‘Een hele Palestijnse generatie is letterlijk in een geblokkeerd leven opgegroeid’

Na de machtsovername in Gaza door Hamas in 2007, blokkeerde Israël de zee- en landgrenzen van de smalle Gazastrook. Mensen noch goederen kunnen de smalle landstrook sindsdien vrij in en uit. De blokkade veroordeelt 1,8 miljoen Palestijnen in Gaza niet alleen tot armoede en onderontwikkeling, maar ook tot een collectief psychologisch trauma, zeggen hulporganisaties.

Reisverbod voor Palestijnen bestond al in 2000

Dat de blokkade te maken had met de unilaterale machtsovername van Gaza door Hamas, klopt. Maar de blokkade is het gevolg van een groter verhaal waarvan de lijnen al langer vastlagen in een stevig scenario. Dat zegt Mahmoud AbuRahma, communicatieverantwoordelijke van het Gazaanse centrum voor de mensenrechten Al Mezan. ‘De blokkade in zijn huidige vorm gaat eigenlijk terug naar de maand oktober in het jaar 2000.’

‘De onderhandelingen tussen Yasser Arafat en Ehud Barak in Camp David waren een maand eerder op een sisser uitgedraaid, de Tweede Intifada was gestart. Politiek zat de situatie vast, en in oktober installeerde Israël een alomvattende sluiting van de ganse bezette Palestijnse gebieden. Een nieuwe laag van beperkingen werd toegevoegd.’

PLO-leider Yasser Arafat kreeg reisverbod

© Asian Media​

In de jaren die volgden, 2001 en 2002, legde Israël nog striktere mobiliteitsbeperkingen op voor de Palestijnen. Een Palestijn uit Ramallah moest voortaan reistoelating vragen aan Israël om naar een andere stad in de Palestijnse Westelijke Jordaanoever te gaan. PLO-leider Arafat kreeg reisverbod, wat voor de Palestijnen zoveel betekende als een publieke vernedering.

Wie las Sharons plan?

In 2003 kondigde de Israëlische premier de unilaterale terugtrekking aan uit de 21 illegale nederzettingen in Gaza, een plan dat twee jaar later werd uitgevoerd.
Wat velen lazen als een moedige politieke stap van Israël ­­—­ namelijk een stap terugzetten in het bezettingsbeleid — maakt in de ogen van de Palestijnen onderdeel uit van een zeer bewuste fragmentatiestrategie van de Palestijnse gebieden.

‘Weinigen lazen, gek genoeg, het ontmantelingsplan van Ariel Sharon’

‘Het is vreemd maar weinigen lazen het ontmantelingsplan van Ariel Sharon’, zegt Mahmoud AbuRahma. ‘Juist in dat plan lees je hoe de terugtrekking uit Gaza een belangrijke stap was in de Israëlische strategie om de Palestijnse gebieden te verdelen en vervolgens te controleren.’

‘Volgens het plan zou Israël zich tegelijk concentreren op nederzettingenuitbreiding in de Westelijke Jordaanoever en land toe-eigenen, omwille van veiligheids- en strategische Israëlische belangen. Sharon wou de Palestijnen ook van elkaar scheiden, en dus werden de Westelijke Jordaanoever, Jeruzalem, Gaza economisch, sociaal en ideologisch van elkaar gescheiden. Israël zou, na de unilaterale terugtrekking, de Gazastrook niet langer bezetten en bijgevolg niet meer verantwoordelijk zijn voor de humanitaire gang van zaken in Gaza, maar wel nog de grenzen controleren.’

Palestijnse breuklijnen

In 2004 stierf Yasser Arafat een mysterieuze dood, waar tot vandaag nog grote vraagtekens aan kleven. In 2005 won de huidige Fatah-leider van de Palestijnse Autoriteit, Mahmoud Abbas, het presidentschap en blies de al-Aqsa-Intifada af.

En dan waren er de parlementsverkiezingen in 2006, waarbij Hamas de meerderheid in het parlement haalde. Later dat jaar kwam Gilad Shalit als krijgsgevangene in de handen van Palestijnse milities. Israël viel voor de eerste keer sinds de terugtrekking in 2005, Gaza twee keer binnen onder de operaties Zomerregens en Herfstwolken, waarbij meer dan zestig Hamas-parlementairen werden gearresteerd.

Hamas nam, bij gebrek aan coalitiekandidaten, in maart 2007 de macht in Gaza over en een vervolgens brak een grote crisis uit tussen Fatah en Hamas, gepaard gaande met groot geweld. Israël had intussen de contacten verbroken met de PA en zette druk op de internationale gemeenschap om Hamas ook op de Europese terreurlijsten te zetten.

Gemiste kans

Volgens AbuRahma was de uitsluiting van Hamas zonder twijfel een gemiste kans: zonder uitsluiting zou er vandaag wel een regering van nationale eenheid geweest zijn. ‘Het politieke systeem zou hersteld zijn, Hamas zou niet de outcast zijn die het vandaag is.’

De opgang van Hamas kwam niet uit het niets. De condities waren aanwezig.

De opgang van Hamas kwam niet uit het niets, legt hij uit. ‘De condities waren al jaren aanwezig: de extreme armoede, het doorsnijden van de levenslijnen van Gazanen die niet langer in Israël mochten werken. Hamas was de beweging die zich op de mensen richtte met noodhulp, sociale voorzieningen.’

‘Die extreme situatie was ook wereldwijd bekend: we wisten wat we zouden krijgen. Er was herhaaldelijk voor gewaarschuwd.’

En toen kwam de blokkade die deze maand zijn tiende jaar ingaat. De landbouw stortte totaal in, de voorziene export van producten uit Gaza naar de EU werd stopgezet met de sluiting van de grenzen. De totale Gazaanse economie implodeerde.

De werkloosheid in Gaza is de hoogste ter wereld

© Eoghan Rice - Trocaire​

Uitgebreid importverbod

Israël stelde lijsten op die bepaalden welke producten wel en niet in en uit Gaza gingen. ‘De principeregel voor de blokkade is: er is geen bewegingsvrijheid voor personen en producten. Verkeer van personen en producten is dus de uitzondering’, zegt AbuRahma. Dat leidt vandaag tot een enorme inperking door Israël van de beschikbare producten in Gaza. Zo vind je vandaag wel bloem in Gaza - want een basisproduct - maar geen pasta - want een luxeproduct.

1,8 Gazanen kampen onder de blokkade met overbevolking

© Eoghan Rice - Trocaire​

‘Enkel levensnoodzakelijke zaken kwamen er nog in. Israël berekende hoeveel calorieën een mens nodig heeft om te overleven, telde het aantal personen en calculeerde dat om de doorgang van voedingsproducten te controleren’, aldus AbuRahma. ‘Voor het eerst begonnen we problemen te krijgen met voedselzekerheid.’

Tunnels deden Gaza ademen

‘De zogenaamde dual use-lijsten, opgesteld door de Israëlische regering, refereren naar materialen die zowel voor militaire als vredevolle doeleinden kunnen worden gebruikt’, zegt Oxfam-medewerker in Jeruzalem Roslyn Boatman. ‘Die lijsten leggen de importtoelating voor Gaza enorm aan banden. Het gevolg: na de laatste Gaza-oorlog in de zomer van 2014, zijn 75.000 mensen nog steeds niet kunnen terugkeren naar hun huizen. De constructiematerialen om de vernietigde huizen te herstellen ontbreken simpelweg.’

‘Tachtig procent van de Gazanen zijn afhankelijk van internationale humanitaire hulp.’

‘Slechts 10 procent van de huizen is intussen heropgebouwd, elektriciteit en watervoorziening blijven een immens probleem.’

‘Tachtig procent van de Gazanen zijn afhankelijk van internationale humanitaire hulp. We hoeven er geen tekening bij te maken dat de gehele economie sinds de blokkade is ineengestort en het elk ontwikkelingsinitiatief volledig tegenhoudt.’

In 2009 en daaropvolgende jaren bracht de tunnelindustrie tussen Gaza en Egypte soelaas. ‘Hamas rijfde, onder de blikken van de toenmalige Egyptische president Moebarak en Israël, honderden miljoenen dollars binnen dankzij de tunnels.’ De tunnelindustrie werden echter sinds 2014 door Egypte aan banden gelegd en vele tunnels werden vernietigd.

Zelfs uitreisverbod voor ernstig zieken

Het in- en uitreisverbod voor Gazanen leidt, net zoals de zeer beperkte toegang van medicijnen en medisch materiaal in Gaza, tot een precaire gezondheidssituatie. De publieke gezondheidszorg in de Gazastrook is zeer slecht, het water is ernstig vervuild, de sanitaire voorzieningen zijn al decennia lang onderontwikkeld. ‘Het gezondheidssysteem is compleet aangetast door de blokkade, met tekorten aan medicijnen, technologieën, bijscholingsmogelijkheden, noem maar op’, zegt AbuRahma.

‘De PA moet elke maand gemiddeld 1200 mensen doorverwijzen naar ziekenhuizen buiten Gaza.’

‘Het gevolg is dat de Palestijnse Autoriteit elke maand gemiddeld 1200 mensen van Gaza moet doorverwijzen naar ziekenhuizen buiten Gaza. Rafah is sowieso een probleem omdat het maar om de drie maanden een paar dagen opent. Als patiënten naar ziekenhuizen willen in de Westelijke Jordaanoever, Israël of Jordanië, moeten ze dus via de grensovergang van Erez.’

Volgens AbuRahma is de bureaucratische procedure om toelating te krijgen voor levensreddende behandeling buiten Gaza een Kafkaiaans proces.
‘Wie een behandeling buiten Gaza wil, moet ten eerste aantonen dat zijn of haar ziekte levensbedreigend is. Anders geeft Israël geen toelating. Je moet, via het PA-minsterie van Burgerzaken, een berg aan attesten en aanvragen indienen, terwijl de termijn voor een antwoord weken duurt. Tegelijk moet je een afspraak hebben met een ziekenhuis buiten Gaza. Krijg je de uitreistoelating niet tijdig, dan kan je opnieuw beginnen: een nieuwe afspraak maken en een nieuwe aanvraag indienen. Maandelijks zijn er gemiddeld driehonderd mensen wiens toelating uitgesteld werd of wiens aanvraag verworpen werd.’

Voorspelbaar geweld

‘Gaza zit in een grote crisis, zowel op vlak van armoede, ontwikkeling als op vlak van waardigheid’, zegt AbuRahma. De frustratie is groter dan ooit, en is onlosmakelijk verbonden aan de voorbije geweldcampagne door Palestijnen tegen Israëlische doelwitten. Met de aanslag vorige week op een eethuis in Tel Aviv als laatste trieste gebeurtenis. ‘We wijzen uiteraard elke gewelddadige aanval tegen burgers af. Maar we moeten proberen begrijpen waar het geweld vandaan komt.’

Operatie ‘Gegoten Lood’ in 2008

© Physicians for Human Rights​

‘Beeld je in dat je al zolang in extreme armoede leeft, onontkoombaar geblokkeerd, en tegelijk krijg je sinds het jaar 2000 militaire aanvallen over je heen. Tienduizenden burgers werden, puur onterecht, in militaire aanvallen en oorlogen gedood. Elke normale mens moet beseffen hoe dit de woede voedt. Een volle Palestijnse generatie is letterlijk in een geblokkeerd leven geboren, de zestienjarigen – verarmd en vaak zonder degelijke opleiding — van vandaag hebben weinig hoop voor hun toekomst. Dat is een heel gevaarlijk recept, één dat een weerslag heeft op àlle Palestijnse jongeren, ook buiten Gaza.’

Rechtser dan vroeger?

Volgens AbuRahma maakt de huidige rechtse regering Netanyahu weinig verschil met de vorige. ‘Misschien zijn sommige stemmen binnen Netanyahu’s coalitie explicieter. Maar de vraag is: hoe zijn we op dit punt aanbeland? Opeenvolgende Israëlische regeringen hebben hun deel gedaan om de situatie te creëren die we nu zien in Palestina.’

‘Barak slaagde er niet in om de Palestijnen het minimum aan te bieden voor een leefbare staat. Hij was het die wegliep uit Camp David. Het was Sharon die een duidelijke annexatie- en fragmentatiestrategie naar voor schoof. Vandaag zien we de implementatie van voorafgaande regeringen: de Westelijke Jordaanoever wordt ingepalmd door Israël, Gaza in een vergeetput gestopt. Ik bedoel: de feiten op de grond hebben een voorgeschiedenis. Ze zijn er niet plots gekomen, omdat er een andere, meer rechtse Israëlische regeringscoalitie aan de macht is.’

De aangekondigde oorlog

De aanslag in Tel Aviv en de daaropvolgende tevreden reactie van Hamas daarop, wakkerde de theorie van de selffulfilling prophecy aan: Hamas riep een aangekondigde Gaza-oorlog dichter naar zich toe. ‘Zal er een oorlog in Gaza komen? Natuurlijk’, reageert AbuRahma. ‘Ban-Ki moon bracht het in december 2015 nog naar voor: wat verwacht je in het kader van een bezetting die al meer dan vijftig jaar duurt? Elk volk dat gecontroleerd wordt door een ander volk zal zich verzetten, en soms op zeer gewelddadige manieren.’

Het water in Gaza is sterk vervuild

© ECHO (EU)​

Hamas gebruikt — zoals veel politieke partijen over de hele wereld — de sentimenten, de woede, de frustratie, om zijn afgekalfde macht te consolideren.

Voor AbuRahma was de reactie van Hamas heel voorspelbaar. ‘Vergeet niet dat Hamas een politieke partij is. Ik ben het enorm oneens met Hamas, ideologisch, sociaal, politiek, op welk vlak dan ook. Maar zijn we verbaasd als een politieke beweging het onderste uit de kan wil halen bij elke gelegenheid die zich voordoet?’

‘Hamas zit in Gaza in slechte papieren. De regionale steun is afgekalfd, het antagonisme tussen Hamas, en de regionale machten ­— Egypte in het bijzonder — is groot. Sisi, die de Moslimbroeders en dus bij uitbreiding ook Hamas als vijand beschouwt, zet hen onder grote druk. De levenslijn via de tunnels is doorgesneden. Hamas kan al meer dan twee jaar de lonen voor zijn ambtenaren niet uitbetalen, en verhoogde zelfs de taksen voor de Gazanen, wie het water toch al jaren aan de lippen staat. En dus gebruikt Hamas, zoals veel politieke partijen over de hele wereld, de sentimenten, de woede, de frustratie, om zijn afgekalfde macht te consolideren.’

Hoe snel de oorlog zal komen, hangt af van contexten en strategische afwegingen, klinkt het. ‘In 2014 bezorgde het Shati-akkoord tussen de PA en Hamas (akkoord naar een regering voor nationale eenheid, td), gesteund door de internationale gemeenschap, tot meer verontwaardiging bij Netanyahu dan de ontvoering van en moord op de drie Israëlische tieners. De oorlog was gestart met een duidelijke reden: het akkoord moest eraan, want het zou totaal ingaan tegen de Israëlische fragmentatiestrategie.’

Buren laten Hamas vallen

Niet alleen de grens met Israël, via Erez, is gesloten. Ook de grensovergang met Egypte, via Rafah, wordt slechts sporadisch geopend. ‘Sinds oktober 2014 werd de grensovergang slechts een veertigtal keer geopend’, zegt Roslyn Boatman van Oxfam. Tijdens het presidentschap van de afgezette Morsi ging Rafah vaak open. Na de machtsovername in Egypte door generaal Sisi, de huidige president, gingen de deuren opnieuw dicht.

‘Ik wil niet zover gaan door te stellen dat Egypte de plicht heeft om Rafah te normaliseren’, reageert AbuRahma. ‘Egypte heeft gelijk als het stelt dat Israël, niet Egypte de bezettende macht is. Tegelijk grenst Egypte aan een regio die zich in een verregaande humanitaire crisis bevindt. In die optiek zou Egypte meer humanitaire toegang en de toegang van meer humanitaire goederen, inclusief constructiemateriaal, moeten toestaan. Concreet: Egypte kan meer doen zonder het akkoord met Israël te verbreken.’