Het lijkt wel wildvuur, zoals het ene corruptie-dossier in Brazilië naar het volgende uitzaait. Het schandaal begon tweeënhalf jaar geleden met berichten over omkoping bij Petrobras, de Braziliaanse petroleumfirma. Maar nu trekt de Odebrecht-groep alle aandacht, en dat is de grootste bouwfirma in Latijns-Amerika. De recente onthullingen brengen opnieuw de positie van president Temer en zijn ministers in het gedrang. Maar Odebrecht heeft in een dozijn landen royaal met zwart geld gesmeerd. Daardoor vallen er van Ecuador tot het Verenigd Koninkrijk lijken uit de kast.
Topman Marcelo Odebrecht (‘Marcelo’) is bijna een jaar geleden tot 19 jaar en 4 maanden cel veroordeeld. De bewijzen van omkoping tegen hem waren waterdicht. Uit de analyse van een tiental van Marcelo’s telefoons kwam een patroon van grootscheepse witwas- en omkopingspraktijken te voorschijn. De grote baas was van alles op de hoogte.
De Odebrecht-groep bleek over een dienst te beschikken die niets anders deed dan smeergeld betalen. Deze Dienst Gestructureerde Operaties beheerde de transacties met speciaal daarvoor bestemde computers. In de kleine Caribische staat Antigua beschikte de dienst over een eigen bank.
Kort na Marcelo’s veroordeling lekte de Odebrecht-lijst uit met codenamen van de met smeergeld gezegende partners. Het Braziliaanse gerecht besloot daarop een nieuwe onderzoeksfase te openen, de 23-ste al van de Operatie Lava Jato.
Dat Odebrecht en de andere grote Braziliaanse bouwondernemingen in kartel werkten, is maar één opvallend element uit de enquête. Het kartel ontstond rond 2007 toen aan Brazilië de organisatie van de Wereldbeker Voetbal werd toegekend [1]. In dit kartel spraken Odebrecht en zijn concurrenten af hoe ze bij de aanbesteding van de werken voor de voetbalstadions zouden bieden, zodat elke bouwgroep zijn deel van de contracten kreeg. Odebrecht zelf haalde zo de prestigieuze verbouwing van het Maracaña-stadium in Rio de Janeiro binnen.
Het systeem kwam aan het licht toen de bouwgroep Andrade Gutierrez bekentenissen aflegde in ruil voor een minnelijke schikking. De voormalige gouverneur van Rio de Janeiro, Sergio Cabral (van de PMDB) werd wèl gearresteerd. Hij zou zo’n 64 miljoen dollar hebben verduisterd. Het geld was bestemd voor de werken aan het Maracaña-stadium.
Stropers geven zichzelf amnestie
De Operatie Lava Jato (Car Wash) is intussen bijna aan haar veertigste onderzoeksfase toe. Dit grootscheeps onderzoek begon in 2014. Het spitste zich aanvankelijk toe op de petroleumfirma Petrobras. Deze onderneming was de spil van een geheim driehoeksgenootschap waarin smeergeld circuleerde : ondernemingen betaalden toplui van Petrobras om bij de petroleumfirma contracten te krijgen en politici van alle grote partijen lieten zich via hetzelfde circuit omkopen om hun politieke campagnes te financieren. Odebrecht was één van de contractanten van Petrobras, ook via de onderneming Braskem, een filiaal van Odebrecht in de chemie-sector.
Lava Jato kreeg meteen een politieke dimensie, omdat de rechtse partijen en de media het schandaal uitspeelden tegen Dilma Rousseff, de toenmalige president van Brazilië, en tegen haar Arbeiderspartij. Zij werd in augustus 2016 door het parlement uit haar ambt ontzet, na maanden van politieke hetze en massale betogingen die door de conservatieve partijen en de media-monopolies waren georchestreerd.
Van de behoudsgezinde politici die Dilma’s vel wilden, blijkt een aantal sleutelfiguren zelf in het corruptie-complot te hebben gezeten.
Maar dan nam de Operatie Lava Jato een merkwaardige wending. Van de behoudsgezinde politici die Dilma’s vel wilden, blijkt een aantal sleutelfiguren zelf in het corruptie-complot te hebben gezeten. De bekendsten zijn Eduardo Cunha die als Kamervoorzitter de procedure begon om president Rousseff af te zetten, de eerder genoemde ex-gouverneur Sergio Cabral maar ook José Serra, minister van Buitenlandse Zaken in de regering van president Temer.
Serra (een kopstuk van de centrum-rechtse PSDB) was in 2010 de tegenstrever van Dilma Rousseff tijdens de presidentsverkiezingen. Odebrecht betaalde hem toen ruim 23 miljoen reais (R$ — of ongeveer 7 miljoen $) via een bankrekening in Zwitserland, terwijl Serra voor zijn kiescampagne maar 2,4 miljoen $ als donatie declareerde [2]. Vanwege het corruptie-schandaal heeft president Temer al zeven excellenties uit zijn regering en enkele naaste raadgevers moeten ontslaan of zien vertrekken, omdat ze in de vetpotten hadden gegraaid.
Het is sinds lang geweten, maar het blijkt nu opnieuw: het Braziliaanse bestel is rot, het draait op een besloten en intiem netwerk van ondernemers en politici die aan elkaar hand- en spandiensten leveren. Pogingen om dat bestel te hervormen, stranden keer op keer op de maneuvers en de sabotage van de Braziliaanse rijke klasse.
Dilma Rousseff beloofde een ingrijpende hervorming van de instellingen tijdens de massale protestdemonstraties in 2013, maar ze kreeg niet de kans er werk van te maken. Vermoedelijk is zij juist daarom uit haar presidentsfunctie ontzet.
Odebrecht koopt straffeloosheid af
Maar het kwam op de agenda dankzij de PMDB van president Temer, de partij die het meest met corruptie is doordrenkt[3]. Dit maneuver ketste af op verzet van andere fracties in het Lagerhuis en nadien op nieuwe massaprotesten op straat.Vlak na Dilma’s afzetting volgde een nieuw maneuver. In het Braziliaanse Lagerhuis werd toen een wetsvoorstel ingediend om met terugwerkende kracht amnestie te geven in dossiers van illegale partijfinanciering. Wie de auteurs waren van het voorstel was onduidelijk.
Eind 2016 was er in het kader van de Operatie Lava Jato tegen 364 individuen of rechtspersonen een onderzoek ingesteld en waren meer dan 80 betrokkenen veroordeeld. Maar veel Brazilianen blijven zich afvragen of het Braziliaanse gerecht echt tot op het bot wil gaan. Het gerecht stelt zich openlijk lankmoedig op tegenover de ondernemingen en hun topkaders. Zij hebben het al over meer dan 40 dossiers op een akkoord gegooid. De deal is dat de verdachten niet langer worden vervolgd als ze bekentenissen afleggen en een afkoopsom betalen.
De omvangrijkste deal tot nu toe is die met de Groep Odebrecht. Omdat er tegen Odebrecht gerechtelijke onderzoeken liepen in Brazilië maar ook in de VS en in Zwitserland, sloot deze groep in december een akkoord met deze drie landen. In de VS verklaarde Odebrecht zich bereid $ 3,5 miljard te betalen als het buiten vervolging werd gesteld.
Odebrecht betaalde in Brazilië 349 miljoen dollar smeergeld, in Mexico 110,5 miljoen dollar en in Ecuador 33,5 miljoen.
Uitgerekend deze “regeling” brengt Lava Jato nu opnieuw in een stroomversnelling. Want 77 verdachte topkaders van Odebrecht legden verklaringen af over hun criminele praktijken. Maar hun verklaringen keren zich nu in een dozijn andere landen opnieuw tegen Odebrecht.
Uit de informatie die het Amerikaanse ministerie van Justitie uit de getuigenverhoren haalde, blijkt dat Odebrecht sinds 2001 en misschien langer op grote schaal met smeergeld zaken doet. In totaal gaat het al over minstens 788 miljoen dollar, uitgekeerd door Odebrecht aan businesspartners in de schaduw [4].
Uit de documenten van Justitie in de VS is nu geweten dat Odebrecht in Brazilië 349 miljoen dollar smeergeld uitkeerde, in Mexico 110,5 miljoen dollar en in Ecuador 33,5 miljoen dollar. Ook het Verenigd Koninkrijk zit in nauwe schoentjes omdat Odebrecht zwart en smeergeld versluisde via de Britse fraudedistricten, et met name de Maagden- en de Kaaimaneilanden [5].
Recessie Brazilië verdiept
Peru, waar Odebrecht 29 miljoen dollar in het zwart besteedde, heeft al maatregelen genomen. Daar mag Odebrecht niet meer meedingen naar openbare contracten. In Ecuador breekt een politieke storm los. De oppositie grijpt de Braziliaanse affaire aan om de progressieve president Rafael Correa te doen wankelen. Dat roept vragen op bij de regeling die Odebrecht en de Amerikaanse Justitie hebben getroffen. Washington houdt de details angstvallig voor zich. Maar via de Odebrecht-regeling wordt wel een lijst van “regimes” geviseerd of gebrandmerkt in de Amerikaanse achtertuin. Dat geeft Washington nieuwe munitie voor het geval het daar diplomatiek of anderszins wil ageren.
De regering-Temer maakte zich de borst nat: Brazilië zou weer met economische groei aanknopen. Het tegendeel is waar.
Voor Brazilië zelf, en afgezien van hoe Lava Jato politiek verder evolueert, is dit schandaal een regelrechte klap. Aan de petroleumfirma Petrobras, waarmee het allemaal begon, zou minstens drie miljard dollar zijn ontstolen. De Braziliaanse ontwikkelingsbank BNDES heeft leningen opgeschort aan tientallen investeringsprojecten, waardoor de economie evenveel impulsen moet missen.
Toen ze de macht greep, maakte de regering-Temer zich de borst nat: met haar zou Brazilië weer met economische groei aanknopen. Het tegendeel is waar, de recessie in Brazilië verdiept, in 2016 zou de handel zijn teruggevallen op het niveau van 2002. De regering legt de bevolking een pakket diep snijdende besparingen op. De gewone Brazilianen moeten de besparingen ondergaan. Anders dan de oligarchen kunnen zij zich niet uitkopen.
Voetnoten
[1] Brazil probes alleged bid rigging of football stadium contracts, Financial Times, 6 december 2016.
[2] Operador de Serra confessa R$ 23 mi na Suíça da Odebrecht para o PSDB, Brasil247, 7 januari 2017.
[3] Brazil Congress’ Sneak Grab at Self-Amnesty Shows the Deep Corruption of Its New Ruling Faction, The Intercept, 20 september 2016.
[4] USA vs Odebrecht SA. Plea agreement, 21 december 2016
[5] Global implications of the Odebrecht corruption scandal. A2GlobalRisk Special Report, Allan & Associates, januari 2017.