.

Van de lockdown is volgens de journaliste niet meteen veel merkbaar op straat. ‘Er is nauwelijks minder verkeer op straat. Maar de winkelcentra zijn wel veel minder druk. Heel weinig mensen voelen zich blijkbaar geroepen om te gaan shoppen in deze omstandigheden’, signaleert ze.

Marokko: chaos op de luchthavens

In Marokko volgen de drastische maatregelen elkaar op, ook al blijft het aantal besmettingen in het Noord-Afrikaanse land beperkt (17 besmette personen tot nu toe, waarvan er één overleed, een 87-jarige dame uit Italië). De eerste corona-infectie werd er vastgesteld op 3 maart, bij een Italiaanse Marokkaan die recent in het land was.

Mensen raakten plots gestrand aan beide kanten van de grenzen. Marokko versoepelde de maatregel wel, zodat toeristen naar huis konden.

Op vrijdag 12 maart kondigde Rabat aan dat het alle vluchten van en naar Frankrijk, Italië en Spanje schrapte. Ook de maritieme grenzen gingen prompt dicht. Het maritiem verkeer tussen Marokko en Europa is opgeschort. Eén dag later volgde de beslissing om alle vluchten van en naar andere Europese landen zoals België, Nederland en Duitsland op te schorten.

Het resultaat was chaos in de luchthavens. Mensen raakten gestrand aan beide kanten van de grenzen, ook met de Spaanse enclaves Ceuta en Mellila. Maar Marokko versoepelde de maatregelen, zodat de duizenden toeristen en Europese Marokkanen met vakantie in Marokko konden terugkeren naar hun landen.

Deze versoepeling geldt niet voor de mensen die Marokko binnen willen. Zo rapporteert de nieuwssite Bladi.net dat er 120 Marokkanen zijn die wachten op de toestemming om via de Spaanse enclaves het land binnen te raken.

Ook de scholen en de universiteiten gingen dicht. Maandag 16 maart volgde de beslissing om restaurants, cafés, cinema’s, toneelhuizen, badhuizen en alle plaatsen waar er grote groepen bijeenkomen, dicht te houden.

Veel mensen sloegen aan het hamsteren, vooral voor voeding, ondanks het feit dat de winkels en de markten open blijven.

De Marokkaanse economie had het al moeilijk door de gevolgen van droogte en komt nu onder zware druk te staan. Deze situatie doet vragen rijzen bij het Marokkaanse economische model, dat sterk afhankelijk is van de relaties met Europa. Niet alleen de toeristische sector maar ook de industrie krijgt harde klappen. Er wordt verwacht dat dit jaar één miljoen minder toeristen naar Marokko zullen komen, en dat de textiel- en de automobielsector te maken zullen krijgen met een dalende vraag.

Marokko kondigde aan dat het middelen zal vrijmaken om de gevolgen van de crisis op te vangen.

Democratische Republiek Congo: bevolking bezorgd

In Congo zijn de mensen die met het nieuwe coronavirus besmet zijn, nog steeds Congolezen die recent zijn teruggekomen uit het buitenland. Er zijn officieel vier besmettingen vastgesteld.

‘Door de beelden uit Europa vragen de Congolezen zich af of onze regering wel voldoende doet.’

Congolezen werden de afgelopen dagen vooral aangespoord de preventieve maatregelen van de Wereldgezondheidsorganisatie op te volgen. Ook werd een gratis telefoonnummer gelanceerd waar zieken zich kunnen melden. Maar slechts vijf ziekenhuizen, allemaal in de hoofdstad Kinshasa, zijn momenteel uitgerust om coronapatiënten op te vangen.

Dokter Jean-Jacques Muyembe-Tamfum, directeur van het Insituut National de Recherche Biomédicale, uitte al publiek zijn bezorgdheid over de gebrekkige gezondheidszorg. Hij krijgt veel krediet dankzij zijn toewijding in de strijd tegen het ebolavirus en zijn medische doorbraak. Muyembe-Tamfum stond aan de wieg van de ontwikkeling van een succesvol medicijn tegen ebola. Zijn woorden maken indruk en hebben de druk op de Congolese regering zeker en vast verhoogd.

'Aanvankelijk minimaliseerden de meeste Congolezen het virus', krijgen we te horen van Stanis Bujakera Tshiamama, adjunct-directeur van de nieuwssite Actualité.CD en correspondent voor Jeune Afrique. ‘Maar de beelden uit Europa, en in het bijzonder Italië en Frankrijk, doen de Congolezen afvragen of onze regering wel voldoende doet.’

‘Onze minister van Gezondheid maakte een communicatieblunder bij de mededeling dat een eerste besmetting was vastgesteld, en dat deed het vertrouwen geen goed', merkt Tshiamama ter plaatse. Die minister, Eteni Longondo, verklaarde in een eerste mededeling dat de eerste coronapatiënt op Congolese bodem een Belg was, maar moest even later de boodschap bijsturen. Het betrof namelijk een Fransman van Congolese afkomst. ‘Sindsdien lijkt de bevolking de officiële communicatie met enig wantrouwen te volgen.’

Vandaag vindt een bijzondere ministerraad plaats, voorgezeten door president Félix Tshisekedi. Verwacht wordt dat nieuwe maatregelen worden aangekondigd.

Zimbabwe: ‘De straf van God’

‘De straf van God’, noemde de Zimbabwaanse Defensieminister Oppah Muchinguri het nieuwe coronavirus op zaterdag 14 maart. ‘God straft de landen die Zimbabwe destijds economische sancties hebben opgelegd. Ze zitten allemaal thuis, hun economieën schreeuwen het uit, net zoals de onze’, klonk het nog.

'Coronatests moeten worden uitgevoerd in buurland Zuid-Afrika. En de ziekenhuizen hebben zelfs geen pijnstillers.'

Officieel zijn er nog steeds geen besmettingen met het nieuwe coronavirus vastgesteld in Zimbabwe. Een Britse toeriste testte bij thuiskomst wel positief na een verblijf aan de beroemde Victoria-watervallen. De schrik rees dat ook de werknemers van de lodge waar ze verbleef blootgesteld waren aan het virus. Ze werden aangeraden om vrijwillig in quarantaine te gaan.

Daarmee blijft het aantal besmettingen in het land officieel op nul staan. ‘Meer dan waarschijnlijk is dat lulkoek’, zegt de lokale journaliste Gerry Jackson. ‘Tot nu toe zouden er veertien mensen getest zijn, en die tests moeten dan ook nog eens worden uitgevoerd in buurland Zuid-Afrika. De ziekenhuizen hebben zelfs geen pijnstillers. Mensen sterven bij de vleet, en de dokters hebben zelden een idee waaraan.’

‘Het enige ziekenhuis dat geschikt is om infectieziektes te behandelen, is het Wilkins-ziekenhuis in de hoofdstad Harare. Capaciteit: 38 bedden. Iemand die koorts had, wilde onlangs binnengelaten worden, maar de deur was op slot. Hij moest eerst naar het Pari-ziekenhuizen om een doorverwijzing te vragen.’

COVID-19 toont voor Jackson weer eens aan hoe gevaarlijk dicht haar land zich begeeft bij de afgrond van de totale absurditeit. ‘Corona is een onderwerp op straat, maar niet zo sterk als in de rest van de wereld. Veel mensen weten amper wat een virus is, laat staan hoe het zich verspreidt.'

'Mensen met meer middelen zijn pragmatischer. Maar het grootste deel van de bevolking heeft in de afgelopen decennia zoveel te slikken gekregen dat ze de westerse paniek amper kunnen bevatten. Het is ons een raadsel waarom ze in het Westen de supermarktrekken aan het plunderen zijn. De strooptochten naar toiletpapier vinden velen hier werkelijk hilarisch. Maar met meer dan de helft van de bevolking balancerend op de rand van de hongerdood kan je je voorstellen dat de mensen zich hier met andere zaken bezighouden.’

Met Pasen voor deur vreest Jackson dat het probleem wel groter kan worden. ‘Pasen wordt hier gevierd in massabijeenkomsten van soms wel 40.000 mensen per viering.’

Tot dinsdag 17 maart was de reactie van de regering er één van ontkenning. Een totaal gebrek aan informatie voerde de boventoon. Dinsdag zouden er dan toch maatregelen genomen worden. President Emmerson Mnangagwa riep het coronavirus uit tot nationale ramp. ‘We moeten de handen uitreiken naar de internationale gemeenschap en dit virus bevechten, ook al heeft het onze grenzen nog niet overschreden’, klonk het in een toespraak.

Massabijeenkomsten zouden worden verboden, net als buitenlandse reizen voor openbare dienstverleners (parlementsleden staan ervoor bekend om zich medisch te laten behandelen in China). Vicepresident Constantino Chiwenga zou desondanks dinsdag gespot zijn in een vliegtuig met bestemming China.

Ondertussen staat de prijs voor een flesje dettolzeep in het land op 40 Zimbabwaanse dollar of omgerekend 1 Amerikaanse dollar. Volgens Jackson ligt die prijs huizenhoog boven de koopkracht van negentig procent van de bevolking.

China: waar het allemaal begon

China is het land waar de coronacrisis begon. Officieel zijn er meer dan 3200 doden en meer dan 81.000 infecties. Maar dat laatste is wellicht een grove onderschatting, want veel mensen met een milde corona-infectie zijn nooit getest. Dat blijkt ook uit het feit dat het aantal slachtoffers officieel vier procent van het aantal besmettingen bedraagt, een van de hoogste cijfers wereldwijd.

Intussen lijkt de epidemie enigszins onder controle. Van 2000 nieuw vastgestelde infecties per dag zit China nu op 20 nieuwe infecties per dag. Die prestatie werd bereikt met behulp van draconische maatregelen in de stad Wuhan, waar alles begon, en de provincie Hubei. Daar is het economische en sociale leven bijna twee maand volledig tot stilstand gebracht.

De quarantainemaatregelen worden nu in China langzaam weer afgebouwd. De mensen komen weer meer buiten.

De economische kost is hoog, intussen raakte bekend dat de industriële productie over heel het land met 13 procent is gedaald in januari en februari. In Hubei moet dat cijfer veel hoger liggen.

De sociale kost kwam vorige week even aan de oppervlakte, toen in Shenzhen mensen betoogden voor lagere huurprijzen. Heel wat mensen kunnen het inkomensverlies dat gepaard ging met het stilleggen van de economie, niet opvangen.

Draconische maatregelen waren moeilijk te vermijden, omdat de coronacrisis tijdens de eerste weken van de epidemie ontkend werd. Toen de overheid de realiteit onder ogen zag, waren zeer drastische ingrepen noodzakelijk. En in een autoritair bestuurssysteem zoals dat van de Volksrepubliek China is zo een aanpak ook makkelijker door te zetten.

De quarantainemaatregelen worden nu in China langzaam weer afgebouwd. De mensen komen weer meer buiten. De grote vraag is of het virus zich nu terug zal beginnen verspreiden of niet. Is de overwinning tijdelijk of definitief?

Singapore (nul slachtoffers) en Hongkong

De stadstaten Singapore (273 gevallen, 0 doden) en Hongkong (149 gevallen, 4 doden) legden niet het hele economische leven stil, maar probeerden veel gerichter alle besmette gevallen en hun cluster van sociale contacten te isoleren en op te volgen.

Die aanpak heeft een vrij groot succes. Zeker in Hongkong, dat in 2003 meer dan een derde van de 774 slachtoffers van de SARS-doden telde, heeft die ervaring een grote rol gespeeld. Men wist dat isolatie en de overheidsorders naleven een noodzaak is.

Taiwan: ervaring loont

De ervaring met het SARS-virus loont. Taiwan deed extra zijn best om een sterke aanpak uit te bouwen.

De prestatie van Taiwan slaat alles, en de ervaring met andere virussen zoals SARS speelt daarbij een grote rol. Het land telt 23 miljoen inwoners en heeft slechts 67 coronabesmettingen en 1 dode. Vergelijk met België: 11 miljoen inwoners, meer dan 1000 besmettingen en 10 doden. Nochtans ligt Taiwan vlakbij China en heeft het er erg veel contact mee, veel meer dan Italië bijvoorbeeld.

Taiwan wordt niet erkend door de Volksrepubliek China en door veel andere landen. Voor China is Taiwan niet meer dan een provincie van het grote moederland. Het maakt geen deel uit van de Wereldgezondheidsorganisatie, want dat zou ingaan tegen de één-Chinapolitiek. Het land moet dus zelf zijn plan moet trekken. Daarom deed Taiwan extra zijn best om een sterke aanpak uit te bouwen. Toen het SARS-virus rondwaarde, waren er in Taiwan destijds 73 doden. Die ervaring loont nu: het land heeft zich voorbereid.

Mao-ting Sheen, algemeen secretaris van de Nationale Zorgverzekeringsadministratie van Taiwan: 'Die zeer lage besmettingscijfers werden gerealiseerd terwijl de mensen bleven bewegen en bleven werken, en sociale activiteiten gaan nog altijd door. Maar sinds SARS zijn de burgers zich erg bewust van de risico’s en zijn ze erg voorzichtig.’

Alles begint met die alertheid. Taiwan was al wakker eind vorig jaar toen de eerste berichten uit de Chinese stad Wuhan opdoken, over een nieuwe infectieziekte. In feite was Taiwan al alert toen de Volksrepubliek China nog in de ontkenningsfase zat. China legde dokter Li Wenliang, die het eerste alarm sloeg, op dat moment nog brutaal het zwijgen op.

Eind december begon Taiwan al mensen die uit Wuhan kwamen, te testen op vooraleer ze het land in mochten. Op 23 januari al werden vluchten uit Wuhan verboden, en werd iedereen die uit China kwam getest op ademhalingsproblemen.

Het contrast met het gemak waarmee België mensen massaal op skivakantie liet gaan naar Noord-Italië, en hen dan ook even massaal liet terugkeren, is groot. Sheen: ‘Zodra er een nieuwe infectieziekte opduikt, wordt in Taiwan een taskforce aangeduid die de infectie moet managen.'

'We zijn ook erg transparant, van bij het begin, over het aantal besmettingen en doden. Zodra iemand besmet is met het coronavirus, worden al zijn contacten gescreend. Dat testen gaat ook erg snel. Binnen de vier uur weten we het. Als iemand positief test, wordt hem gevraagd om twee weken binnen te blijven. We hebben ook een wet die ons toelaat om dit op te leggen, en in die zin de burgerlijke vrijheden te beperken. Mensen die moeten thuisblijven, worden ook gecompenseerd voor het verlies aan inkomen.’

Sheen is ervan overtuigd dat de aanpak van de Volksrepubliek moeilijk is in een democratisch land. ‘Het allerbelangrijkste is het bewustzijn van de mensen. Een mondmasker is daarbij geen verplichting of noodzaak, maar het verraadt bewustzijn.’

Taiwan bewijst dat er een democratievriendelijke aanpak waarbij geen totale lockdown nodig is. Maar die vereist dan wel transparantie en bijhorende actie van bij het begin.

Zuid-Korea toont hoe dodelijk corona is

Zuid-Korea staat op de vijfde plaats van de meest getroffen staten. Het land is ook de kampioen van het aantal tests, er gebeuren er makkelijk 15.000 per dag. Dat moest toelaten om een totale lockdown te voorkomen en om gericht bepaalde locaties te isoleren. Tot nu toe zijn er meer dan 8000 besmettingen vastgesteld en vallen er 75 doden te betreuren.

Het hoge aantal tests verklaart onder andere waarom Zuid-Korea minder dan 1 procent van de besmette mensen is overleden. Er blijven minder besmette mensen onder de radar. Wellicht biedt Zuid-Korea dus het beste zicht op hoe dodelijk de ziekte echt is.

De Koreaanse aanpak lijkt, net als de Taiwanese (zie hierboven) te werken, want het aantal besmette mensen is gezakt van 916 op zijn piek naar 75 nu. De landen in Oost-Azië lijken het nieuwe coronavirus onder controle te krijgen.

Japan: bezorgd om Olympische Spelen

Japan is het spiegelbeeld van de situatie in Zuid-Korea (zie hierboven). Het stelde slechts 1484 besmettingen vast en telt tot nu toe 29 doden, wat zou betekenen dat meer dan twee procent van de besmette Japanners sterft.

Waarschijnlijker is dat het aantal besmettingen hoger ligt. De Japanse regering wordt ervan verdacht het aantal besmettingen zo laag mogelijk te willen houden zodat ze de Olympische Spelen in Tokio kan redden.